همیشه پای تهاتر در میان است

زمانی که وزیر نفت ایران و وزیر انرژی روسیه در قامت مذاکره‌کننده مقابل عکاس‌ها قرار گرفتند، شاید بسیاری تصور این را داشتند که همه حدس و گمان‌هایی که پیش از این در مورد روابط دو کشور صورت گرفته بود، به نقطه مشخصی ختم می‌شود. اما این‌طور نشد. از زمانی که نواک وزیر انرژی روسیه به همراه یک هیات تجاری پای خود را به ایران گذاشت، باز هم صحبت‌های بسیاری در خصوص احتمال تهاتر مطرح شد. وزارت نفت در این یک هفته نیز همان واکنشی را نشان می‌داد که پیش از این در مقابل نام تهاتر به میان می‌آورد.
مانند موارد پیشین، کلیه تکذیب‌هایی که در خصوص بحث تهاتر می‌شد از قول علی ماجدی معاون بین‌الملل وزیر نفت مطرح می‌شد. ماجدی در زمان حضور هیات روس هم این مساله را تکذیب کرد تا روابط دو کشور کماکان از طریق منابع خبری آگاه فاش شود. این اتفاق در حالی بود که چندی قبل صحبتی از قول مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران مطرح شد که نشان از تهاتر 20 میلیارد‌دلاری نفت میان تهران و مسکو داشت. رکن‌الدین جوادی در آن زمان به صورت صریح این تهاتر و مذاکرات کنار آن را تایید کرده بود. با این حال، به ایران آمدن نواک هم تهاتر را رسمی نکرد. صحبت‌هایی که پیش از این در خصوص روابط تجاری دو طرف مطرح شده بود نشان از یک توافق پنج‌ساله برای همکاری‌های مشترک داشت. اما زمانی که هیات تجاری روس به ایران آمد، توافق‌های کلی به جزییات بدل شد. از همان ابتدا نیز صحبت در خصوص تهاتر نقل محافل نفتی شده بود. تا جایی که در مواردی صحبت از تهاتر محصولات پتروشیمی نیز به میان آمد. دو وزیر اما مذاکرات ابتدایی خود را پشت درهای بسته انجام دادند و در یک نشست یک ساعت و چهل‌دقیقه‌ای، زمینه‌های همکاری نفتی با یکدیگر را بررسی کردند. آن‌طور که خبرگزاری‌ها گزارش دادند، در نشست مشترک وزیر نفت ایران و وزیر انرژی روسیه، علی ماجدی معاون وزیر نفت ایران و تعدادی از کارشناسان امور بین‌الملل، بازرگانی و حقوقی وزارت نفت؛ زنگنه را همراهی کردند و از طرف دیگر، معاون بازرگانی وزیر انرژی روسیه و تیمی از کارشناسان فدراسیون انرژی این کشور یاری‌کننده نواک در مذاکره بر روی بندهای تفاهمنامه همکاری‌های انرژی و تجاری دو کشور بودند.

نفت در ازای چه محصولی؟
زمانی که مذاکرات در حال انجام بود، گمانه‌زنی‌ها در خصوص تهاتر پای خود را قدری فراتر گذاشت و به نوع کالای تهاتر شده کشیده شد. حال نوبت گندم روسی بود که وارد مذاکرات تهاتر شود تا شاید دو کشور بتوانند قدری روابط خود را محکم کنند. این مساله زمانی تایید شد که شرکت بازرگانی دولتی روسیه اعلام کرده بود، به دنبال عرضه گندم به ارزش ۵۰۰ میلیون دلار در ازای نفت ایران است. این خبر در زمان مذاکرات از سوی خبرگزاری ایسنا منتشر شد تا نشان دهد چه صحبت‌هایی میان زنگنه و نواک پشت درهای بسته صورت گرفته است. پیش از این نیز خبرگزاری رویترز از تهاتر گندم روسیه در برابر نفت ایران به ارزش ۵۰۰ میلیون دلار خبر داده بود که نشان از مذاکرات اولیه دو کشور برای انجام این تهاتر داشت. رویترز همچنین در گزارش دیگری عنوان کرده بود هیچ‌گونه تجهیزات نظامی در این معاملات داد و ستد نمی‌شود. بر اساس این گزارش، مسکو هرگونه تجهیزات و کالاهای مورد نیاز را آماده کرده و تنها چیزی که در مورد آن توافق حاصل نشده، بهای نفت است. بر اساس گزارشی که خبرگزاری ایسنا در این مورد منتشر کرده بود، یکی از مقامات رسمی ایران چندی پیش گفته بود ایران روزانه 300 هزار بشکه نفت خام از طریق دریای خزر و باقی آن را احتمالاً از طریق بندرعباس در اختیار روسیه می‌گذارد و بهای نفت نیز اندکی کمتر از قیمت آن در بازارهای بین‌المللی است.
رسمی شدن مساله تهاتر اما از همان ابتدا نیز خوشایند مدیران نفتی نبود. هر جا که صحبت از تهاتر تهران-مسکو بود، زنگنه آن را تکذیب می‌کرد تا هرگونه صحبت رسمی در این مورد منتفی شود. با این حال، منابع خبری آگاه بارها نهایی شدن مذاکرات تهاتر میان دو کشور را تایید کرده‌اند.

تهاتر پتروشیمی
آنچه اهمیت مذاکرات نفتی ایران و روسیه را در دور اخیر بیشتر می‌کند، به میان آمدن پای تهاتر پتروشیمی است. تا قبل از آن، تنها پای نفت ایران در میان بود اما با ورود هیات روسی به ایران، برخی محصولات پتروشیمی ایران نیز هدف صادرات به روسیه شد. آن‌طور که بسیاری از کارشناسان عنوان کرده‌اند ایران و روسیه هنوز هم نتوانسته‌اند راه مالی مناسبی برای تجارت میان خود پیدا کنند. شاید بر همین اساس هم مساله تهاتر جدی‌تر مطرح شده است. تهاتر پتروشیمی اما در میان گمانه‌زنی‌ها نماند چرا که احمد مهدوی دبیر کل انجمن صنفی کارفرمایی صنعت پتروشیمی نیز مذاکرات صورت‌گرفته میان برخی شرکت‌های ایرانی با طرف روس را تایید کرده است. او چندی پیش به خبرگزاری مهر عنوان کرده بود شرکت‌های ایرانی می‌توانند در قبال فروش برخی محصولات پتروشیمی به روسیه برخی از کالاها همچون انواع کاتالیست یا مواد افزودنی شیمیایی مورد استفاده در صنایع پتروشیمی را وارد کنند. آن‌طور که او عنوان کرده بود، تاکنون چندین مذاکره بین شرکت‌های ایرانی و روسی برای تهاتر محصولات پتروشیمی با انواع کالاها انجام گرفته که اختلاف بزرگی برای رسیدن به توافق میان دو طرف دیده نمی‌شود. صحبت‌های مهدوی و دیگر کارشناسان بر این مساله تاکید می‌کند که دو کشور بتوانند در صنایع پتروشیمی و انرژی، به دو شریک استراتژیک تبدیل شوند.

توافق نهایی
آنچه پس از چند روز مذاکرات میان وزیر نفت ایران و وزیر انرژی روسیه به امضا رسید بیشتر شکل تفاهمنامه‌هایی را داشت که موارد جزیی مشخصی در آن قید نشده بود. طبق گزارش خبرگزاری تسنیم، در جریان برگزاری نشست‌های مشترک، به جز امضای یادداشت تفاهمنامه، سه سند همکاری و یادداشت تفاهم دیگر نیز با عناوین یادداشت تفاهم کارگروه همکاری‌های صنعتی، معدنی و تجاری ایران و روسیه، پیش‌توافقنامه پهنه اکتشاف سیرجان و جیرفت به مساحت سه هزار مترمربع و سند همکاری مشترک شرکت پتروشیمی بین‌الملل از ایران و شرکت روس نفت گاز استرول در زمینه احداث شرکت کود شیمیایی هرمز به امضا رسید. با این حال دو طرف فرصت کافی برای شناسایی ظرفیت همکاری‌های مشترک را ارزیابی کردند. ایران به خوبی به این نکته واقف است که روسیه با جلو زدن از قطر و عربستان در تولید نفت، توانسته بود در سال گذشته میلادی، رتبه اول تولید نفت جهان را به خود اختصاص دهد. این بدان معناست که ایران می‌تواند از این شریک نفتی برای همکاری‌های دو جانبه استفاده کند. با این حال، بسیاری از کارشناسان نفتی معتقدند ایران نباید در بخش تهاتر نفتی بی‌گدار به آب بزند. آنچه ممکن است در این توافق‌ها به شکل نهایی بدل شود، فروش نفت ایران در مقابل دریافت کالاهایی از قبیل گندم است که در مذاکرات اخیر پای خود را به برخی تجهیزات استراتژیک نفت نیز کشانده است. زنگنه پیش از این نیز عنوان کرده بود ایران پشت سد تحریم نمی‌ماند. شاید به همین خاطر است که مذاکرات گسترده‌ای را با مقامات نفتی روسیه انجام داده تا شاید بتواند از طریق این شریک نفتی، قدری شرایط تحت تحریم نفت ایران را بهبود ببخشد. آن‌طور که دو طرف با یکدیگر صحبت داشته‌اند، احتمال تهاتر گندم، تجهیزات نفت و دیگر اقلام اساسی با نفت ایران وجود دارد؛ مساله‌ای که در صورت هوشمندی ایران می‌تواند به یک بازی دو‌سر برد برای نفت ایران منجر شود.