نوبل برابری

آکادمی سلطنتی سوئد، سال گذشته نیز، به رسم سال‌های گذشته، اقدام به اعطای جوایز نوبل کرد که این بار جایزه نوبل اقتصاد در سال 2015، به اقتصاددان بریتانیایی دانشگاه پرینستون اهدا شد. «انگس استوارت دیتون»، متولد 19 اکتبر 1945 در شهر «ادینبورو» اسکاتلند که به تازگی شمع تولد 70‌سالگی خود را فوت کرده، این جایزه را برای «تحلیل مصرف، فقر و رفاه» به دست آورد. «انگس استوارت دیتون» بریتانیایی، اقتصاددان اسکاتلندی-آمریکایی است که در سال ۲۰۱۵ میلادی به دلیل کار روی نظریه مصرف، رفاه و فقر برنده جایزه نوبل اقتصاد شده است. او در کتاب «فرار بزرگ: سلامت، ثروت و ریشه‌های نابرابری» تالیف سال ۲۰۱۳ میلادی، به تبیین و تشریح روابط میان مولفه‌های این موضوع پرداخته بود. آکادمی علوم سلطنتی سوئد در بیانیه اعلام برنده نوبل 2015 اعلام کرد: «برای طراحی سیاست‌های اقتصادی مروج رفاه و کاهش فقر، باید نخست انتخاب‌های مصرف شخصی را دریافت. دیتون بیش از هر اقتصاددان دیگری، این شناخت خود را ارتقا داد. مطالعات او با مرتبط کردن جزییاتی از انتخاب‌های شخصی و تجمیع برآیندهای این انتخاب‌ها، به دگرگونی حوزه اقتصاد خرد، کلان و اقتصاد توسعه کمک بسیاری کرد.» بر اساس این بیانیه، دیتون در مطالعات خود، روی «تعیین سلامت کشورهای ثروتمند و فقیر و همین‌طور سنجش فقر در هند و سراسر جهان» متمرکز شد. او یکی از معدود برندگان جایزه نوبل 2015 بود که به تنهایی این جایزه را صاحب می‌شود. او همچنین آخرین برنده جایزه نوبل 2015 بود که نامش اعلام شد. دیتون مدرک کارشناسی و کارشناسی ارشد خود را از دانشگاه کمبریج اخذ کرد و در سال 1975 میلادی از پایان‌نامه خود با عنوان «الگوهای تقاضای مصرف‌کننده و کاربرد آن در انگلیس» دفاع کرد. او ابتدا به‌عنوان استاد اقتصاد در دانشگاه «بریستول» به تدریس مشغول شد اما در سال 1983 برای تدریس به دانشگاه «پرینستون» رفت. دیتون که این روزها در پرینستون در ایالات متحده زندگی می‌کند، در نخستین اظهارنظر خود پس از دریافت جایزه نوبل در پاسخ به سوال خبرنگار گاردین که از او پرسید چه احساسی دارید؟، به مزاح گفت: «خوابم می‌آید»! زمان اعلام جایزه نوبل به وقت پرینستون ساعت 7:30 صبح بوده است.

دیتون، خوش‌بین و محتاط
«جان کاسیدی»، روزنامه‌نگار مطرح «نیویورکر» درباره دیتون می‌گوید:

در سال 1999 میلادی، قصد داشتم مطلبی را راجع به بازار سهام و هزینه مصرف‌کننده، که هر دو به شدت رو به رشد بودند، بنویسم. بنابراین دنبال اقتصاددان مناسبی بودم که نظراتش بتواند از عنوان تز من که نشان می‌داد رشد قیمت سهام اشخاص را به سمت هزینه سوق داده و حباب بازار سهام در شرف انفجار بدی بود، دفاع کند. بنابراین با «انگس دیتون» تماس گرفتم که استاد دانشگاه پرینستون بود. من دیتون را به این دلیل انتخاب کردم که در زمان تحصیل خود به عنوان دانشجوی رشته اقتصاد، با برخی فعالیت‌های آکادمیک او آشنا بودم. وقتی برای صحبت راجع به این موضوع با دیتون تماس گرفتم، او به من گفت باید تا پیش از هرگونه نتیجه‌گیری یا اعمال نظر درباره اینکه بازار سهام چگونه بر سایر بخش‌های اقتصاد اثر می‌گذارد، اطلاعات بیشتری کسب کنم. این عادت دیتون بود و او به همین دقت و نکته‌سنجی معروف است. دیتون معتقد است جهان یک مکان پیچیده است که تنزل دادن این جایگاه به یک تئوری ساده همیشه خطرناک است. دیتون، در طول فعالیت‌های علمی خود همیشه نقش یک الگوی مدرن و چالش‌برانگیز را ایفا کرده است اما با تمام این بدبین بودن‌ها، دیتون همچنین در حوزه مطالعاتی خود و به خصوص سیر تکاملی بشر نقش‌های خوش‌بینانه هم داشته است. او معتقد است در بسیاری از مسائل نظیر مبارزه با بیماری‌هایی نظیر ایدز، پیشرفت‌های قابل توجهی هم داشته‌ایم. دیتون همچنین در طول عمر حرفه‌ای خود از بحث و جدل ابایی نداشته مثلاً 13 سال پیش، در حالی که بسیاری از اقتصاددانان کلان آمریکا با پذیرفتن فرضیه «انتظارات عقلایی» و استفاده از این فرضیه برای به نقد کشیدن و جدل با راهکارهای سنتی «کینز» استفاده می‌کردند، او به این مساله اشاره کرد که اطلاعات مربوط به هزینه مصرف‌کننده از برخی استنباط‌های تئوری جدید حمایت نمی‌کند. دیتون همچنین به تازگی به عنوان یکی از منتقدان سرسخت کمک‌های اقتصادی از سوی کشورهای ثروتمندی چون آمریکا نام خود را مطرح کرده است. او در کتاب خود یعنی «فرار بزرگ» در این باره نوشته اگر این کمک‌های خارجی باعث عقب انداختن رشد کشورها شود، باید به این باور برسم که این کمک‌ها بیش از آنکه مفید باشد، مضر است. او معتقد است: اینکه همه مشکلات را به گردن دولت‌ها بیندازیم و NGOها را از هرگونه اشتباهی مبرا بدانیم، ساده‌انگاری محض است چرا که سازمان‌های غیرانتفاعی مخرب، کم نیستند. او همچنین اعتقاد دارد که نابرابری اغلب یکی از تبعات پیشرفت است.

انگس دیتون، پلی میان اقتصاد خرد و کلان
گرچه فعالیت‌های انگس دیتون روی بحث نابرابری، بیش از هر موضوع دیگری توجه کمیته داوران جایزه نوبل را به خود جلب کرد اما این کمیته همچنین برخی فعالیت‌های جزیی پیشین او را برجسته کرد که نخستین آن کار روی دگرگونی شیوه‌ای بود که اقتصاددانان با کمک آن میزان تقاضا را تخمین می‌زدند. او معتقد است، دانستن اینکه مردم چگونه به تغییرات قیمت‌ها واکنش نشان می‌دهند، برای درک تاثیرات تعیین مالیات از سوی دولت‌ها و تبلیغ محصولات از سوی فروشگاه‌ها و اقداماتی از این دست، بسیار مهم است. دومین دستاورد دیتون که مورد توجه کمیته اعطای جوایز نوبل قرار گرفت، کمک دیتون در برقرار کردن پلی میان اقتصاد خرد و کلان و رفع خلأ فی‌مابین و به خصوص درک رابطه میان درآمد و مصرف بود. این رابطه بسیار مهم بوده و تفاوت میان این دو به سطح پس‌انداز مرتبط است. در واقع، دیتون نشان می‌دهد این پس‌انداز است که تعیین می‌کند یک اقتصاد تا چه اندازه سرمایه‌گذاری می‌کند و در نهایت ثروت آینده جامعه چقدر است. تا پیش از آنکه دیتون وارد این بحث شده و آن را ارتقا دهد، اقتصاددانان خرد، از الگوهای رفتارگرایان برای شرح اینکه چرا تا اندازه زیادی مصرف بی‌ثبات‌تر و ناپایدارتر از درآمد به نظر می‌رسد، استفاده می‌کردند. یکی از افرادی که در این راه تلاش می‌کرد، «میلتون فریدمن» با فرضیه مشهورش یعنی «فرضیه درآمد ثابت» بود که این فرضیه نشان می‌داد وقتی مردم شاهد افت درآمد خود هستند، میزان مصرف خود را به آرامی کاهش می‌دهند اما دیتون با استنباط‌های جالب و علمی خود، این فرضیه میلتون فریدمن را رد کرد. او معتقد بود رابطه میان مصرف و درآمد در مدل فریدمن، وابسته به نوع شوک‌های درآمدی است که به اقتصاد وارد می‌شود. او همچنین تاکید کرد استناد به میانگین‌ها همیشه کفایت نمی‌کند بلکه تنها با درک و شناخت تفاوت‌ها میان مردم می‌توان به کلیت دست یافت.
دیتون می‌گوید: «افرادی که این بخت با آنها یار بوده تا در جهان بهتری به دنیا آمده و زندگی کنند، این تعهد اخلاقی را به دوش دارند تا با فقر و بیماری در کشورهای فقیر جهان مبارزه کنند.»