تاریخ انتشار:
آیا آزادراه تهران - شمال به انتها می‌رسد؟
رکوردی برای گینس
یک آزادراه است و هزار حرف و حدیث. نام آزادراه تهران - شمال نه بسان نام پروژه‌ای که سخن گفتن از آن، کام ایرانیان را شیرین می‌کند که اکنون، دیگر به یک «کابوس» می‌ماند.
یک آزادراه است و هزار حرف و حدیث. نام آزادراه تهران - شمال نه بسان نام پروژه‌ای که سخن گفتن از آن، کام ایرانیان را شیرین می‌کند که اکنون، دیگر به یک «کابوس» می‌ماند. از سال 1376 که کلنگ افتتاح آزادراه تهران - شمال زمین را شکافت، گاه و بیگاه، به هر بهانه، نام و مزایای اجرای این پروژه به صدر اخبار رسانه‌ها راه یافته و هر بار مصائب پیشرفت آن از زبان یکی از مسوولان بازگو شده است. وزارت راه از قصور پیمانکار پروژه می‌گوید و مجری، دولت را مقصر می‌داند؛ نمایندگانی هم که سنگ حوزه انتخابیه خود را بر سینه می‌زنند، گاه دولت را و گاه پیمانکاران احداث این آزادراه را با انتقادات خود نواخته‌اند. این است ماجرای کابوسی که گویی قرار نیست ذهن مشوش نظاره‌گران این مناقشه را رها کند. اما گرد و غبار این درگیری که فرو می‌نشیند، راهی نیمه‌تمام رخ می‌نمایاند که 16 سال است به انتها نرسیده. چه کسی می‌داند؛ شاید در این تاخیر چند‌ساله، عمدی در کار باشد؛ احتمال دارد، دولتمردان و حتی مجریان احداث آزادراه که خود را در افتتاح بهنگام این پروژه ناکام دیده‌اند سعی دارند این ناکامی را به شیوه‌ای دیگر جبران کنند؛ یعنی اگر آنان، اندکی بیشتر
برای به درازا کشیدن زمان اتمام این پروژه تلاش کنند، می‌توانند نام خود و این پروژه را در کتاب رکوردهای گینس ثبت کنند...
بی‌تردید ذهن کسانی که 16 سال است اخبار این پروژه را دنبال می‌کنند با این پرسش کلنجار می‌رود که سرعت‌گیرهای پیشرفت «آزادراه» کجاست؟ مانعی که چهار دولت در دو دهه گذشته، نتوانستند آن را از میان بردارند. جالب اینکه وقتی دیدگاه مسوولان سابق وزارت راه را در مورد چرایی به تعویق افتادن تکمیل این پروژه جویا می‌شویم، آن را پروژه‌ای «عادی» توصیف می‌کنند که هیچ گاه جزو پروژه‌های «اولویت‌دار» دولت‌ها نبوده است.
واگذاری به بنیاد
اما عمر آزادراه تهران - شمال بیش از 16 سال و عمر چند دولت است. ایده احداث آزادراهی که از مسیری مستقیم، پایتخت را به چالوس و شمال کشور متصل کند، به سال 1353 باز‌می‌گردد. اما تا زمانی که این ایده از دل مطالعات آن بیرون بیاید و دست کم به مرحله کلنگ‌زنی برسد 23 سال طول کشید. آزادراهی که 121 کیلومتر طول آن است و گفته می‌شود تنها قطعه نخست این آزادراه 60 کیلومتر از مسافت فعلی مسیر تهران- چالوس می‌کاهد. در تاریخچه آزادراه تهران - شمال این روایت وجود دارد که هنگام واگذاری این پروژه، یک سرمایه‌گذار بخش خصوصی حاضر می‌شود در ازای دریافت چند هکتار زمین و اخذ عوارض از خودروهای عبوری به مدت چند سال، این آزادراه را پنج‌ساله تحویل دهد. البته نه این پیشنهاد بلکه کنسرسیومی متشکل از 10 پیمانکار صاحب‌نام که برای اجرای این پروژه داوطلب شده بود نیز مورد بی‌اعتنایی مسوولان وقت وزارت راه قرار گرفت و سرانجام قرعه اجرای پروژه آزادراه تهران - شمال به نام «بنیاد مستضعفان» افتاد. بنیاد مستضعفان که تا آن زمان تعدادی از بنگاه‌های تولیدی مصادره‌شده پس از انقلاب را تحت مدیریت خود داشت؛ این بار در قامت یک پیمانکار ظاهر شد تا قابلیت‌های خود را در این عرصه نیز به محک بگذارد... حالا اما با گذشت نزدیک به دو دهه، خبر می‌رسد که قطعات باقیمانده از این پروژه با دستور دولت از بنیاد اخذ شده و به نهاد حاکمیتی دیگری واگذار شده است. این خبر تنها دو روز پس از افتتاح بخشی از این آزادراه توسط رئیس‌جمهوری منتشر شد. 22 فروردین 1392 «محمود احمدی‌نژاد» برای افتتاح کیلومتر ششم قطعه چهارم آزادراه تهران - شمال در محور مرزن‌آباد به چالوس رفت تا این بخش از آزادراه تهران - شمال را که پیش از ایام نوروز به زیر بار ترافیک رفته بود افتتاح کند. البته این بخش از پروژه آزادراه تهران - شمال نیز به سرنوشت برخی دیگر از پروژه‌های عمرانی که تکمیل‌نشده به مرحله افتتاح و بهره‌برداری می‌رسند، گرفتار شده است.
واگذاری به قرارگاه خاتم‌الانبیا
تنها دو روز پس از سفر رئیس‌جمهوری به چالوس، یکی از معاونان وزارت مسکن و شهرسازی، خبر داد که بر اساس دستور رئیس‌جمهوری، ساخت قطعات 2 و 3 آزادراه به قرارگاه خاتم‌الانبیا واگذار شده است. تعلیق فعالیت بنیاد در پروژه آزادراه اگرچه ممکن است، پس از سال‌ها کشمکش میان دولت و این نهاد، دیگر تازگی نداشته باشد، اما آنچه مایه شگفتی است، جایگزین شدن قرارگاه خاتم به جای بنیاد است. البته ممکن است برخی بر این عقیده باشند که واگذاری این پروژه به یک نهاد شبه‌دولتی، که در سال‌های اخیر به روالی عادی تبدیل شده است نیز دیگر «مهم» تلقی نمی‌شود. اما بر اساس گفته‌های معاون وزارت راه، این واگذاری به دستور «محمود احمدی‌نژاد» صورت گرفته است؛ کسی که کمتر از چهار ماه پیش انتقادات بی‌سابقه‌ای را به «واگذاری شرکت‌های دولتی به شبه‌دولتی‌ها» و آنچه او « نهادهای واسط» خوانده است، وارد کرد: «ما به دنبال آن بودیم که اقتصاد را به مردم واگذار کنیم اما در سال‌های اخیر سهم عمده‌ای از شرکت‌های دولتی به نهادهای واسط منتقل شد. این مساله در شرایط کنونی هم خوب است و هم بد، خوب از آن جهت که هنوز مردم توانایی این انتقال را ندارند و بد از لحاظ اینکه خود این نهادهای واسط کم‌کم تبدیل به دولت می‌شوند.» شائبه تغییر دیدگاه‌های رئیس‌جمهوری که با ایراد این سخنرانی پررنگ‌تر شده بود، کمتر از چهار ماه بعد رنگ باخت. خطای دولت سازندگی که بدون برگزاری مزایده، پروژه آزادراه تهران - شمال را به بنیاد مستضعفان سپرده بود در دولت دهم نیز تکرار شد. اگر این پروژه در آن زمان به بخش خصوصی واگذار شده بود، دستکم امکان مواخذه مجری و پیمانکار وجود داشت. اکنون اما با کنار گذاشتن بنیاد از این پروژه و جایگزین کردن نهادی شبه‌دولتی نه‌تنها امکان بازخواست و ارزیابی عملکرد فراهم نشده است که با واگذاری قطعات 2 و 3 پروژه به قرارگاه خاتم‌الانبیا چه تضمینی وجود دارد که اجرای این دو بخش نیز در زمان مقرر به پایان برسد؟
قرارداد دولت و بنیاد
عقد قرارداد مشارکت با بنیاد مستضعفان در سال 1375 با برآورد 2500 میلیارد ریال و سهم‌الشرکه وزارت راه و ترابری به مبلغ 150 میلیارد ریال به صورت مقطوع جهت تملک اراضی و واگذاری 5/62 میلیون متر مربع زمین به وسیله دولت و بقیه تعهدات و هزینه‌ها برای تکمیل و بهره‌برداری از آزادراه توسط بنیاد تعهد شد. در سال 1380 به علت محدودیت‌های واگذاری زمین‌های تعهد‌شده مذاکرات برای تغییر قرارداد شروع و نهایتاً در سال 83 متمم قرارداد منعقد و عملیات اجرایی در سال 84 با هزینه‌کرد 75 میلیارد ریال و تامین اعتبار بابت برگزاری جلسات، رفع مشکلات و سوء‌تفاهمات، انتخاب بانک عامل و انجام کارهای بانکی اقدام و عملیات اجرایی با شرایط جدید آغاز شد. دولت نهم نیز پس از استقرار مصوباتی در این خصوص داشت از جمله آن موافقت شورای اقتصاد با درخواست وزارت راه و ترابری برای اصلاح تامین منابع مالی فاز نخست آزادراه تهران - شمال بود. در اسفندماه سال 84 بابت پیش‌پرداخت فاینانس تعهد‌شده، مبلغی معادل 33 میلیون دلار توسط بنیاد به بانک عامل پرداخت شد. اعتبار اسنادی در تاریخ 16/10/85 افتتاح و در مورخ 10/12/85 با تنفیذ وام (Finance) قرارداد اجرایی شد. مبلغ قرارداد تامین مالی و اجرای منطقه یک 220 میلیون دلار و 300 میلیارد ریال است. بر اساس تصمیم دیگری که در سال 85 گرفته شد، درخواست وزارت راه و ترابری در خصوص اصلاح مصوبه موضوع احداث و بهره‌برداری منطقه یک آزادراه تهران - شمال به طول 32 کیلومتر با استفاده از تسهیلات مالی خارجی توسط شرکت ساخت و توسعه زیر‌بناهای حمل و نقل کشور را به استناد بند ج ماده 13 قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی ایران مورد بررسی قرار داد و ضمن موافقت با تمدید اعتبار و مهلت مصوبه به مدت یک سال با اصلاح آن موافقت کرد.
بی‌تردید ذهن کسانی که 16 سال است اخبار این پروژه را دنبال می‌کنند با این پرسش کلنجار می‌رود که سرعت‌گیرهای پیشرفت «آزادراه» کجاست؟ مانعی که چهار دولت در دو دهه گذشته، نتوانستند آن را از میان بردارند. جالب اینکه وقتی دیدگاه مسوولان سابق وزارت راه را در مورد چرایی به تعویق افتادن تکمیل این پروژه جویا می‌شویم، آن را پروژه‌ای «عادی» توصیف می‌کنند که هیچ گاه جزو پروژه‌های «اولویت‌دار» دولت‌ها نبوده است.
واگذاری به بنیاد
اما عمر آزادراه تهران - شمال بیش از 16 سال و عمر چند دولت است. ایده احداث آزادراهی که از مسیری مستقیم، پایتخت را به چالوس و شمال کشور متصل کند، به سال 1353 باز‌می‌گردد. اما تا زمانی که این ایده از دل مطالعات آن بیرون بیاید و دست کم به مرحله کلنگ‌زنی برسد 23 سال طول کشید. آزادراهی که 121 کیلومتر طول آن است و گفته می‌شود تنها قطعه نخست این آزادراه 60 کیلومتر از مسافت فعلی مسیر تهران- چالوس می‌کاهد. در تاریخچه آزادراه تهران - شمال این روایت وجود دارد که هنگام واگذاری این پروژه، یک سرمایه‌گذار بخش خصوصی حاضر می‌شود در ازای دریافت چند هکتار زمین و اخذ عوارض از خودروهای عبوری به مدت چند سال، این آزادراه را پنج‌ساله تحویل دهد. البته نه این پیشنهاد بلکه کنسرسیومی متشکل از 10 پیمانکار صاحب‌نام که برای اجرای این پروژه داوطلب شده بود نیز مورد بی‌اعتنایی مسوولان وقت وزارت راه قرار گرفت و سرانجام قرعه اجرای پروژه آزادراه تهران - شمال به نام «بنیاد مستضعفان» افتاد. بنیاد مستضعفان که تا آن زمان تعدادی از بنگاه‌های تولیدی مصادره‌شده پس از انقلاب را تحت مدیریت خود داشت؛ این بار در قامت یک پیمانکار ظاهر شد تا قابلیت‌های خود را در این عرصه نیز به محک بگذارد... حالا اما با گذشت نزدیک به دو دهه، خبر می‌رسد که قطعات باقیمانده از این پروژه با دستور دولت از بنیاد اخذ شده و به نهاد حاکمیتی دیگری واگذار شده است. این خبر تنها دو روز پس از افتتاح بخشی از این آزادراه توسط رئیس‌جمهوری منتشر شد. 22 فروردین 1392 «محمود احمدی‌نژاد» برای افتتاح کیلومتر ششم قطعه چهارم آزادراه تهران - شمال در محور مرزن‌آباد به چالوس رفت تا این بخش از آزادراه تهران - شمال را که پیش از ایام نوروز به زیر بار ترافیک رفته بود افتتاح کند. البته این بخش از پروژه آزادراه تهران - شمال نیز به سرنوشت برخی دیگر از پروژه‌های عمرانی که تکمیل‌نشده به مرحله افتتاح و بهره‌برداری می‌رسند، گرفتار شده است.
واگذاری به قرارگاه خاتم‌الانبیا
تنها دو روز پس از سفر رئیس‌جمهوری به چالوس، یکی از معاونان وزارت مسکن و شهرسازی، خبر داد که بر اساس دستور رئیس‌جمهوری، ساخت قطعات 2 و 3 آزادراه به قرارگاه خاتم‌الانبیا واگذار شده است. تعلیق فعالیت بنیاد در پروژه آزادراه اگرچه ممکن است، پس از سال‌ها کشمکش میان دولت و این نهاد، دیگر تازگی نداشته باشد، اما آنچه مایه شگفتی است، جایگزین شدن قرارگاه خاتم به جای بنیاد است. البته ممکن است برخی بر این عقیده باشند که واگذاری این پروژه به یک نهاد شبه‌دولتی، که در سال‌های اخیر به روالی عادی تبدیل شده است نیز دیگر «مهم» تلقی نمی‌شود. اما بر اساس گفته‌های معاون وزارت راه، این واگذاری به دستور «محمود احمدی‌نژاد» صورت گرفته است؛ کسی که کمتر از چهار ماه پیش انتقادات بی‌سابقه‌ای را به «واگذاری شرکت‌های دولتی به شبه‌دولتی‌ها» و آنچه او « نهادهای واسط» خوانده است، وارد کرد: «ما به دنبال آن بودیم که اقتصاد را به مردم واگذار کنیم اما در سال‌های اخیر سهم عمده‌ای از شرکت‌های دولتی به نهادهای واسط منتقل شد. این مساله در شرایط کنونی هم خوب است و هم بد، خوب از آن جهت که هنوز مردم توانایی این انتقال را ندارند و بد از لحاظ اینکه خود این نهادهای واسط کم‌کم تبدیل به دولت می‌شوند.» شائبه تغییر دیدگاه‌های رئیس‌جمهوری که با ایراد این سخنرانی پررنگ‌تر شده بود، کمتر از چهار ماه بعد رنگ باخت. خطای دولت سازندگی که بدون برگزاری مزایده، پروژه آزادراه تهران - شمال را به بنیاد مستضعفان سپرده بود در دولت دهم نیز تکرار شد. اگر این پروژه در آن زمان به بخش خصوصی واگذار شده بود، دستکم امکان مواخذه مجری و پیمانکار وجود داشت. اکنون اما با کنار گذاشتن بنیاد از این پروژه و جایگزین کردن نهادی شبه‌دولتی نه‌تنها امکان بازخواست و ارزیابی عملکرد فراهم نشده است که با واگذاری قطعات 2 و 3 پروژه به قرارگاه خاتم‌الانبیا چه تضمینی وجود دارد که اجرای این دو بخش نیز در زمان مقرر به پایان برسد؟
قرارداد دولت و بنیاد
عقد قرارداد مشارکت با بنیاد مستضعفان در سال 1375 با برآورد 2500 میلیارد ریال و سهم‌الشرکه وزارت راه و ترابری به مبلغ 150 میلیارد ریال به صورت مقطوع جهت تملک اراضی و واگذاری 5/62 میلیون متر مربع زمین به وسیله دولت و بقیه تعهدات و هزینه‌ها برای تکمیل و بهره‌برداری از آزادراه توسط بنیاد تعهد شد. در سال 1380 به علت محدودیت‌های واگذاری زمین‌های تعهد‌شده مذاکرات برای تغییر قرارداد شروع و نهایتاً در سال 83 متمم قرارداد منعقد و عملیات اجرایی در سال 84 با هزینه‌کرد 75 میلیارد ریال و تامین اعتبار بابت برگزاری جلسات، رفع مشکلات و سوء‌تفاهمات، انتخاب بانک عامل و انجام کارهای بانکی اقدام و عملیات اجرایی با شرایط جدید آغاز شد. دولت نهم نیز پس از استقرار مصوباتی در این خصوص داشت از جمله آن موافقت شورای اقتصاد با درخواست وزارت راه و ترابری برای اصلاح تامین منابع مالی فاز نخست آزادراه تهران - شمال بود. در اسفندماه سال 84 بابت پیش‌پرداخت فاینانس تعهد‌شده، مبلغی معادل 33 میلیون دلار توسط بنیاد به بانک عامل پرداخت شد. اعتبار اسنادی در تاریخ 16/10/85 افتتاح و در مورخ 10/12/85 با تنفیذ وام (Finance) قرارداد اجرایی شد. مبلغ قرارداد تامین مالی و اجرای منطقه یک 220 میلیون دلار و 300 میلیارد ریال است. بر اساس تصمیم دیگری که در سال 85 گرفته شد، درخواست وزارت راه و ترابری در خصوص اصلاح مصوبه موضوع احداث و بهره‌برداری منطقه یک آزادراه تهران - شمال به طول 32 کیلومتر با استفاده از تسهیلات مالی خارجی توسط شرکت ساخت و توسعه زیر‌بناهای حمل و نقل کشور را به استناد بند ج ماده 13 قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی ایران مورد بررسی قرار داد و ضمن موافقت با تمدید اعتبار و مهلت مصوبه به مدت یک سال با اصلاح آن موافقت کرد.
دیدگاه تان را بنویسید