چراغ سبز اوراق برای عبور از تنگنای مالی

در کسب و کارهای مختلف، سرمایه از مهم‌ترین عوامل تولید محسوب می‌شود و تولیدکنندگان برای ارائه خدمات خود نیازمند تامین مالی هستند. اما همیشه برای تامین مالی بنگاه‌های تولیدی مشکلاتی وجود داشته، مشکلاتی که از طریق راه‌های مختلف می‌توان آنها را تا حدودی رفع کرد. در این رابطه اخیراً هیات وزیران در جلسه‌ای، آیین‌نامه اجرایی اصلاح موادی از قانون بخش تعاونی اقتصاد جمهوری اسلامی ایران را به تصویب رساند که هدف، ایجاد ابزارهای خاص تامین مالی بخش تعاون در بازار سرمایه کشور و تسهیل واگذاری شرکت‌ها و بنگاه‌های دولتی به تعاونی بوده است. ماشاالله عظیمی دبیرکل اتاق تعاون ایران ضمن بیان اینکه یکی از روش‌های رایج تامین مالی در دنیا، فروش اوراق است می‌گوید: «تعاونی‌ها موانعی داشتند که به واسطه آن نمی‌توانستند در بازار سرمایه حضور داشته باشند یا به روش غیرمستقیم نمی‌توانستند تامین مالی کنند. سرانجام با پیگیری‌هایی که انجام شد و به وسیله مصوبه‌های دولت امکان اینکه روش‌های نوین تامین مالی که هم در کشور ما و هم در دنیا رایج است، مشمول تعاونی‌های سهامی عام هم شود، به وجود آمد.»



در حال حاضر بخش تعاون با چه چالش‌ها و مشکلاتی مواجه است؟
بخش تعاون در ایران با مشکلاتی مواجه است که از عمده‌ترین آنها می‌توان به عدم باور تعاون و عدم اجرای قانون اشاره کرد، عدم باور تعاون دوطرفه است که هم به دولتمردان و هم به خود اهالی بخش تعاون مربوط می‌شود اما مشکل دیگر که اصلی‌ترین مشکل به شمار می‌رود بحث تامین مالی است. البته رفع مشکل تامین مالی تمام مشکلات تعاون را حل نخواهد کرد، بلکه تنها برخی از موانع را برطرف می‌کند.

مشکلات تامین مالی تعاونی‌ها چیست؟
از دیرباز تعاونی‌ها همواره به دو روش سنتی به تامین منابع مالی خود می‌پردازند؛ این دو روش شامل استفاده از سرمایه‌های مستقیم اعضا و سرمایه‌گذاری مجدد مازاد برگشتی آنها و وام گرفتن از نهادها و موسسات مالی است که طبعاً این روش‌ها مشکلات بسیاری را بر سر راه تامین منابع مالی‌شان قرار می‌دهد. از جمله این مشکل‌ها می‌توان به محدودیت منابع تامین مالی تعاونی‌ها در مقایسه با سایر شرکت‌های تجاری، مشکلات مربوط به حفظ عایدات و درآمدها، افزایش هزینه‌ها و نیازهای سرمایه‌ای، مشکل سواری رایگان و... اشاره کرد. بنابراین نیاز به به‌کارگیری روش‌های جدید تامین مالی برای تعاونی‌ها و همگامی با همپایان جهانی خود امری ضروری است.

چرا در آیین‌نامه اجرایی اصلاح موادی از قانون بخش تعاونی اقتصاد جمهوری اسلامی ایران که اخیراً به تصویب هیات وزیران رسیده است، تاکیده شده که یکی از شیوه‌های تامین مالی فروش اوراق باشد؟
برای پاسخ به این سوال بهتر است به هدف انتشار اوراق رجوع کنیم، در ماده 1 قانون نحوه انتشار اوراق مشارکت آمده است، این قانون مشارکت عموم مردم و تامین منابع مالی مورد نیاز جهت اجرای طرح‌های عمرانی-انتفاعی دولت و مشارکت در طرح‌های سودآور تولیدی و ساختمانی و خدماتی است که توسط شرکت‌های دولتی، شهرداری‌ها و موسسات و نهادهای عمومی غیردولتی و موسسات عام‌المنفعه، شرکت‌های سهامی عام و خاص و تعاونی‌ها اجرا می‌شود.
افزایش مشارکت مردم در فعالیت‌های اقتصادی، تنوع در ابزارهای مالی، ایجاد و تکمیل و توسعه طرح‌های سودآور عمومی و خصوصی از طریق منابع غیر‌بانکی هم می‌تواند از اهداف انتشار اوراق مشارکت باشد. مشارکت مردم نکته کلیدی این روش است و همسویی آن با ماهیت تعاون نیز این روش را بسیار مناسب جلوه می‌دهد.
علاوه بر این انتشار اوراق به دلایل دیگری نیز یکی از روش‌های جذاب تامین مالی است که از جمله آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
بازدهی تضمین‌شده دارند، بنابراین ریسکی را متوجه سرمایه‌گذار نمی‌کنند. سود تضمین‌شده اوراق مشارکت، به صورت علی‌الحساب به دارنده اوراق پرداخت می‌شود. اوراق مشارکت، اغلب بی‌نام منتشر شده و فردی که این اوراق را در اختیار دارد، مالک آن شناخته می‌شود، بنابراین باید از اوراق مشارکت نیز همانند اسکناس و بلکه بیشتر از آن، مراقبت کرد. درصورتی‌که اوراق مشارکت در بورس یا فرابورس نیز پذیرفته شده باشند، دارنده این اوراق می‌تواند برای فروش آنها قبل از سررسید، به یکی از شرکت‌های کارگزاری بورس مراجعه کرده و نسبت به فروش اوراق خود اقدام کند. اوراق مشارکت به عنوان وثیقه طرف‌های معامله در قراردادهای مربوط به وزارتخانه‌ها، موسسات و شرکت‌های دولتی، شهرداری‌ها و سایر دستگاه‌های اجرایی پذیرفته می‌شود و موارد دیگری که همگی بر نکات مثبت این روش تاکید دارند. در واقع تعاونی‌ها موانعی داشتند که به واسطه آن نمی‌توانستند در بازار سرمایه حضور داشته باشند یا به روش غیرمستقیم نمی‌توانستند تامین مالی کنند. سرانجام با پیگیری‌هایی که انجام شد و به وسیله مصوبه‌های دولت امکان اینکه روش‌های نوین تامین مالی که هم در کشور ما و هم در دنیا رایج است مشمول تعاونی‌های سهامی عام هم شود به وجود آمد.

انتشار این اوراق تا چه میزان می‌تواند به تامین مالی کمک کند و چگونه با مصوبه جدید دولت شرکت‌های تعاونی می‌توانند از تنگنای مالی عبور کنند؟
ما پروژه‌های زیادی داریم، پروژه برق‌آبی، نیروگاهی، پتروشیمی و... که همگی منتظر تامین مالی هستند و بانک‌ها به دلیل اینکه قیمت تمام‌شده پولشان بالاست بنابراین نمی‌توانند پروژه‌های بزرگ را تامین مالی کنند. از طرفی هم بسیاری از تامین مالی‌هایی که داشتند بنا بر دلایل مختلفی از جمله اینکه نظارت‌های کافی صورت نگرفته یا انحرافاتی بوده، برنگشته است، در واقع منابع کشور درگیر طرح‌هایی شده است که نتوانسته‌اند آن منابع را برگردانند تا به دنبال آن پروژه‌های جدیدی در کشور تعریف شود. به همین خاطر بانک‌ها نمی‌توانند تامین مالی کنند، البته این بدان معنا نیست که بانک‌ها تمایل به این کار ندارند بلکه تنها قادر نیستند تامین مالی را انجام دهند. خب بهترین روش در دنیا تامین مالی از طریق بازار سرمایه است که از طریق آن کار به وجود می‌آید. از طریق بازار سرمایه می‌توانیم برای زیرساخت‌ها، تعاونی‌ها را صرف‌نظر از اینکه خودشان تامین مالی می‌کنند مشارکت دهیم، همچنین می‌توانیم از طریق فروش اوراق یا ورود به بازار سرمایه تامین مالی کنیم، البته در آنجا هم همکاری با بانک‌ها شرط است و بانک‌ها باید حضور پیدا کنند، به این ترتیب که سازمان بورس و اوراق بهادار تضمین کلیه بانک‌ها و موسسات اعتباری را پس از اخذ مجوز از بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران و صندوق‌های ضمانت سرمایه‌گذاری در خصوص پرداخت وجوه مربوط اعم از اصل و سود اوراق خواهد پذیرفت.

آیا مشکل تامین مالی تعاونی‌ها با این مصوبه حل می‌شود یا در کنار این اوراق باید اقدامات دیگری هم صورت گیرد؟
همان‌طور که قبل‌تر هم عرض کردم این اوراق یکی از روش‌های تامین مالی است. تعاونی‌ها عمدتاً بنگاه‌های خرد و متوسط هستند و بانک‌ها موظف هستند به بنگاه‌های خرد و متوسط تسهیلات ارائه دهند، اما برای کارهای خیلی بزرگ که اعتبار بانک‌ها جوابگو نیست، ما مجبور هستیم شریک بگیریم و فاینانس کنیم یا ضمن استفاده از این روش، روش‌های متعدد دیگری را نیز به کار بگیریم.
تامین مالی مستقیم و اوراق یا گرفتن شریک روش‌های متنوعی است و تنوع‌بخشی در تامین مالی و استفاده از ابزارهای متنوع یکی از کارهای رایج دنیاست و نمی‌توان گفت که این اوراق تنها روش حل مشکل است زیرا حتی برخی از تعاونی‌ها به کمک‌های حمایتی از جانب دولت احتیاج دارند.
این اوراق یکی از بهترین روش‌هاست و ما با استفاده از این روش برخی از موانع را برمی‌داریم، به هر حال برای از بین بردن برخی از موانع باید در ساختار عمومی بازار تغییراتی ایجاد شود و خوشبختانه قانون پیش‌بینی کرده که برای از بین بردن این موانع به ابلاغیه و مصوبه دولت نیاز دارد که در قالب قانون عمل کند و اکنون به نظر می‌رسد کاری که لازم بود در حال انجام گرفتن است.

ساز و کار این اوراق باید به چه شکلی باشد؟
آن را در زمان لازم اعلام خواهیم کرد، زیرا برای آن برنامه‌ریزی‌هایی صورت می‌گیرد، حاشیه امن برای آن پیدا می‌کنیم، زیرا به هر حال شخصیت‌های حقوقی در بازار وجود دارد و به وقت ما جزییات آن را اطلاع‌رسانی خواهیم کرد.

چه تمهیداتی برای خرید و فروش این اوراق و اقبال آنها در بازار باید پیش‌بینی شود؟
برخی از اوراق قابلیت عرضه در بازار ثانویه را ندارند اما بعضی دیگر از اوراق شرایط ورود به بازار ثانویه و فروش دست به دست را دارند، ما سعی می‌کنیم تا جایی که ممکن است جلو خرید و فروش صوری را بگیریم تا تامین مالی پروژه انجام شود، اما باید شرایط را به گونه‌ای فراهم کنیم که اگر شخصی شش ماه اوراق را در دست داشت و بعد از این مدت قصد کرد سرمایه خود را در جای دیگری خرج کند، بتواند این اوراق را به واسطه یک وام به هموطن دیگری واگذار کند و ما نمی‌توانیم این موضوع را نادیده بگیریم، بنابراین سعی می‌کنیم اوراقی را به وجود آوریم که جامعیت داشته باشد و تلاشمان این است که برای آن پیش‌بینی‌های مختلف را داشته باشیم تا به واسطه این پیش‌بینی‌ها محدودیت‌ها را به حداقل برسانیم.

مکانیسم این اوراق به چه صورت است؟
قاعده کلی به این صورت است که تمام ابزارهایی را که برای شرکت‌های با هویت حقوقی یک تعاونی مهیاست برای تعاونی‌ها نیز باید مهیا کنیم، زیرا در یکی از بندهای ابلاغیه‌ای که بنا بر صحبت‌های مقام معظم رهبری به قانون تبدیل شد، آمده است «رفع محدودیت حضور کلیه تعاونی‌ها، در بازارهایی مثل بانک و بیمه»؛ بازار سرمایه که دیگر سند توسعه بخش تعاون است و در مصوبه دولت در چند سال گذشته پیش‌بینی شده که در پروژه‌های بزرگ تعاونی حداقل 50 درصد انتشار اوراق به تعاون تعلق بگیرد، اما این موضوع عملی نشده است. اکنون دولت این موضوع را جدی گرفته و تازه جزیی از آن مصوبه در حال اجراست، در حالی که این موضوع بسیار کامل‌تر از این حرف‌هاست و ما از اینکه بسیار دیر در حال اجرایی شدن است گله‌مند هستیم، اما در عین حال باز هم بسیار متشکریم که به فکر این کار هستند و می‌خواهند آن را انجام دهند.

پیش‌بینی شما از اقبال این اوراق چیست؟
من پیش‌بینی می‌کنم که به طور حتم از این اوراق استقبال خواهد شد، زیرا به هر حال ضمن اینکه پروژه‌ها توجیه اقتصادی دارند، هزینه‌های تامین کالا در بخش تعاون و وضعیت اشتغال نیز بهتر خواهد شد. همچنین شرکت‌های تعاونی به دلیل اینکه اتکا و نظارت اعضا دارند شفاف‌تر هستند و در دنیا و حتی در سازمان‌های اقتصادی کمترین تکانه و انحراف را ما تعاونی‌ها داشتیم، این نشان می‌دهد که به طور کلی تعاونی‌ها نظارت‌پذیر هستند و زیرساخت این شرکت تعاونی با بازار سرمایه و نظارت حاکمیت شرکتی، سازگاری دارد.