چالش خصوصی‌ها

توسعه بازار اوراق بدهی پس از محدود شدن بانک‌ها در تسهیلات‌دهی به بنگاه‌ها به‌شکل جدی‌تری پیگیری می‌شود. این بازار در سال‌های گذشته به‌مراتب در اعداد و ارقام کمتری شاهد معامله بود، اما اینک دولت و شرکت‌های خصوصی بر استفاده از ظرفیت‌های آن، اهتمام بیشتری یافته‌اند. بهره‌گیری از این ظرفیت‌ها با استفاده از ابزارهای مالی اسلامی، امکان بهره‌مندی شرکت‌ها از منابع مالی در سایه فشار و انجماد منابع بانکی را فراهم می‌آورد. بازار بدهی می‌تواند به ایجاد بازار کامل کمک کند؛ به این معنا که طیف گسترده‌ای از ابزارهای مالی با ریسک‌ها و بازده‌های متفاوت را در اختیار سرمایه‌گذاران با درجات تحمل ریسک متفاوت قرار دهد. گرچه عمده این اوراق یا به وسیله دولت یا به وسیله بنگاه‌های بزرگ اقتصادی منتشر می‌شوند که اعتبار بالایی دارند. در نتیجه، ریسک نکول یا عدم بازپرداخت سود یا اصل پول آنها در سررسید پایین است.

پس از رویکرد موفقیت‌آمیز دولت در این بازار، در چند روز گذشته پذیره‌نویسی اوراق مرابحه شرکت سایپا با نمادهای «صایپا 998» و «صایپا 908» به‌عنوان بزرگ‌ترین صکوک بخش خصوصی در بورس تهران انجام شد که این پذیره‌نویسی 500 میلیارد‌تومانی، یکی از مهم‌ترین عرضه‌های اوراق بخش خصوصی از طریق بازار سرمایه بود. به‌نحوی که این اوراق به‌عنوان بزرگ‌ترین اوراق مرابحه بورسی که ناشر خودرویی دارد شناخته شده است. اوراقی که با هدف تامین مالی خرید قطعات از دو شرکت زیرمجموعه شرکت سایپا (شرکت مگا‌موتور و سازه‌گستر)، با نرخ 18‌درصدی در زمانی اندک به فروش رسیدند. متعهد پذیره‌نویسی «صایپا 998» با مبلغ سه هزار میلیارد ریال، تامین سرمایه امید و متعهد پذیره‌نویسی «صایپا 908» با مبلغ دو هزار میلیارد ریال، تامین سرمایه لوتوس پارسیان بوده است. به گزارش دنیای اقتصاد، این پذیره‌نویسی پس از حدود هشت ماه انجام شد. گذشت این مدت زمان طولانی برای پذیره‌نویسی اوراق گواه فرآیند زمان‌بر تامین‌مالی از این کانال در بازار است. اما این موضوع، تنها مشکل تامین‌مالی از بازار بدهی برای شرکت‌های خصوصی نیست؛ بلکه فقدان موسسات رتبه‌بندی سایه سنگینی بر معاملات این اوراق انداخته است. آنچه از آن به‌عنوان پیش‌شرط تامین نقدینگی در این بازار ذکر می‌شود، وجود اطلاعات متقارن است تا تبعات انتخاب نامساعد، گریبانگیر سرمایه‌گذاران بازار نشود. درخصوص اوراق دولتی به‌دلیل اعتبار دولت -‌ لااقل در بازار داخلی -‌ شاید چنین نیازی زیاد احساس نشود، اما درخصوص اوراق بدهی خصوصی، تعیین اعتبار هم برای پیش‌بینی احتمال نکول ناشر (و لحاظ کردن این ریسک در صرف یا کسر اصل اوراق یا نرخ فرع آن) و هم برای خود ناشر با اعتبار (کم‌اعتبار) در تامین‌مالی ارزان‌تر (سریع‌تر) مفید است و می‌تواند کاهش هزینه‌های مبادلاتی را به‌همراه داشته باشد. حتی در چنین فضایی در آینده می‌توان روی تامین‌مالی ارزی نیز حساب جداگانه‌ای باز کرد تا دولت و شرکت‌ها از محل سرمایه‌های خارجی نیز تغذیه بشوند. نامتناسب‌ بودن نرخ‌های بهره نیز در نهایت منجر به افزایش ریسک و تشدید احتمال پایین آمدن کارایی تخصیصی شده و اتلاف سرمایه و کاهش بهره‌وری را به همراه خواهد داشت. در شرایط کنونی، ضمانت اوراق راهکار مورد استفاده است و همین امر هم به طولانی و پیچیده‌شدن فرآیند پذیره‌نویسی منجر شده است. فروش اوراق بدهی شرکت سایپا در زمانی بسیار اندک، نشان از تمایل خریداران به این بازار و استقبال از آن دارد و پیامی قوی از ظرفیت این بازار در جمع‌آوری منابع سرمایه‌گذاران خرد به‌شمار می‌رود.