ضرورت اصلاح آمارهای نفتی

دبیرخانه سازمان اوپک همه‌ماهه گزارشی را از وضعیت بازار نفت منتشر می‌کند که متن آن بر روی سایت سازمان در دسترس همگان است. در این گزارش میزان تولید نفت کشورهای عضو اوپک در دو جدول مشابه لکن به استناد دو مرجع آماری منتشر می‌شود. یک جدول تولید نفت کشورها را بر مبنای گزارش منابع ثانویه و جدول دیگر همین تولید را بر مبنای اعلام مستقیم کشورهای عضو منعکس می‌کند. جدول زیر که از جدیدترین گزارش مذکور استخراج شده است، تولید ایران را بر مبنای دو مرجع نشان می‌دهد.
همان‌طور که ملاحظه می‌شود اختلاف فاحشی میان این دو برآورد از میزان تولید نفت‌خام ایران وجود دارد که در ژانویه 2013 این اختلاف به بیش از یک میلیون بشکه رسیده است. اعلام میزان تولید کشورهای عضو اوپک بر مبنای منابع ثانویه به سال‌ها پیش بر‌می‌گردد که در میان کشورهای عضو اوپک بر سر ارقام مربوط به تولید نفت‌خام که مستقیماً توسط دولت‌ها (وزارت نفت یا انرژی کشورهای عضو) به دبیرخانه سازمان اعلام می‌شد، اختلاف افتاد و در یکی از اجلاسیه‌های اوپک تصمیم گرفته شد دبیرخانه در کنار اطلاعاتی که از کشورهای عضو دریافت می‌کند، میانگینی از اطلاعات اعلام‌شده در مورد تولید نفت اعضای اوپک توسط مراجع معتبر خبری و اطلاع‌رسانی را نیز اعلام کند. برای این منظور شش مرجع اعلام شد که دبیرخانه اوپک همه‌ماهه آمار منتشره توسط ایشان را دریافت می‌کند و میانگین آن را به عنوان منابع ثانویه در گزارش خود درج می‌کند.
البته وجود اختلاف میان آمار مستقیم ارائه‌شده توسط کشورها و آمار منابع ثانویه در گزارش‌های اوپک، متداول است اما بدون شک این حد اختلاف بی‌سابقه است. کشورهای عضو اوپک در مقاطع مختلف و با انگیزه‌های مختلف (مثل پوشاندن تخلفات خود از سهمیه تولید) میزان تولید نفت خود را بیشتر یا کمتر از واقع اعلام می‌کنند. اما اعداد اعلام شده توسط ایشان نمی‌تواند با اعلام منابع ثانویه اختلاف بسیار عمده داشته باشد. نفت‌خام تولیدی اعضای اوپک یا به پالایشگاه‌های این کشورها می‌رود و به مصرف داخلی می‌رسد و یا صادر می‌شود. ظرفیت پالایشی و مصرف داخلی کشورها کم و بیش روشن است. ممکن است بعضاً کشورها از ظرفیت پالایشی خود بیشتر یا کمتر استفاده کنند اما دامنه اختلاف حداکثر پنج تا 10 درصد است. در مورد نفت‌خام صادراتی اعضای اوپک دست منابع ثانویه برای جمع‌آوری اطلاعات بازتر است چون اطلاعات نفتی که از بنادر صادراتی کشورها بارگیری می‌شود و از مرزها خارج می‌شود را از کانال‌های مختلف بیمه‌ای، بانکی، حمل‌ونقل و پالایشگاه‌های مقصد می‌توان جمع‌آوری و چک و کنترل کرد. بنابراین اختلاف میان آمار ارائه‌شده توسط دولت‌ها و منابع ثانویه نمی‌تواند بسیار فاحش باشد و کشور ارائه‌دهنده آمار اگر نتواند ادعای خود را ثابت کند اعتبار آمارهایش زیر سوال خواهد رفت. از آنجا که متاسفانه اعضای اوپک از سال‌ها پیش خودشان اعتبار آمارهای مستقیم‌شان را زیر سوال برده‌اند و به منابع ثانویه متوسل شده‌اند، اغلب تحلیلگران و کارشناسان به اعداد منابع ثانویه اتکا می‌کنند و به اعداد اعلامی توسط کشورهای عضو اوپک اکتفا نمی‌کنند، لذا اعلام آمارهای نادرست توسط دولت‌ها تقریباً هیچ‌گونه تاثیری در تحلیل‌های بین‌المللی نخواهد داشت، اما فاحش بودن تفاوت این آمارها می‌تواند اعتبار آمارهای منتشره توسط کشورها را زیر سوال ببرد و بعد از بر‌طرف شدن شرایط خاص نیز به سختی می‌توان این اعتبار را احیا کرد. ضمناً باید توجه داشت که ایران علاوه بر تولید نفت‌خام مقدار قابل ‌توجهی هم میعانات گازی (یا NGL) تولید می‌کند که به عبارتی نوعی نفت‌خام بسیار سبک است. در هر فاز پارس‌جنوبی حدود 40 هزار بشکه در روز میعانات تولید می‌شود. بعضی از منابع به‌جای واژه نفت‌خام واژه سوخـت‌های مایع را به‌کار می‌برند و جمع اینها را اعلام می‌کنند. اما از آنجا که اوپک فقط در محدوده نفت‌خام حرکت می‌کند و نظام سهمیه‌بندی اوپک بر روی تولید نفت‌خام است، آمار میعانات را با نفت‌خام مخلوط نمی‌کند و کشورها موظف هستند فقط آمار نفت‌خام خود را اعلام کنند. ضمن اینکه میزان تولید میعانات هر کشور هم کم و بیش روشن است. اداره اطلاعات انرژی آمریکا از حدود یک سال پیش مامور شده است هر دو ماه یک‌ بار گزارشی را در مورد وضعیت بالانس عرضه و تقاضای جهانی نفت و در واقع سوخت‌های مایع، بدون ایران، تهیه کند که تاکنون هفت گزارش از این دست تهیه شده است و آخرین گزارش مربوط به دو‌ماهه ژانویه و فوریه سال جاری میلادی (2013) است. از آنجا که این گزارش بسیار هدف‌دار و در جهت محدود کردن صادرات نفت ایران در عین مدیریت بازار جهانی نفت تهیه می‌شود، سعی شده است که اعداد دقیقی را جمع‌آوری کند. آخرین نسخه از این گزارش، متوسط تولید روزانه نفت‌خام و میعانات گازی ایران در دو‌ماهه مذکور را به ترتیب 8/2 میلیون بشکه و 600 هزار بشکه اعلام کرده است (جمعاً 4/3 میلیون بشکه در روز)، که مقدار نفت ‌خام آن قدری از گزارش منابع ثانویه اوپک بیشتر است ولی حتی جمع آن به عدد اعلامی توسط وزارت نفت ایران نمی‌رسد.
مساله تحریم‌های ایران همه‌روزه در صدر اخبار جهان است و همه و خصوصاً تحلیلگران و دست‌اندرکاران بازار نفت می‌دانند که ایران تحت تحریم نفتی قرار دارد و صادراتش محدود شده است و مراجع گوناگون این را رصد می‌کنند. بنابراین ضروری به نظر می‌رسد که در مسیر تصحیح آمارهای اعلامی و حفظ اعتبار کشور اقدام شود و حتی اگر احیاناً مراجع ثانویه مورد استناد اوپک، در اشتباه هستند و اعداد ناصحیحی را در مورد تولید ایران اعلام می‌کنند، در این رابطه به دبیرخانه اعتراض و در عین حال جهت تصحیح این مراجع اقدام شود. کما‌اینکه این مساله قبلاً هم سابقه داشته و حتی در مقاطعی از این مراجع جهت بازدید از ایران و توجیه ایشان جهت اصلاح اطلاعات‌شان دعوت شده است.