الماس آبی

به گفته ستار محمودی، قائم‌مقام وزیر نیرو، مصرف آب در بخش کشاورزی، صنعت و شرب به ترتیب 92 درصد، دو درصد و شش درصد است. هرچند در نگاه نخست ممکن است به نظر رسد با توجه به سهم اندک مصرف آب شرب از کل تقاضای آب، مصرف غیربهینه آن اهمیت چندانی ندارد، اما مطرح شدن احتمال جیره‌بندی نشان می‌دهد این تمام واقعیت نیست. آب شرب مصرفی، استانداردهای کیفی بسیار بالاتری نسبت به آب کشاورزی و صنعتی دارد و به همین دلیل تامین آن جز با دشواری و تحمیل هزینه بالا ممکن نیست. به گفته محمودی، هزینه تولید هر مترمکعب آب شرب حدود هزار تومان است و مردم تنها 300 تومان آن را می‌پردازند. بد نیست بدانیم دسترسی به آب شربی که مصرف آن در ایران به صورت غیربهینه صورت می‌گیرد، برای حدود 1/0 مردم جهان به آرزو شبیه است.

مصرف غیراستاندارد

سهم مصرف بخش کشاورزی در جهان کمتر از ایران است. حدود 70 درصد آب در جهان به مصارف کشاورزی، 19 درصد صنعتی و 11 درصد شهری می‌رسد. اما این بدان معنی نیست که مصرف آب شهری در جهان بیش از ایران است. بر اساس اعلام مقام‌های وزارت نیرو، هر ایرانی روزانه 250 لیتر آب مصرف می‌کند که مصرف سالیانه آب کشور در بخش شهری را به حدود هفت میلیارد مترمکعب می‌رساند. بر اساس آمارهای متفرقه، این رقم در جهان حدود 130 تا 150 لیتر است و این یعنی ایرانی‌ها بیش از 5/1 برابر متوسط جهان آب تصفیه‌شده و بهداشتی مصرف می‌کنند. بر اساس آمار منتشره توسط خبرگزاری مهر، مصرف سرانه آب شرب خانگی در ایران، 190 لیتر در روز است که حتی این رقم هم از متوسط جهانی بیشتر است.(1) بر اساس این آمارها، بیشترین مصرف در کشور آمریکا به میزان 360 لیتر در روز صورت می‌گیرد و کشورهایی مثل کانادا با 310 و رومانی با 294 لیتر سرانه مصرف آب شرب بیش از ایران دارند. در نقطه مقابل، کشورهایی همچون آلمان و بلژیک با 107 لیتر، چین با 112 لیتر و دانمارک با 123 لیتر کمتر از ایران آب تصفیه‌شده بهداشتی مصرف می‌کنند. نکته جالب توجه اینجاست که هرچند بسیاری از کشورهای اروپایی در مناطق کمتر خشک و با میزان آب در دسترس بیشتر واقع شده‌اند، و از استاندارد بهداشت و سلامت بالاتری برخوردارند، نسبت به ایرانیان آب کمتری مصرف می‌کنند. آمار دیگر منتشره توسط پایگاه اطلاع‌رسانی وزارت نیرو به نقل از بانک جهانی نشان می‌دهد هر ایرانی در سال 142 مترمکعب آب شرب لوله‌کشی مصرف می‌کند.(2) این رقم سرانه مصرف 389 لیتر در روز را نشان می‌دهد که عدد بسیار بالایی است. بر اساس این گزارش، استاندارد مصرف 100 مترمکعب در سال (273 لیتر در روز) است که به دلیل استفاده غیربهینه در مواردی همچون شست‌وشوی خودرو، لباس و ظرف، استحمام و آبیاری، در ایران رقم مصرف بسیار بالاتر از آن است. تنها چهار کشور آمریکا، کویت، سوئد و استرالیا هستند که سرانه مصرف آب آشامیدنی بیشتری نسبت به ایران دارند. از 100 مترمکعب استاندارد مذکور، تنها یک مترمکعب مربوط به کاربری آشامیدنی است و بقیه به مصارف دیگر می‌رسد.

از تفکیک تا مصرف بهینه

همان‌طور که گفته شد، مصرف آشامیدنی سهم ناچیزی از آب بهداشتی و تصفیه‌شده را تشکیل می‌دهد. این یعنی اگر بتوان به گونه‌ای آب آشامیدنی و پخت‌وپز را از دیگر مصارف جدا کرد، می‌توان حداقل در هزینه‌های تصفیه آب صرفه‌جویی کرد. دو راهکار کلی در این میان به نظر می‌رسد: نخست، استفاده از آب آشامیدنی بسته‌بندی‌شده که می‌تواند با قیمت ارزان در اختیار مردم قرار گیرد و البته در سال‌های اخیر شرکت‌های متعددی در بخش خصوصی به تولید آن می‌پردازند. روش دیگر، جداسازی آب مورد استفاده برای آشامیدن از دیگر مصارف آب در سیستم لوله‌کشی شهری است. این اقدام نیازمند صرف هزینه و وقت قابل‌توجهی است و چندان هم عملی به نظر می‌رسد. در مقابل، روش اول به صورت محدود در برخی شهرهای ایران که با مشکل کیفیت و کمبود آب مواجه هستند اجرا شده است. در کنار این راه‌حل که بیشتر متوجه کاهش هزینه‌های تولید آب است، به نظر می‌رسد راه‌حل‌های قیمتی و فرهنگ‌سازی می‌تواند تاثیر بیشتری داشته باشد. استفاده از وسایل کم‌مصرف، توجه بیشتر به حجم آب مصرفی هنگام استحمام و شست‌وشو و بهبود تجهیزات توزیع و مصرف مثل شیرهای الکترونیکی و دوش آب از جمله اقداماتی هستند که می‌توانند کاهش بیشتر مصرف آب شهری را به ارمغان بیاورند.

پایتخت پرمصرف

شهر تهران با توجه به جمعیت، اهمیت سیاسی و اقتصادی، مهاجرپذیری و توسعه قابل‌توجه، متحمل بیشترین ریسک در زمینه مصرف آب شهری است. تهران، هم‌اکنون در شرایط تنش آبی قرار دارد. حجم ذخایر آب سدهای تهران نسبت به مدت مشابه سال قبل بیش از 20 درصد کاهش یافته است. این رقم برای حجم آب ورودی به سدها 19 درصد گزارش شده است. نگاهی به اطلاعات مندرج در پایگاه شرکت آب منطقه‌ای تهران نشان می‌دهد حجم آب سدهای تهران در هفته سوم تیر امسال، کمتر از 600 میلیون مترمکعب بوده است. در روز 23 تیر، حجم کل سدهای تهران 583 میلیون مترمکعب شامل طالقان 7/206، کرج 139، لار 45/69، لتیان 16/65 و ماملو 48/103 میلیون مترمکعب بوده است. این رقم در روز مشابه سال قبل، 738 میلیون مترمکعب بود و این یعنی حجم آب سدهای تهران نسبت به مدت مشابه سال قبل، کاهش بیش از 20‌درصدی را نشان می‌دهد. آمار ایستگاه‌های هواشناسی نیز نشان می‌دهد مقدار بارندگی از ابتدای سال آب جاری (مهر 1392) تا 23 تیر معادل 243 میلیمتر بوده است که کاهش 11‌درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل نشان می‌دهد. اگر این رقم با میانگین 46ساله مقایسه شود، کاهش 28‌درصدی مشاهده می‌شود. همزمان با این کاهش قابل‌توجه در بخش عرضه و تامین آب، شهروندان تهرانی بیش از سه درصد نسبت به مدت مشابه سال گذشته آب بیشتر مصرف کردند. در روز 23 تیر امسال، شهروندان تهرانی بیش از 1/3 میلیون مترمکعب آب مصرف کردند که مجموع مصرف از ابتدای سال جاری را تا این تاریخ به 319 میلیون مترمکعب رساند. بخش قابل‌توجهی از این افزایش مصرف را می‌توان با گرمای هوا مرتبط دانست که رابطه مستقیمی با مصرف آب برای مصارف شست‌وشو و تهویه دارد. بر اساس آمارهای شرکت آب و فاضلاب استان تهران، کل حجم آب تامین‌شده در سال گذشته 1385 میلیون مترمکعب بوده است که با فرض جمعیت 11 میلیون‌نفری شهر تهران، سرانه مصرف آب 344 لیتر در روز و با فرض جمعیت 14 میلیون‌نفری، سرانه مصرف آب 271 لیتر در روز را نشان می‌دهد. ارقامی چندین برابر استانداردهای داخلی و میانگین جهانی. به گفته مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران، 91 درصد مشترکان تهران، آب را با مصارف خانگی مصرف می‌کنند و این یعنی عدم رعایت الگوی مصرف آب توسط تک‌تک شهروندان. بی‌توجهی به مصرف بهینه در کنار اندکی کاهش بیشتر بارندگی و حجم سدها، می‌تواند در زمانی کوتاه به جیره‌بندی منجر شود.

پی‌نوشت‌ها:

1- خبر شماره 2115787 خبرگزاری مهر

2- خبر شماره 11287 پایگاه اطلاع‌رسانی وزارت نیرو