در بورس کالا چه می‌گذرد؟

واژه بورس از نام خانوادگی واندر بورس اخذ شده است. شخصی که در قرن چهاردهم در شهر بروژ بلژیک صرافان در مقابل خانه او به داد و ستد کالا، پول و اوراق بهادار می‌پرداختند. اولین بورس معتبر دنیا در سال 1611 در شهر آمستردام تشکیل و سهام کمپانی معروف هند شرقی در آن عرضه شد. بورس نیویورک در اواخر قرن هیجدهم تشکیل شد و با وجود رقبای زیاد هم‌اکنون از نظر حجم معاملات و اهمیت در بازار سرمایه‌ آمریکا حائز رتبه اول است. در این میان بعد از شکل‌گیری بازارهای سرمایه در سال 1898‌، بورس شیکاگو تحت عنوان بورس کره و تخم‌مرغ شکل گرفت که تنها در ابتدا به داد و ستد این کالاها می‌پرداخت و بعدها با معاملات اقلام دیگر این بورس گسترش یافت. در حال حاضر بورس‌های کالایی مختلفی در سرتاسر جهان از آمریکا گرفته تا هندوستان معاملات کالا را به صورت نقدی، سلف و دیگر معاملات ابزار مشتقه انجام می‌دهند. بورس کالای ایران در سال 1382 با نام سازمان کارگزاران بورس فلزات شروع به فعالیت کرد، سپس بعد از شکل‌گیری بورس کشاورزی و امید به ورود محصولات نفتی و پتروشیمی و با توجه به قانون جدید بازار سرمایه، بورس کالای ایران در سال 1386 از ادغام این دو بورس تشکیل شد.
مهم‌ترین ماموریت بورس کالایی بر اساس گزارش‌های آنکتاد کمک به ساماندهی و اصلاح ساختار بازار محصولات بخش کشاورزی از طریق شفافیت اطلاعات، کشف قیمت، توزیع ریسک و سیالیت در معاملات و همچنین تامین منابع مالی مورد نیاز فعالان بخش کشاورزی از طریق توسعه بازار سرمایه است که اولی در کشورهای در حال توسعه و دومی در کشورهای پیشرفته و صنعتی ملاک عمل قرار می‌گیرد.

تنوع محصولات قابل دادوستد در بورس کالای ایران
بورس کالای ایران به لحاظ تنوع کالاهای قابل معامله اکثریت کالاهای پایه را مورد پذیرش قرار داده و به دادوستد آنها می‌پردازد. معاملات بورس کالای ایران هم‌اکنون در دو بخش نقدی و آتی در جریان است. در بخش نقدی کالاها در سه رینگ صنعتی و معدنی، نفت و پتروشیمی و کشاورزی مورد معامله قرار می‌گیرند.
انواع فولاد، آلومینیوم، مس، سیمان، فلزات گرانبها و مواد معدنی مهم‌ترین کالاهایی هستند که در رینگ صنعتی و معدنی بورس کالای ایران مورد دادوستد قرار می‌گیرند. در بخش کشاورزی نیز انواع کالاها همچون گندم، جو، ذرت، کنجاله، برنج، شکر و انواع حبوبات توسط معامله‌گران خرید و فروش می‌شود. در رینگ فرآورده‌های نفتی و پتروشیمی کالاها در گروه‌های متعددی از جمله نفت خام، بنزین، مواد پلیمری، قیر، مواد شیمیایی، روغن، گازها و خوراک‌ها، حلال‌ها، نفت کوره و... مبادله می‌شود. در بخش آتی نیز معاملات سکه طلا در جریان است. همان‌طور که ذکر شد بورس کالا در حال حاضر در سه تالار فیزیکی داخلی شامل رینگ کشاورزی، رینگ صنعتی، رینگ پتروشیمی و مشتقات نفتی فعال است همچنین محصولاتی مانند قیر و سنگ‌آهن در تالار صادراتی معامله می‌شوند. در تشکیل تالار فیزیکی اهداف مختلفی از قبیل شفافیت معاملات، نظام متشکل عرضه و تقاضا برای تعیین قیمت دنبال می‌شود. یکی دیگر از اهدافی که در تالارهای فیزیکی در چند سال اخیر نمود بیشتری یافته است تامین مالی از طریق معاملات سلف است بدین گونه که خریداران در ابتدا پول را پرداخته ولی در آینده کالا را تحویل می‌گیرند؛ با این کار تولیدکننده هم نقدینگی جاری جهت تامین مواد اولیه پیدا کرده و هم برنامه‌ریزی بهتری می‌تواند جهت تولید خود داشته باشد. این در شرایطی اتفاق می‌افتد که بازار دارای رونق باشد و خریداران نیز به آینده بازار امیدوار باشند.
اما در شرایطی که بازاری دارای شرایط رکود باشد یا کالا به اندازه کافی عرضه شده باشد بورس امکان نسیه‌فروشی را برای تولید‌کنندگان فراهم کرده است که ابزار متنوع تسویه امکان معاملات در شرایط مختلف را فراهم آورده است. متاسفانه در زمان تحریم‌ها و به علت تعهدات پتروشیمی‌ها شرایطی پیش آمده بود که گریدهای مختلف عرضه‌شده محصولات پتروشیمی تقاضای تولیدکنندگان را به خوبی جوابگو نبود. در این شرایط بورس کالا با همکاری وزارت صنایع اقدام به تخصیص عرضه‌ها به تولید‌کنندگان از طریق سامانه بهین‌یاب کرد. شیوه‌ای که جهت تخصیص منصفانه در شرایط اضطرار بورس کالای ایران تاکنون توانسته خود را با شرایط مختلف بازار وفق دهد. در تالارهای صادراتی نیز بورس کالا در مورد کالای قیر بسیار موفق عمل کرده و در آسیا و جهان یکی از مرجع‌های تعیین‌کننده قیمت قیر است.
به طوری که حجم معاملات غیر‌صادراتی در بورس کالا جزو بهترین‌های منطقه و آسیا به شمار می‌آید. همان‌طور که بورس فلزات لندن (‌LME) سابقه‌ای قابل اتکا در زمینه قیمت‌گذاری فلزات رنگین در سطح جهان دارد. بورس کالای ایران توانسته با توجه به ظرفیت‌های موجود کشور فضای رقابتی در جهت رونق تولید را در زمینه محصولات فولادی ایجاد کند. بدین نحو که از بیلت‌های تولیدی فولاد خوزستان و ذوب‌آهن گرفته تا مقاطع طولی شرکت‌هایی مانند ذوب‌آهن اصفهان و... در بورس عرضه می‌شود.
معاملات ذوب آهن اصفهان غالباً با رقابت صورت می‌گیرد. فولاد مبارکه نیز در بورس کالا معاملات ورق‌های خود را دارد. متاسفانه در تالار کشاورزی تا‌کنون بورس کالا با اقبال زیادی روبه‌رو نبوده است. ولیکن با توجه به تمهیدات جدید وزارت جهاد کشاورزی مبنی بر عرضه محصولات خرید تضمینی در بورس کالا امکان رشد این قسمت همچنان وجود دارد.

قرارداد آتی سکه دستاورد مهم سال‌های اخیر
بورس کالای ایران علاوه بر بازارهای فیزیکی جزو بورس‌های پیشرو در ایران و خاورمیانه در زمینه بازار مشتقه است. در این بورس سال‌هاست که نماد معاملاتی سکه طلا در بازارهای آتی مورد معامله قرار می‌گیرد که از جمله دستاوردهای مهم این بورس است. بورس کالا به مشتریانش این امکان را می‌دهد که تا چند برابر ارزش سرمایه خود به روش معامله آتی سکه طلا بخرند و البته از وصول خرید خود در زمان موعود مطمئن باشند. در این نوع معامله که به معاملات اهرمی هم معروف است 10 درصد ارزش معامله به عنوان سپرده اولیه پرداخت می‌شود و بر این اساس هر فرد حقیقی مجاز است حداکثر 10 قرارداد 10سکه‌ای را به نام خود ثبت کند. بازار آتی سکه طلا از جهات زیادی ارزشمند است. به‌رغم وجود بورس پولی متشکل و رسمی و جفت ارزهای نسبت به ریال در ایران به طور مثال بورس ارزهای دلار، پوند، یوان و... بازار آتی جزو تنها بازارهایی است که به لحظه تاثیرات بازار آزاد ارزها به ویژه دلار آمریکا در آن مشهود است از طرفی به علت رهبری طلا در بازارهای کالایی و شبه‌ارز بودن این کالا به ارزشمندی این محصول افزوده می‌شود. این بازار با قابلیت نقد‌شوندگی قوی، تنها اوراقی در بورس‌های ایران است که قابلت دو‌طرفه بودن بازار را دارد که شما می‌توانید در این بازارها علاوه بر خرید با فروش شروع کنید. مهم‌ترین موضوع این که شبهات فقهی این نوع معاملات مرتفع شده و اینک بعد از گذشت چند سال امکان ورود اوراق‌ جدید مانند میلگرد و ذرت و... در قراردادهای مشتقه جدید از قبیل سلف‌های موازی استاندارد فراهم شده است. فعالان این حوزه امیدوارند مانند تمام بورس‌های توسعه‌یافته فضایی جهت کشف قیمت لحظه‌ای و دقیق به کمک این بازارهای مشتقه فراهم آید و ایران بتواند یکی از مراجع قیمت‌گذاری در کالاهای مختلف شود.