زبان بدن تحرک اقتصاد

انسان‌ها‌ در ‌معاشرت‌های ‌روزانه، برای انتقال مفاهیم مورد نظر خود به دیگران، هم از پیام‌های کلامی استفاده می‌کنند، هم از پیام‌های غیرکلامی. گاهی پیام‌های کلامی خود را منتقل می‌کنند یعنی بی‌واسطه از کلام و گفتار استفاده می‌کنند و ‌نیازی به استفاده از تحرک اجزای بدن یا به عبارتی «زبان بدن» برای تفهیم پیام ندارند. گاهی نیز برای تاثیرگذاری بیشتر، ارادی یا غیرارادی، زبان بدن را که یکی از انواع پیام‌های غیر‌کلامی است با گفتار خود در می‌آمیزند. «زبان بدن (Body language) به انتقال پیام‌های غیر‌زبانی میان افراد که توسط اعضای بدن و حرکات صورت انجام می‌گیرد، گفته می‌شود.»1 هرچند بررسی نحوه ایجاد ارتباطات انسانی نشان داده است که بیشتر انسان‌ها برای دادن پیام به دیگران، «93 درصد از پیام‌های کلامی استفاده می‌کنند و تنها 7 درصد ارتباط میان‌فردی، شامل زبان بدن ‌است.»2 اما این نسبت در بسیاری موارد کاملاً برعکس است. مثلاً کاربرد کلام برای معامله‌گران «بورس کالای شیکاگو»3 از هفت درصد نیز کمتر است.
آنها برای دادن پیام‌های مهم معاملاتی، به طور کامل از «زبان بدن» استفاده می‌کنند. اگر شما قصد دارید یکی از‌ صدها معامله‌گری باشید که در بورس‌های کالا، یا بازارهای آتی، روزانه میلیون‌ها دلار دادوستد می‌‌کنند، احتمالاً قبل از شرکت در کلاس‌های آشنایی با دادوستد سهام در بورس‌های کالایی و یادگیری شیوه معاملات آتی، باید به کلاس
« ‌ارتباط‌شناسی» بروید و با مفهوم «ارتباطات غیر‌کلامی» آشنا شوید. شاید تصور این است که یک معامله‌گر بورس کالا، برای اینکه بتواند با کارگزار خود ارتباط برقرار کند و برآیند تصمیم‌گیری (خرید یا فروش) را به صورت پیام به کارگزارش اطلاع دهد، راه‌های زیادی پیش‌رو دارد. تصور این است که او می‌تواند از بلندگو استفاده کند یا می‌تواند وسط «رینگ»4 بایستد و پیام خود را روی مقوا بنویسد و به کارگزار خود اطلاع دهد. شاید فکر کنید یک معامله‌گر می‌تواند از طریق موبایل با کارگزارش در ارتباط باشد و به آسانی، او را در جریان استراتژی سرمایه‏گذاری‌اش قرار‌ دهد. رو‌ش‌هایی‌ که نام بردیم، می‌توانند در بسیاری موارد کاربرد داشته باشند اما در بورس معاملات کالا، به چند دلیل این روش‌ها کاربردی ندارند. نخست آنکه در بورس‌های کالا، سرعت انتقال پیام به دلیل فضای رقابتی و تغییر مداوم شرایط معاملات، اهمیت زیادی دارد و پیام باید خیلی سریع، بدون اطلاع دیگران و کاملاً واضح و روشن، به گیرنده منتقل شود. هرگونه اشتباه در ارسال پیام کوچکی در حد «خرید در ماه می» می‌تواند هزاران دلار برای فرستنده پیام یا گیرنده آن، زیان مالی به دنبال داشته باشد. در رینگ‌های پرازدحام بورس‌های کالا، صدای بلندگو نمی‌تواند کاربرد داشته باشد؛ به این دلیل که معامله‌گران به هیچ عنوان تمایل ندارند دیگران را در جریان استراتژی‌های دادوستد خود بگذارند و در ضمن هرگز منطقی و عاقلانه نیست که ده‌ها معامله‌گر در یک تالار شیشه‌ای، برای انتقال پیام خود از بلندگو استفاده کنند. استفاده از موبایل هم به دلیل ایجاد اختلال در سیستم‌های کامپیوتری معاملات، غیر‌قانونی است. البته در حال حاضر امکان استفاده از «نوت‌بوک‌های» کوچک در بازارهای سهام و بورس‌های کالا فراهم شده است اما هیچ ابزاری نمی‌تواند جای‌ حرکات دست و بدن معامله‌گران را بگیرد.
به این ترتیب معامله‌گران مجبورند برای تفهیم منظور خود به کارگزاری که در گیشه‌های بازار و پشت مانیتور نشسته است، از زبان بدن و نمایش دست‌ها و صورت استفاده کنند. البته آنها باید دقت لازم را داشته باشند؛ ‌به این دلیل که هرگونه اشتباه در ‌به‌‌کارگیری 118 علامت شناخته‌شده در معاملات روزانه بورس‌های کالا، می‌تواند برای آنها میلیون‌ها دلار زیان به دنبال داشته باشد.

ارتباط‌شناسی5
«دکتر مهدی‌ محسنیان‌راد»6 در کتاب «ارتباط‌شناسی»‌ برای تعریف واژه‌ «ارتباط» یا communication، نخست به چند فرهنگ لغت از جمله «فرهنگ وبستر» مراجعه می‌کند.‌ تعریف‌های‌ گوناگونی ‌از‌ این‌ واژه‌ در فرهنگ‌ها ‌وجود دارد از جمله: رساندن، بخشیدن، انتقال دادن، آگاه ساختن، مکالمه و مراوده داشتن. در فرهنگ لغت وبستر این هم اضافه شده است که «عمل ارتباط برقرار کردن می‌تواند از طریق کلمات، حروف، پیام، کنفرانس، مکاتبه و دیگر راه‌ها انجام گیرد». دکتر مهدی محسنیان‌راد پس از آن، تعریف‌های گوناگون واژه ارتباط را از دید صاحب‌نظران مختلف در کتاب خود مرور می‌کند. ارسطو در کتاب «ریطوریقا» می‌گوید: «ارتباط عبارت است از جست‌وجوی وسایل و امکانات موجود برای ترغیب و اقناع دیگران».
«ویلبر شرام»7 نیز ارتباطات را این‌گونه تعریف می‌کند: «در فراگرد ارتباط به طور کلی ما می‌خواهیم با گیرنده پیام خود در یک مورد و مساله معین همانندی ایجاد کنیم.» «تئودور نیوکامب»8 می‌گوید: «هرگاه شخصی تاثیری را بپذیرد که دیگری در مورد او اراده کرده است، ارتباط برقرار شده است.» به اعتقاد «هارولد لاسول»9 «یک عمل ارتباطی بین دو نفر وقتی کامل است که آنها از علائم مشابهی با شیوه‌های مشابه آگاه باشند.» «مافیوس اسمیت» هم معتقد است: «هر نوع عملی که به وسیله فردی انجام شود که طی آن فرد دیگری بتواند آن را درک کند ارتباط نامیده می‌شود.»«میکی اسمیت» نوشته است: «ارتباط عبارت است از فراگرد انتقال اطلاعات، احساس‌ها، حافظه و کارها در میان مردم». تعاریف دیگر نیز بر اساس وسایل ارتباطی، انواع ارتباطات فردی، جسمی، شخصی، غیرشخصی، انسانی و غیرانسانی است. در کتاب دکتر محسنیان‌راد، آخرین تعریف ارتباط به نقل از‌ «لانگلی» و «میشل شین» آمده است. آنها معتقدند: «ارتباط عبارت است از فراگرد اطلاعات با وسایل ارتباطی گوناگون از یک نقطه یا شخصی، یا یک دستگاه به دیگری.»10 در نهایت، دکتر محسنیان‌راد با جمع‌بندی این نظریات، تعریفی ارائه کرده است: «ارتباط عبارت است از فراگرد انتقال پیام از سوی فرستنده برای گیرنده مشروط بر آنکه در گیرنده پیام مشابهت معنا با معنای مورد نظر فرستنده پیام ایجاد شود.»11

زبان بدن
پیش از این، به صورت مختصر به ارتباطات غیرکلامی و استفاده از زبان بدن اشاره شد اما پس از آنکه با نگرش‌های مختلف با مقوله ارتباط آشنا شدیم، لازم است بدانیم ارتباط چگونه برقرار می‌شود و در این میان زمانی که از ارتباط غیرکلامی سخن به میان می‌آید، منظور چیست. با تعریفی که از ارتباط داریم، می‌توانیم به صورت ساده، ارتباط غیرکلامی را کلیه پیام‌هایی بدانیم که افراد علاوه بر خود کلام، آنها را نیز مبادله می‌کنند. طرز قرار گرفتن، راه رفتن، ایستادن، حرکات، چهره و چشم‌ها، لحن صدا، طرز لباس پوشیدن و... جملگی نشانه‌های ارتباطات غیرکلامی به شمار می‌روند. دکتر محسنیان‌راد، پیام‌های غیر‌کلامی را هم ارادی می‌داند و هم غیرارادی. او مهم‌ترین مثال برای ارتباط غیرکلامی را بیان چهره‌ای و اشارات بدنی، تن صدا و سکوت‌های بین کلمات می‌داند.12 با این حال به نظر می‌رسد این گونه تعریف‌ها برای تشریح رفتار کاملاً آگاهانه، ارادی، رمزگونه و بااهمیت معامله‌گران بورس‌های کالا، دارای جامعیت نباشد.
بررسی دیدگاه‌های مختلف صاحب‌نظران علم ارتباطات و تعاریفی که از زبان بدن دارند، حداقل، این نکته را مشخص می‌کند که تعریف علم ارتباطات از «زبان بدن» جامع و کامل نیست. کارشناسان، چند کانال غیر‌کلامی را برای انتقال پیام شناسایی کرده‌اند.1- زبان بدن «حرکت‌گفتاری» 2- صداهای آوایی«شبه‌صوتی» 3- فضا «مجاورت» 4- زمان «زمانی» 5- شامه «بو» 6- زیبایی‌شناسی «موزیک و رنگ» 7- مشخصات فیزیکی «شکل‌ بدن، اندازه‌ و رنگ‌ پوست‌ و...» 8- مصنوعات‌ «لباس، لوازم آرایشی، عینک‌ها، جواهرات».13 در این میان، معامله‌گران بورس شیکاگو، به دلیل محدودیت‌هایی که دارند، تنها از زبان بدن می‌توانند برای انتقال تصمیم معاملاتی خود استفاده کنند. البته رنگ لباس نیز برای سهولت تشخیص کارگزار (گیرنده پیام) از اهمیت زیادی برخوردار است.

حرکت دست‌ها
در زندگی روزمره شاید بارها به این نتیجه رسیده‌ایم که بسیاری از آدم‌ها با دست‌های خود سخن می‌گویند. به این معنی که آنان با حرکات مختلف دست پیام‌های گوناگونی را به مخاطبان خود القا کرده و با آنان ارتباط موثری از این طریق برقرار می‌کنند.14 دانش‌آموزی که سعی در بیان آموخته‌های خود به معلمش دارد. معلمی که مفاهیم نهفته در ذهن خود را با خلوص برای دانش‌آموزان خود تشریح می‌کند. روانکاوی که با حرکت دادن انگشتان خود به صورت منظم بر روی میز به سخنان بیمار گوش می‌دهد و... می‌توان گفت کمتر کسی است که از آن بهره نبرد.

پیام
آنچه به آن اشاره شد، دیدگاه صاحب‌نظران مختلف در مورد مقوله ارتباط بود اما پس از آن که متوجه شدیم ارتباط به دو شیوه کلامی و غیرکلامی برقرار می‌شود، باید بدانیم «پیام» چیست؟ دکتر محسنیان‌راد در کتاب «ارتباط‌شناسی» مبحث پیام را با پرسش، «دیوید برلو»15 آغاز می‌کند. «چه عواملی در پیام وجود دارد که می‌تواند منتج به تاثیرهای مطلوب و مورد نظر شود؟» با این پرسش، دیوید برلو، پیام را چنین تعریف می‌کند: «یک تولید عملی و فیزیکی از منبع رمزگذار». برلو پس از تعریف پیام می‌نویسد: «وقتی ما صحبت می‌کنیم، کلام ما یک پیام است، همان گونه که نوشته ما، نقاشی ما، اشاره‌ای که می‌کنیم، حرکت بازوان ما، حالتی که در صورت ما دیده می‌شود، همه اینها پیام هستند».16 ما با تکیه بر همین تعریف، می‌خواهیم رفتار معامله‌گران بورس‌های کالا را رمز‌گشایی کنیم و ببینیم معنی و مفهوم حرکات آنها در رینگ معاملات بورس کشاورزی شیکاگو چیست. با توجه به تعریفی که از «دیوید برلو» در مورد پیام خواندیم، نخست رفتار جمعی معامله‌گران بورس شیکاگو را تعریف می‌کنیم. وقتی می‌گوییم بورس کالا (Commodity Exchange) منظور‌ «بازارهای متشکل و سازمان‌یافته‌ای است که در آن، کالای معینی با ساز و کاری خاص به صورت منظم، مورد معامله قرار می‌گیرد» .17
آنچه معامله‌گران در بورس‌های کالا برای انتقال مفاهیم مورد نظر خود استفاده می‌کنند، کدها و رمزهایی است که با استفاده از حرکت دست‌ها، به دیگران (کارگزار یا دیگر معامله‌گران) تفهیم می‌کنند. بنابراین آنچه به صورت «پیام» با استفاده از زبان بدن (Body language) به کارگزار یا دیگر معامله‌گران منتقل می‌شود، در خود مفهومی نهفته دارد. به معنایی عامیانه‌تر، آن که در میان ده‌ها معامله‌گر دیگر ایستاده و در میان داد و فریاد‌های دیگران دارد تلاش می‌کند مفهومی را به فرد دیگری انتقال دهد، از قابلیت‌های بدن خود استفاده می‌کند و با استفاده از رفتارهای رمزگونه دارد سعی می‌کند به همکارش دستور خرید بدهد یا به او حالی کند که زمان فروش رسیده است. برای افراد عادی که از اخبار مربوط به بورس‌های کالا به صورت اتفاقی آگاه‌ می‌شوند، دیدن تصویر مردان و زنانی که لباس‌های رنگارنگ پوشیده‌اند و با حرارت زیاد دارند تلاش می‌کنند تا با استفاده از حرکت دست‌ها و ایما و اشاره‌های مختلف، موضوعی را به افرادی دیگر تفهیم کنند، بی‌معنی و نامفهوم است، اما برای مرد یا زنی که در عرض‌ چند ثانیه می‌خواهد هزار تن سویا را برای مشتریانش بخرد، لمس کردن پیشانی می‌تواند 90 هزار دلار ارزش داشته باشد. ممکن است خاراندن زیر بغل یا لمس لاله گوش‌ها جزو علامت‌های استاندارد معامله‌گران در بورس‌های کالا نباشد، اما اگر معامله‌گری در کوران رقابت‌ها، با دست راست پیشانی‌اش را پاک کند، احتمالاً کارگزارش از حساب اعتباری او برای خرید پشم گوسفند مرینوس 90 هزار دلار خرج خواهد کرد. همان گونه که پیش از این اشاره کردیم، استفاده از تلفن همراه، به دلیل اختلالی که در شبکه الکترونیکی معاملات ایجاد می‌کند، در اغلب بورس‌های اوراق بهادار و بازارهای متشکل کالا ممنوع است. افراد به وسیله داد زدن هم نمی‌توانند با کارگزار خود رابطه برقرار کنند؛ بنابراین، تنها راهی که برای انتقال پیام باقی می‌ماند، استفاده از زبان‌ بدن است. گفتیم در بورس‌های کالا علامت‌های استانداردی به ثبت رسیده است که شاید در خیلی از بازارها کاربرد داشته باشد، اما نکته مهم قراری است که معامله‌گر با کارگزار ‌خود می‌گذارد. شاید او با خاراندن سر با دست راست، می‌خواهد به کارگزار خود بفهماند که وقت خرید است و شاید با او قرار گذاشته است که اگر یقه یونیفورم خود را گرفت، او باید صد تن ذرت را بخرد. اگر چه ممکن است مردم عادی چیزی از حرکات عجیب معامله‌گران در بورس‌های کالا نفهمند اما به طور حتم، بسیاری از پیام‌ها برای معامله‌گران، دارای معنی و مفهوم خاص است. به عبارت دیگر، شاید بخشی از کدها یا نمایش‌ها (شاید حدود 118 نمایش) برای همه معامله‌گران و کارگزاران بورس قابل فهم باشد اما معامله‌گر برای اینکه دیگران به اصطلاح، دستش را نخوانند و برای جلو‌گیری از افشای استراتژی‌های معاملاتی خود، از قراردادهای ابتکاری استفاده کند.
این قراردادها می‌تواند برای دیگران نامفهوم باشد، اما اگر یک معامله‌گر در بورس تجاری شیکاگو کف دست‌های خود را نشان داد، کارگزار او این برداشت را می‌کند که زمان فروش فرا رسیده است. با جلو بردن و دور کردن دست از بدن، قیمت بیان می‌شود. معامله‌گران برای اعلام قیمت پیشنهادی، کف دست را مقابل خود قرار می‌دهند. در مقابل، زمانی که قصد فروش دارند، کف دست خود را در برابر طرف مقابل قرار می‌دهند. منطق حرکت این است که وقتی کف دست را مقابل کارگزار می‌گیرند، کالایی را از خود دور کرده‌اند و این حرکت معنی فروش را می‌دهد و اگر کف دست را مقابل خود بگیرند، یعنی کالا را به خود نزدیک کرده‌اند که این حرکت، معنی خرید را می‌دهد. ‌ در نمایش‌های سمبلیک، هر حرکت بار معنایی خاصی دارد. به طور مثال در نمایش چینی، اگر دختری با دستمال زرد، از سمت چپ صحنه‌ به سمت راست بدود، این معنی را می‌دهد که باد در حال وزیدن است، یا اگر در نمایش‌های سوررئال، بازیگری بدون حرکت در گوشه‌ای از صحنه ثابت بماند، بدین معناست که در صحنه حضور ندارد. اما اگر در بورس تجاری شیکاگو، معامله‌گری با دست، ادای قطع گردن خود را درآورد، یعنی از انجام معامله منصرف شده است. همین حرکت در برنامه‌های تلویزیونی معنی «پایان فوری و بدون وقفه برنامه و خداحافظی» را می‌دهد. در بورس شیکاگو، نشان دادن دو انگشت -نشانه کلاسیک پیروزی- صرفاً به معنای پیروزی نیست و معامله‌گر در بازار معاملات آتی سعی دارد به کارگزارش بفهماند که ماه اکتبر، زمان مناسبی برای خرید است. لمس پیشانی در ایران نشانه عرض ارادت است اما در بورس شیکاگو معنی ماه آگوست را می‌دهد. گرفتن یقه کت، معنی ماه می را می‌دهد و اشاره به چشم، به ماه ژوئیه اشاره دارد. می‌بینید که معامله‌گران بورس‌های کالا گذشته از اشرافی که به اخبار گوناگون سیاسی و اقتصادی دارند بدون استفاده از علامت‌های مختلف دست و صورت، نمی‌توانند دادوستد کنند. در این‌گونه مواقع، معامله‌گر و کارگزار، دقایقی از روز را روبه‌روی هم می‌ایستند و مثل بازیگران تئاتر، تمرین رفتار نمایش می‌کنند.

پی‌نوشت‌ها:
1- تعریف ویکی‌‌پدیا
2- منبع قبلی
3- بورس شیکاگو نخستین بورس کالای کشاورزی در جهان است که در سال 1840 شکل گرفت.
4- رینگ: سکوی دایره‌ای‌شکل در تالار بورس که معامله‌گران روی آن می‌ایستند و به کارگزار خود علامت خرید یا فروش می‌دهند، فرهنگ اصطلاحات مالی، علی جهانخانی، علی پارساییان
5- برگرفته از عنوان کتابی به همین نام، نوشته مهدی محسنیان‌راد، انتشارات سروش
6- نویسنده و استاد دانشگاه در زمینه علوم ارتباطات
7- نظریه‌پرداز آمریکایی و از پیشتازان علم ارتباطات
8- تئودور نیوکامب ارتباط را با رویکرد روانشناسی اجتماعی و کنش متقابل میان انسان‌ها مطرح می‌کند.
9- دانشمند برجسته آمریکایی در زمینه علوم سیاسی و علم ارتباطات
10- ارتباط‌شناسی، مهدی محسنیان‌راد، انتشارات سروش
11- منبع قبلی
12- ارتباط‌شناسی، مهدی محسنیان‌راد، انتشارات سروش
13- ارتباطات غیرکلامی، احمد یحیایی ایله‌ای، وب‌سایت ارتباطات
14- منبع قبلی
15- دیوید ک.‌ برلو (David K. Berlo 1929) نویسنده، محقق و یکی از نخستین دانشجویان ارتباطات است که دکترای تخصصی خود را در ارتباطات از دانشگاه ایلینویز دریافت کرد.
16- ارتباط‌شناسی، مهدی محسنیان‌راد، انتشارات سروش
17- فرهنگ اصطلاحات مالی، علی جهانخانی، علی پارساییان.