تاریخ انتشار:
چرا جغرافیای تجارت خارجی ایران کوچک شد؟
خانه‌نشینی صادرکنندگان
روند صادرات غیرنفتی و واردات ایران به خصوص طی سال‌های اخیر به چرخه معیوبی پا گذاشته که تجار باسابقه و بازرگانان سرد و گرم چشیده را نیز به نفس انداخته است.
روند صادرات غیرنفتی و واردات ایران به خصوص طی سال‌های اخیر به چرخه معیوبی پا گذاشته که تجار باسابقه و بازرگانان سرد و گرم چشیده را نیز به نفس انداخته است. چرا به یکباره عرصه کسب و کار تجارت با دنیا آن‌گونه شد که امروز شاهد آن هستیم؟ مگر نه آنکه تاجر و بازرگان ایرانی همانی است که حتی در روزهای توپ و تانک و آتش، قد خم نکرد و چراغ این کسب و کار را روشن نگه داشت؟ پس چگونه شد که صادرکنندگان ایرانی امروز خانه‌نشینی را به تجارت ترجیح می‌دهند و آنهایی نیز که مانده‌اند، به بازار طلا و بورس نقل مکان کرده‌اند؟ چه اتفاقی مگر رخ داد؟
چرا چنین شد؟
در این سال‌ها، چندین عامل کلیدی به پیکره تجارت خارجی ایران قفل شده است که سنگینی آن اجازه هرگونه جهش و درخشش در این عرصه را نمی‌دهد. در این میان، وزن سه عامل کاهنده بیش از موارد دیگر برای تجارت خارجی ایران آزاردهنده شده است. «تحریم حمل و نقل بین‌المللی» که طی چند ماه اخیر بر شدت آن افزوده شده، عملاً نقطه پایانی بر فعالیت بازرگانانی گذاشته است که بازار هدفی فراتر از کشورهای منطقه ساخته بودند. از این رو، از بنادر غیر از کشورهای همسایه، کشتی‌های تجاری راهی بنادر ایران نمی‌شوند تا مبادلات کالایی همچنان برقرار باشد. تنها کشوری که کشتی‌های تجاری آن همچنان با کالاهای صادراتی و وارداتی برای ایران بیگانه نشده، چین است که آن نیز نه به طور مستقیم بلکه از راه ورود به بنادر امارات و جابه‌جایی کالاها به وسیله لنج، میسر است. اگرچه حمل و نقل دریایی برای تجارت ایران عملاً از دور خارج شده است، اما در مبادلات کالایی با کشورهای همسایه عراق و ترکیه، کامیون‌های ترانزیت همچنان در رفت و آمد هستند و این‌گونه است که این دو کشور در حال حاضر جزو پنج کشور عمده تجارت با ایران قرار دارند.
وزنه‌های سنگین ارز
نقص دیگری که وقفه جدی در مبادلات تجاری ایران به وجود آورده و به تبع، ایجاد رابطه اقتصادی با دیگر کشورها را دچار اخلال کرده و امروز این رابطه محدود به پنج تا شش کشور شده، مساله ارزی است. این نقصان، خللی در مناسبات بازرگانی با کشورهای همسایه امارات و عراق و ترکیه ایجاد نکرده چرا که مبادلات با این کشورها بر دوش «ریال» و «درهم» و «لیر» افتاده و بازرگانان دو طرف، با حذف دلار از کسب و کار خود و جایگزینی آن با ارزهای محلی، سعی کرده‌اند مراودات تجاری میان خود را همچنان برقرار کنند. اما دیگر کشورها و بازارهای هدف ایران در این چرخه جایی ندارند و این‌گونه شد که مشکلات ارزی سال‌های اخیر، تجارت با اروپا و خاور دور را برای بازرگانی ایرانی سخت و تا حدودی ناممکن کرده است. صادرکننده ایرانی که بازار اروپا و استرالیا را برای خود دیده است، دیگر دورنمایی از شرایط بازار ارز برای خود متصور نیست. او نمی‌داند و اطمینان ندارد که تجارت خارجی خود را روی بازار پر‌نوسان ارز که در داخل شکل گرفته، بنا کند. بازار کشورهای اروپایی و خاور دور برای تاجر ایرانی نه در ارسال یک یا چند محموله کالای صادراتی، که تجارتی مستدام قابل فرض است. اما بازار متلاطم ارز در ایران، این بازار را برای او نامتصور کرده است، پس عطای تجارت با اروپا و آمریکا را به لقای آن بخشیده و تن به کسب و کار با کشورهای همسایه‌ای می‌دهد که درهای آن به روی ایران باز است.
تهاتر و دیگر هیچ
«روابط بانکی» نیز عامل دیگری است که بر پای تجارت خارجی ایران سنگینی می‌کند. در این خصوص، به دلایل بعضاً ابتکاری، بازرگان ایرانی مشکلی با کشورهای همسایه ندارد؛ همان کشورهایی که سهم 80درصدی در تجارت خارجی با ایران دارند و شامل امارات، هند، عراق، ترکیه و چین می‌شود. تاجر ایرانی در مبادلات خود با این کشورها، مشکلی برای وصول پول ندارد. ابتکار «تهاتر» که در سال‌های اخیر به وزنه سنگینی در نظام تجارت خارجی ایران تبدیل شده، موانع را تا حدودی از سر راه او برداشته است. اما در اروپا، آمریکا و خاور دور، تهاتر، معنی ندارد. مبادله تجاری با این کشورها تنها یک چیز را می‌شناسد، و آن پول نقد است. اگرچه برخی اقدامات برای وصول پول از اروپا نیز صورت گرفته اما مسیر انتقال و جابه‌جایی پول از آلمان و ایتالیا و فرانسه به داخل ایران به قدری پرسنگلاخ است که تاجر و بازرگان ما ترجیح می‌دهد حتی به آن فکر هم نکند. جدای از نکاتی که به آن اشاره شد، مشکلات دیگری نیز در این وادی عرض اندام می‌کند که روی هم رفته تجارت خارجی ایران را محدود به پنج تا شش کشور کرده است. ایستگاه‌های بازدارنده مالیاتی، به شدت کسب و کار صادرکننده ایرانی را تهدید می‌کند. او همچنان از سوی سازمان امور مالیاتی تهدید به دریافت مالیات می‌شود؛ حال آنکه بر اساس نص صریح قانون، صادرکنندگان از پرداخت مالیات معاف هستند؛ و این‌گونه است که موانع و تهدیدهای داخلی و خارجی دست به دست هم داده تا امروز صادرکننده ایرانی دست از کسب و کار خود کشیده و او را مجبور کرده است که به بخش‌های دیگری از فعالیت‌های اقتصادی از جمله بازار طلا و سکه و نیز بازار بورس وارد شود تا شاید روزی فرا رسد که زمینه فعالیت در این عرصه بار دیگر برای او فراهم شود. توقف روند صعودی تجارت خارجی ایران طی شش ماه اخیر، خروج صادرکنندگان و فعالان اقتصادی از این کسب و کار را تایید می‌کند.
چرا چنین شد؟
در این سال‌ها، چندین عامل کلیدی به پیکره تجارت خارجی ایران قفل شده است که سنگینی آن اجازه هرگونه جهش و درخشش در این عرصه را نمی‌دهد. در این میان، وزن سه عامل کاهنده بیش از موارد دیگر برای تجارت خارجی ایران آزاردهنده شده است. «تحریم حمل و نقل بین‌المللی» که طی چند ماه اخیر بر شدت آن افزوده شده، عملاً نقطه پایانی بر فعالیت بازرگانانی گذاشته است که بازار هدفی فراتر از کشورهای منطقه ساخته بودند. از این رو، از بنادر غیر از کشورهای همسایه، کشتی‌های تجاری راهی بنادر ایران نمی‌شوند تا مبادلات کالایی همچنان برقرار باشد. تنها کشوری که کشتی‌های تجاری آن همچنان با کالاهای صادراتی و وارداتی برای ایران بیگانه نشده، چین است که آن نیز نه به طور مستقیم بلکه از راه ورود به بنادر امارات و جابه‌جایی کالاها به وسیله لنج، میسر است. اگرچه حمل و نقل دریایی برای تجارت ایران عملاً از دور خارج شده است، اما در مبادلات کالایی با کشورهای همسایه عراق و ترکیه، کامیون‌های ترانزیت همچنان در رفت و آمد هستند و این‌گونه است که این دو کشور در حال حاضر جزو پنج کشور عمده تجارت با ایران قرار دارند.
وزنه‌های سنگین ارز
نقص دیگری که وقفه جدی در مبادلات تجاری ایران به وجود آورده و به تبع، ایجاد رابطه اقتصادی با دیگر کشورها را دچار اخلال کرده و امروز این رابطه محدود به پنج تا شش کشور شده، مساله ارزی است. این نقصان، خللی در مناسبات بازرگانی با کشورهای همسایه امارات و عراق و ترکیه ایجاد نکرده چرا که مبادلات با این کشورها بر دوش «ریال» و «درهم» و «لیر» افتاده و بازرگانان دو طرف، با حذف دلار از کسب و کار خود و جایگزینی آن با ارزهای محلی، سعی کرده‌اند مراودات تجاری میان خود را همچنان برقرار کنند. اما دیگر کشورها و بازارهای هدف ایران در این چرخه جایی ندارند و این‌گونه شد که مشکلات ارزی سال‌های اخیر، تجارت با اروپا و خاور دور را برای بازرگانی ایرانی سخت و تا حدودی ناممکن کرده است. صادرکننده ایرانی که بازار اروپا و استرالیا را برای خود دیده است، دیگر دورنمایی از شرایط بازار ارز برای خود متصور نیست. او نمی‌داند و اطمینان ندارد که تجارت خارجی خود را روی بازار پر‌نوسان ارز که در داخل شکل گرفته، بنا کند. بازار کشورهای اروپایی و خاور دور برای تاجر ایرانی نه در ارسال یک یا چند محموله کالای صادراتی، که تجارتی مستدام قابل فرض است. اما بازار متلاطم ارز در ایران، این بازار را برای او نامتصور کرده است، پس عطای تجارت با اروپا و آمریکا را به لقای آن بخشیده و تن به کسب و کار با کشورهای همسایه‌ای می‌دهد که درهای آن به روی ایران باز است.
تهاتر و دیگر هیچ
«روابط بانکی» نیز عامل دیگری است که بر پای تجارت خارجی ایران سنگینی می‌کند. در این خصوص، به دلایل بعضاً ابتکاری، بازرگان ایرانی مشکلی با کشورهای همسایه ندارد؛ همان کشورهایی که سهم 80درصدی در تجارت خارجی با ایران دارند و شامل امارات، هند، عراق، ترکیه و چین می‌شود. تاجر ایرانی در مبادلات خود با این کشورها، مشکلی برای وصول پول ندارد. ابتکار «تهاتر» که در سال‌های اخیر به وزنه سنگینی در نظام تجارت خارجی ایران تبدیل شده، موانع را تا حدودی از سر راه او برداشته است. اما در اروپا، آمریکا و خاور دور، تهاتر، معنی ندارد. مبادله تجاری با این کشورها تنها یک چیز را می‌شناسد، و آن پول نقد است. اگرچه برخی اقدامات برای وصول پول از اروپا نیز صورت گرفته اما مسیر انتقال و جابه‌جایی پول از آلمان و ایتالیا و فرانسه به داخل ایران به قدری پرسنگلاخ است که تاجر و بازرگان ما ترجیح می‌دهد حتی به آن فکر هم نکند. جدای از نکاتی که به آن اشاره شد، مشکلات دیگری نیز در این وادی عرض اندام می‌کند که روی هم رفته تجارت خارجی ایران را محدود به پنج تا شش کشور کرده است. ایستگاه‌های بازدارنده مالیاتی، به شدت کسب و کار صادرکننده ایرانی را تهدید می‌کند. او همچنان از سوی سازمان امور مالیاتی تهدید به دریافت مالیات می‌شود؛ حال آنکه بر اساس نص صریح قانون، صادرکنندگان از پرداخت مالیات معاف هستند؛ و این‌گونه است که موانع و تهدیدهای داخلی و خارجی دست به دست هم داده تا امروز صادرکننده ایرانی دست از کسب و کار خود کشیده و او را مجبور کرده است که به بخش‌های دیگری از فعالیت‌های اقتصادی از جمله بازار طلا و سکه و نیز بازار بورس وارد شود تا شاید روزی فرا رسد که زمینه فعالیت در این عرصه بار دیگر برای او فراهم شود. توقف روند صعودی تجارت خارجی ایران طی شش ماه اخیر، خروج صادرکنندگان و فعالان اقتصادی از این کسب و کار را تایید می‌کند.
دیدگاه تان را بنویسید