منفی‌ترین بازار ۹۳

بررسی‌ها نشان می‌دهد از ابتدای سال تا‌کنون، بازار بورس بیشترین بازدهی منفی را در بین بازارهای پنج‌گانه سرمایه‌گذاری (سپرده‌گذاری، دلار، مسکن، سکه و بورس) داشته و با افت تقریباً 9‌درصدی شاخص کل، مسیر نزولی بورس که از زمستان سال گذشته آغاز شد، در این دو فصل نیز ادامه داشته است. بر اساس این آمارها، ارزش بازار سرمایه نیز که در پایان آذرماه سال گذشته به میزان 426 هزار میلیارد تومان مشخص شده بود، در روزهای اخیر به حدود 326 هزار میلیارد تومان کاهش یافته است. این آمارها افت 100 هزار میلیارد‌تومانی ارزش کل بازار بورس را طی این مدت نشان می‌دهد که به گفته کارشناسان، چنین افتی را می‌توان به منزله خروج 100 هزار میلیارد تومان سرمایه از بورس طی 9 ماه تعبیر کرد.

زیان 9‌درصدی سهامداران

بررسی‌ها نشان می‌دهد در حدود شش‌ماهی که از سال 1393 گذشته، به طور متوسط، سهامداران بورس بیشترین زیان را در مقایسه با سرمایه‌گذاران در بازارهای رقیب متحمل شده‌اند. بر اساس آمارها، شاخص سهام بورس تهران از حدود 79 هزار واحد در اسفند سال گذشته، به حدود 72 هزار واحد در روزهای اخیر کاسته شده است که کاهشی 9‌درصدی را طی این دوره نشان می‌دهد. این موضوع به این معناست که متوسط بازدهی کسب‌شده در بورس تهران توسط سهامداران در این مدت، معادل زیانی 9‌درصدی بوده است. در این مدت، خریداران سکه دیگر گروهی بودند که با بازدهی حدوداً منفی سه‌درصدی طی شش ماه، بخشی از دارایی خود را از دست داده‌اند. در بین سرمایه‌گذاران دیگر بازارها، دارندگان دلار و مسکن با بازدهی مثبتی (کمتر از پنج درصد) مواجه بوده‌اند که البته، این افزایش در ارزش «اسمی» دارایی آنان، تورم 4/8‌درصدی از ابتدای سال تاکنون را جبران نکرده است و به همین دلیل، در واقع باید گفت این دو گروه نیز با زیان در ارزش «واقعی» دارایی خود مواجه بودند. بنابراین، سپرده‌گذاران در بانک‌ها علاوه بر اینکه با بازدهی 5/10‌درصدی از ابتدای سال تا‌کنون (با احتساب نرخ سود 22‌درصدی بانک‌ها) مواجه بودند و بیشترین بازدهی را در بین سرمایه‌گذاران پنج بازار رقیب کسب کردند، به دلیل اینکه نرخ بازدهی دارایی آنان از رشد سطح عمومی قیمت‌ها (تورم) در این مدت بیشتر بوده، تنها گروهی بوده‌اند که با سود «واقعی» مثبت در نتیجه سرمایه‌گذاری خود مواجه شدند.

پیش از این «تجارت فردا» در پایان فصل بهار نیز به بررسی عملکرد بازارها در بازه زمانی سه‌ماهه نخست سال جاری پرداخته بود. بر اساس داده‌هایی که در آن گزارش ارائه شده بود، در سه‌ماهه نخست سال نیز سپرده‌گذاران پیشتاز سرمایه‌گذاری در بازارها بودند ولی با توجه به افزایش قیمت دلار در فصل بهار (از حدود 3000 تومان تا حدود 3200 تومان)، سرمایه‌گذاران بازار ارز در فاصله‌ای نزدیک به سپرده‌گذاران قرار داشتند و بازدهی نسبتاً قابل قبولی را کسب کرده بودند. اما سایر بازارها (مسکن، سکه و سهام) در فصل بهار نیز با رشدهای پایینی در شاخص‌های قیمتی خود مواجه شدند و افزایش‌های صورت‌گرفته در قیمت‌های این بازارها، حتی کفاف تورم را نیز نمی‌داد.

زیان سرمایه‌گذاری تابستانه در چهار بازار

نکته قابل توجه این است که مقایسه بازدهی سه‌ماهه بازارها با عملکرد شش‌ماهه، بیانگر این است که به جز سپرده‌گذاران بازارها، فعالان دیگر بازارها همگی در تابستان با «بازدهی منفی» مواجه بودند. در نتیجه، بازدهی شش‌ماهه سرمایه‌گذاری آنان حتی از سطح سه‌ماهه نیز پایین‌تر آمده است. به عنوان مثال، متوسط قیمت سکه طلای آزادی (طرح جدید) در بازار آزاد تهران در خردادماه حدود 964 هزار تومان گزارش شده بود. این در حالی است که این رقم در شهریورماه، حدود 946 هزار تومان بوده است. همین موضوع در خصوص بازارهای مسکن، دلار و سهام نیز وجود دارد. بر اساس برخی از آمارهای مقدماتی، متوسط قیمت فروش هر مترمربع ساختمان مسکونی در تهران نیز در خردادماه حدود چهار میلیون و 350 هزار تومان بوده است. در حالی که گزارش‌های اولیه منتشرشده از سوی نهادهای متولی مسکن نشان می‌دهد این مقدار در مردادماه، حدود چهار میلیون و 190 هزار تومان بوده است. گزارش‌های اخیر نشان می‌دهد با وجود رشد جزیی قیمت‌های حوزه مسکن در خردادماه، هنوز متوسط قیمت هر مترمربع منزل مسکونی در تهران، کمتر از سطح چهار میلیون و 300 هزار تومان بوده است که نشان می‌دهد مجموعاً تابستان سال جاری نیز، فصلی «قرمز» برای دارندگان سرمایه‌های مسکونی بوده است.

به همین ترتیب، متوسط قیمت دلار نیز که در خردادماه حدود 3260 تومان گزارش شده بود، در روزهای سپری‌شده از شهریورماه حدود 3150 تومان بوده و حتی افزایش صورت‌گرفته در نرخ‌های ارز در هفته‌های اخیر نیز هنوز نتوانسته سطح قیمتی دلار را به 3200 تومان برساند. در نتیجه، افرادی که در اواخر بهار سال جاری دلار خریده بودند، در حال حاضر با زیانی تقریباً سه‌درصدی مواجه شده‌اند و چشم‌انتظار رخدادهای دیپلماتیک در روزهای آتی، به امید اثرگذاری این رخدادها بر افزایش قیمت دلار، نشسته‌اند.

در نهایت، بزرگ‌ترین زیان‌‌دیدگان عملکرد بازارها در تابستان نیز مشابه فصل بهار، دارندگان سهام در بورس بوده‌اند که روند نزولی آن، با شروع زمستان سال گذشته آغاز شد و تا‌کنون نیز به‌رغم گذشت 9 ماه، به پایان نرسیده است. متوسط ارزش سهام در بورس تهران در تابستان سال جاری، نزدیک به 4/1‌درصد دیگر افت کرد تا مجموعاً شاخص بورس در دو فصل سپری‌شده از سال جاری، نزدیک به 9‌درصد نزول کند. به همین جهت، سهامداران بورس در سال جاری را می‌توان «بازندگان بزرگ بازارها» لقب داد. همچنین، نکته قابل توجه در عملکرد بازارها در فصل تابستان، بیانگر این است که متوسط شاخص‌های قیمتی در چهار بازار «دلار»، «مسکن»، «سکه» و «سهام» در فصل تابستان کاهش یافته است. در نتیجه، سرمایه‌گذاری در هر چهار بازار، با بازدهی منفی سه‌ماهه همراه بوده است.

نگاهی به ریزش‌های قبلی بورس

بررسی عملکرد بورس تهران از ابتدای دهه 80 تا‌کنون نشان می‌دهد در این مدت، بورس با سه ریزش قابل توجه مواجه بوده است. بر اساس این آمارها، در اوایل سال 1379، شاخص کل بورس تهران از حدود 2000 واحد تا حدود 2500 واحد افزایش یافت و این مسیر صعودی، منجر به این شد که تا ابتدای سال بعد، یعنی نخستین روزهای دهه 80، شاخص کل بورس در سطح 3000‌واحدی قرار بگیرد. شاخص کل بورس در بهار سال 1381 از مرز 4000 واحد گذشت، در پاییز این سال سطح 5000‌واحدی را پشت سرگذاشت و تا پایان سال، در حوالی همین سطح قرار داشت. با شروع سال 1382، بورس تهران وارد یکی از دوره‌های رویایی تاریخ خود شد. به طوری که از ابتدای این سال تا اواخر پاییز، شاخص کل بورس تقریباً دو برابر شد و برای نخستین بار، به سطح تقریباً 10 هزارواحدی رسید که بازدهی 100‌درصدی را طی تنها 9 ماه نشان می‌داد. با شروع زمستان سال 1382، اندکی از سرعت رشد شاخص کاسته شد، اما مسیر صعودی همچنان تا یک سال بعد ادامه داشت. در نهایت، در آذرماه سال 1383، متوسط شاخص کل سهام سطح 13 هزار و 500‌واحدی را پشت سر گذاشت تا بورس تهران به پایان یکی از بهترین دوره‌های بازدهی خود برسد.

سکون چهارساله (آبان 84 تا مرداد 88)

با شروع زمستان سال 1383، افول شاخص بورس نیز آغاز شد. افولی که از لحاظ نقطه شروع، ریزش بورس با شروع زمستان در سال گذشته را تداعی می‌کند. در تجربه ریزش سال 1383، افت شاخص از اواخر پاییز شروع شد و تا آبان‌ماه سال بعد (یعنی 11 ماه) مسیر نزولی بورس تا بازگشت شاخص به زیر سطح 10 هزارواحدی ادامه داشت. با توجه به اینکه ریزش فعلی بورس نیز مشابه تجربه سقوط سال 1383، از اواخر پاییز آغاز شده است، مقایسه طول این دوره ممکن است برای دارندگان سهام در حال حاضر، هم خبری خوب و هم خبری بد به شمار بیاید. خوب و امیدوارکننده از این جهت که در صورتی که قرار باشد ریزش ادامه داشته باشد، حداقل می‌دانند این ریزش نهایتاً 11 ماه (تا دو ماه دیگر) طول خواهد کشید و به پایان می‌رسد. اما نکته ناامیدکننده این مقایسه اینجاست که پس از ریزش بورس در سال 1383، مدت نسبتاً زیادی طول می‌کشد تا بازار سهام مجدداً جان گرفته و شاخص صعود کند. بر اساس گزارش‌ها، در آن دوره پس از رسیدن شاخص به کف قیمت در آبان 1384، نزدیک به چهار سال (تا تیرماه 1388) طول کشید تا شاخص بتواند از سطح 10 هزارواحدی به صورت پایدار عبور کرده و در مسیر صعود پایدار قرار بگیرد. هر چند، در فاصله این محدوده چهارساله، چندین بار شاخص صعود کرد ولی مجدداً به سطح 10 هزارواحدی بازگشت. به طوری که در مقاطعی مثل مردادماه سال 1387، سطوح بالای 12 هزار‌واحدی نیز برای شاخص ثبت شده بود، هر چند در اسفندماه همین سال، نوسان‌های کاهشی در قیمت سهام، موجب نزول شاخص تا زیر هشت هزار واحد شد. ولی مجموعاً از آبان 1384 تا مرداد 1388، سطح متوسط شاخص نزدیک به محدوده قیمتی 10 هزار واحد بود که رکودی 45‌ماهه را در فعالیت بورس تهران در این دوره نشان می‌داد.

صعود بورس با رکود 88

آمارها نشان می‌دهد اقتصاد ایران در دو سال 1387 و 1388، عملکرد ضعیفی را از لحاظ شاخص‌های رشد اقتصادی داشته است و میانگین رشد اقتصادی طی این دو سال، کمتر از دو‌درصد بوده که حتی از متوسط اقتصاد ایران نیز پایین‌تر است. هر چند با وقوع رشد منفی در دو سال گذشته، آمارهای این دو سال به نظر قابل قبول می‌رسد، ولی واقعیت این است که در حالت طبیعی و بدون بروز شرایط خاص مثل تحریم، عملکرد اقتصاد طی همین دو سال نیز می‌توانست به عنوان شاخصی که از بروز رکود در فعالیت‌های اقتصادی حکایت می‌کند، در نظر گرفته شود. با این حال، نکته عجیب این است که بورس پس از حدود چهار سال درجا زدن در کانال 10 هزارواحدی، از تابستان 1388 وارد مسیر صعودی شد و شاخص به سمت رکوردهای جدید حرکت کرد. هر چند در ماه‌های نخست، تغییر چندانی در سطح شاخص انجام نشد و افزایش‌های جزیی، با نزول‌های بعدی نیز همراه می‌شد و در بهمن 1388، شاخص هنوز پایین‌تر از سطح 12 هزار‌واحدی قرار داشت. ولی از میانه‌های زمستان این سال به بعد، دومین دوره صعود قابل توجه بورس در دهه گذشته آغاز شد. این صعود منجر به این شد که تا فروردین 1390، شاخص کل بورس در سطح بالای 26 هزار‌واحدی قرار بگیرد که رشدی 125‌درصدی را طی 15 ماه (از بهمن 1388 تا فروردین 1390) تجربه کند. پس از این صعود، بورس مجدداً به مدت 16 ماه ساکن شد و مجموعاً شاخص کل بورس، حول سطح 25 هزار‌واحدی در نوسان بود. روندی که تا مردادماه سال 1391 نیز ادامه داشت.

تغییرات ارزش بازار

این دوره یعنی اواسط تابستان دو سال پیش، دوره‌ای بود که یکی از بی‌سابقه‌ترین صعودهای تاریخ بورس کشور از آن آغاز شد. مطابق آمارها، شاخص کل بورس در مرداد 1391 کمتر از سطح 25 هزار‌واحدی قرار داشت؛ اما با گذشت 16 ماه، مقدار متوسط این شاخص در آذر سال گذشته، به آستانه سطح 87 هزار‌واحدی رسیده بود. این مسیر بیانگر رشدی 158‌درصدی در شاخص کل بورس طی 16 ماه بود. با شروع زمستان سال گذشته نیز، دوره انجماد بورس آغاز شد که تاکنون ادامه داشته و بر اساس آخرین آمارها، در روزهای اخیر شاخص در سطوح کمتر از 72 هزار واحد آرام گرفته است. بنابراین، از آذر سال گذشته تا‌کنون نیز، بورس با افتی 17‌درصدی طی 9 ماه مواجه بوده است.

روند کاهشی اخیر همچنین به افت قابل توجهی در یکی از شاخص‌های مهم دیگر بورس یعنی شاخص «ارزش بازار» منجر شده است. مطابق آمارها، حجم بازار بورس تهران در آذرماه سال گذشته نزدیک به 426 هزار میلیارد تومان بود. با شروع بازدهی منفی بورس از زمستان، به تدریج دارایی‌های نقدی از این بازار خارج شد تا در پایان سال، حجم بازار بورس به حدود 387 هزار میلیارد تومان کاهش پیدا کند. روند نزولی ارزش بازار، در ماه‌های بعد نیز ادامه داشت. در پایان بهار، ارزش کل بازار بورس تهران به حدود 348 هزار میلیارد تومان رسیده بود که نشان می‌داد این شاخص به سطح خود در شهریورماه سال 1392 بازگشته است. با ادامه افت بورس در تابستان، شاخص ارزش بازار نیز تا انتهای هفته گذشته به سطح 326 هزار‌ میلیارد فرو کاسته شد. در نتیجه، می‌توان گفت از آذرماه سال گذشته تا‌کنون، ارزش کل بازار بورس تهران از حدود 426 هزار میلیارد تومان به حدود 326 هزار میلیارد تومان کاسته شده است که به معنای خروج 100 هزار میلیارد تومان سرمایه از بورس طی 9 ماه اخیر است.