اختراع دوباره چرخ

قرن‌ها و حتی هزارها سال پیش تاجران کشورهای بزرگ که صاحب محصول و صنعتی بودند راه ثروتمند شدن را در گسترش تجارت خود یافتند. آنها فهمیده بودند محدود شدن به مشتری‌های شهر یا کشور زندگی خود تغییری در دخلشان ایجاد نمی‌کند. بنابراین قدم در راه‌های ناشناخته گذاشتند. شاید اصلاً راهی هم نبود، پس راه‌ها را ساختند. داشته‌هایشان را با داشته‌های دیگر مردمان تاخت زدند و در بازگشت مردم کشور خود را از تازه‌ها منتفع کردند. آنها با خود محصولات کشاورزی جدید آوردند و صنایعی که برای سهولت کار به کمکشان می‌آمد و آن سوی سرزمین‌شان، دیگران از محصولات آنها برای زندگی بهتر استفاده کردند. به این ترتیب بود که بسیاری از محصولات کشاورزی وارد کشور ما شد و سفال‌ها و گل و گلاب ایرانی راه به دیگر کشورها باز کرد. این صادرات و واردات ابتدایی، با سختی‌های فراوان همراه بود. زمانی طولانی سپری شد تا راه‌سازی روز‌به‌روز آسان‌تر و مکانیزه شد و ساخت هر کیلومتر از آن سریع‌تر از پیش صورت گرفت اما تنها راه ممکن برای بهره‌مندی از محصولات متنوع‌تر همچنان قدم در راه گذاشتن و واردات و صادرات است. کشور ما تافته جدابافته نیست. باید برای بودن در گردونه اقتصاد جهانی و تامین نیازهای خود آنچه تولید می‌کند، بفروشد و هر چه می‌خواهد بخرد و برای رساندن این محصولات به دست متقاضی باید در بستر جاده‌ها حرکت کند. در ایران روزی برای اطلاع‌رسانی آنچنان مسیرهای دقیق و با برنامه‌ای راه‌اندازی کردند و سیستم چاپار و چاپارخانه را بنیاد گذاشتند که همین پایه‌گذار سیستم پست در جهان شد. حالا این کشور با مشکل شبکه ارتباطی مواجه است. غرب کشور که مرز گسترده‌ای دارد و می‌توان حجم صادرات از آن را افزایش داد شبکه ریلی ندارد. جاده‌ها نیز کامل و در تمام شهرها و روستاها گسترده نیستند. مرزهای شرقی نیز شرایط بهتری ندارند. بنادر شمال و جنوب هم با جاده و راه‌آهن مناسبی به مرکز و دیگر شهرهای بزرگ متصل نمی‌شوند. طول راه‌ها در مقایسه با وسعت کشور کم هستند و همین امر باعث چرخیدن محموله‌های تجاری در شعاعی گسترده برای رفتن از مبدأ به مقصد می‌شود. این یعنی سرعت پایین حمل‌ونقل کالا، افزایش مصرف سوخت و بالا رفتن میزان آلاینده‌های جوی. با وجود اشراف جهانیان به اهمیت راه‌ها نمی‌خواهیم باور کنیم توسعه راه‌ها اصلی‌ترین راه توسعه تجارت است. چند سال است که اپراتور جدید بندر شهید رجایی برای توسعه این بندر مشخص نیست هر چند سرانجام هندی‌ها توسعه بندر چابهار را بر عهده گرفتند. بسیاری از پروژه‌های آزادراهی مثل تهران-شمال که قرار است بخش مهمی از اتصال دریای خزر به بنادر جنوبی باشد کامل نشده و بعد از بیش از دو دهه همچنان با وعده افتتاح در این عید و آن مناسبت کارگران در طول و عرض آن مشغول کارند. ساخت سوله‌های ذخیره گندم در تعدادی از بنادر همچنان به اتمام نرسیده است. تنها پنج فرودگاه کشور سود‌ده هستند و برای توسعه برنامه دارند که آن هم فقط در حد وعده در سخنرانی‌ها خلاصه می‌شود. و جاده‌هایی که به دلیل مشکلات ایمنی و دارا بودن نقاط حادثه‌خیز متعدد بخشی از مرگ و میرها بر عهده آنهاست توسعه چندانی نداشته‌اند، زیرا پیمانکاران از دولت طلب دارند و برای کسب درآمد در کشورهای دیگر جاده می‌سازند. با این وجود بخش حمل‌ونقل منتظر تحولی عظیم در بخش جاده‌ای است. کاری که انگار اختراع دوباره چرخ در ایران است.