در محاق استقبال

بیمه یکی از دستاوردهای خلاقانه و دوراندیشانه بشر به منظور مقابله با ریسک‌ها و رخدادهای ناگوار است. اندیشه ایجاد تامین در مقابل مخاطرات مختلف، قدمتی دیرینه دارد. حفظ و حراست از جان و مال، زدودن تشویش خاطر، تحکیم زندگی و تثبیت وضعیت اقتصادی خانواده و جامعه، با انواع پوشش‌های بیمه‌ای میسر شده است. اگرچه انسان امروز هم مانند کسانی که در ادوار گذشته زندگی می‌کردند، انوشه روان و نامیرا نیست اما آنانی که در این دوره زندگی می‌کنند، با بهره‌مندی از بیمه، زندگی‌شان همچون گذشتگان، هنگام مواجه‌شدن با اندک ناملایمات دچار تلاطم و انقلاب نمی‌شود. از سوی دیگر به دلیل ماهیت و کارکرد بیمه در تثبیت اوضاع اقتصادی فرد، خانواده، جامعه و کشور، انجام هر فعالیت اقتصادی بدون استفاده از پوشش‌های بیمه‌ای به فرجام نخواهد رسید. به دیگر سخن، آسودگی خاطر و آرامش و آسایش آحاد جامعه و فعالیت در یک بستر اقتصادی مطلوب هدف نهایی بیمه است. بیمه در همه انواع آن مبتنی بر تفکر خیرخواهانه، تعاون و همیاری در جوامع اولیه شکل‌گرفته و در قرن اخیر به شکل امروزین آن تبلور یافته است.

بیمه‌های اجتماعی و بیمه‌های اختیاری

بیمه و خدمات بیمه‌ای را به شیوه‌های گوناگونی طبقه‌بندی کرده‌اند. یکی از این طبقه‌بندی‌ها، تقسیم بیمه به بیمه‌های اجتماعی (اجباری) و اختیاری (بازرگانی) است. بیمه‌های اجتماعی به موجب قانون و به منظور حمایت از جامعه و اقشار خاصی برای بیمه‌شدگان برقرار می‌شود و برای بیمه‌شدگان اجباری است اما در بیمه‌های اختیاری که شرکت‌های بیمه بازرگانی ارائه می‌کنند، بیمه و پوشش‌های بیمه‌ای برای بیمه‌شدگان و بیمه‌گذاران اختیاری است و قرارداد بیمه بر اساس تقاضا و انتخاب بیمه‌گذار منعقد می‌شود.

در بیمه‌های بازرگانی بیمه‌گذار به میل و اراده خود به خرید بیمه‌نامه مورد نظر اقدام می‌کند و در قبال پرداخت حق بیمه از پوشش‌های بیمه مختلف و حسب نیاز خود بهره‌مند می‌شود. بیمه‌های بازرگانی را به انواع گوناگونی تقسیم می‌کنند. معمول‌ترین آن، تقسیم بیمه بازرگانی به سه شاخه اموال، اشخاص و مسوولیت است. هر یک از انواع مذکور نیز طیف گسترده‌ای از انواع بیمه را شامل می‌شود که معروف‌ترین و مورداستفاده‌ترین آن عبارتند از: بیمه‌های زندگی، بیمه‌های آتش‌سوزی، بیمه‌های اتومبیل، بیمه‌های باربری، بیمه‌های حوادث، بیمه‌های مهندسی، بیمه‌های مسوولیت، بیمه کشتی، بیمه هواپیما و...

بیمه‌های بازرگانی در کشور، به‌رغم سابقه 100ساله، هنوز در مقایسه با بسیاری از کشورها از شرایط مطلوب، در مقایسه با میانگین جهانی، برخوردار نیست. ضریب نفوذ بیمه در کشور حدود 1 /2 و در دنیا حدود 2 /6 درصد است و سرانه حق بیمه در ایران حدود 100 دلار و در جهان حدود 621 دلار است. سهم بیمه‌های غیرزندگی در دنیا حدود 40 درصد و در ایران حدود 88 درصد است و سهم بیمه‌های زندگی در دنیا حدود 60 درصد و در ایران 12 درصد است.

بالا بودن سهم بیمه‌های غیرزندگی به زندگی در کشور، 88 درصد نسبت به 12 درصد نیز دلیل گرایش مردم به بیمه غیرزندگی نیست بلکه به معنای پایین بودن نفوذ بیمه و اجباری بودن بیمه شخص ثالث و خالی بودن سبد خانوار از موضوع بیمه است. عملکرد صنعت بیمه و سهم هر یک از رشته‌های بیمه‌ها در سال 1394 به شرح جدول زیر بوده است: همان‌گونه که در جدول عملکرد سال 1394 صنعت بیمه مشاهده می‌شود، در بیمه‌های اتومبیل (ثالث، بدنه و حوادث راننده)، به دلیل الزام قانونی خرید بیمه شخص ثالث و حوادث راننده و بدنه اتومبیل، حدود 48 درصد و رشته درمان گروهی 24 درصد و جمعاً حدود 72 درصد بازار بیمه را به خود اختصاص داده‌اند. به عبارت دیگر نزدیک به 70 درصد از پورتفوی بیمه کشور را بیمه‌های اجباری و شبه‌اجباری تشکیل می‌دهد و به طور خوشبینانه حدود 30 درصد از بازار بیمه کشور مشمول تعریف بیمه اختیاری می‌شود که حدود 12 درصد بیمه‌های زندگی، پنج در‌صد بیمه آتش‌سوزی، حدود سه درصد بیمه باربری، کشتی و هواپیما، هفت درصد بیمه مهندسی و مسوولیت و سه درصد هم مربوط به بقیه رشته‌های بیمه‌ای است. حال سوال این است که چرا از بیمه‌های اختیاری استقبال نشده است؟ همان‌گونه که قبلاً هم گفته شد، ضریب نفوذ بیمه در کشورمان، با شرایطی که ذکر شد، یک‌سوم میانگین جهانی و یک‌ششم ژاپن و کره جنوبی است و رتبه حق بیمه تولیدی کشور بین سایر کشورها نیز 69 است. بنابراین مشهود است که بیمه‌های اختیاری آن‌گونه که شایسته است رشد و توسعه نیافته است. اما به راستی دلیل توسعه‌نیافتگی بیمه‌های بازرگانی در کشور چیست؟ بیمه‌های اختیاری همان‌گونه که در آمار بیمه مرکزی آمده است به 15 رشته اصلی تقسیم شده است که این رشته‌ها شامل ده‌ها رشته فرعی دیگر می‌شود. بیمه‌گذاران و بیمه‌شدگان و موضوع بیمه و رشد و نفوذ هر یک از آن رشته‌ها با دیگری متفاوت و شرایط آن نیز کاملاً متفاوت است. بنابراین باید علت عدم اقبال عمومی به هر یک از رشته‌های بیمه‌ای را به طور جداگانه بررسی کرد. اما اگر بخواهیم دلایل کلی و مشترک عدم اقبال از کلیه رشته‌های بیمه‌ای را تبیین کنیم موارد زیر از مهم‌ترین آن است:

1- عدم اشاعه فرهنگ بیمه در کشور 2- عدم سیاستگذاری دولت و نهادهای مسوول در توسعه بیمه و صنعت بیمه به عنوان نمونه الزام مردم به خرید بیمه شخص ثالث موجب توسعه این رشته شده است به طوری که در حال حاضر نزدیک به 50 درصد حق بیمه تولیدی کشور را شامل می‌شود. 3- شرایط اقتصادی در کشور شامل رکود، تحریم، تورم بالا 4- کم‌کاری صنعت بیمه در جلب نظر و رضایت مردم 5- سوءسابقه ذهنی مردم کشور نسبت به شرکت‌های بیمه به ویژه هنگام جبران خسارات 6- طولانی بودن فرآیندهای صدور بیمه‌نامه و پرداخت خسارت 7- عدم آگاهی مردم از انواع پوشش‌های بیمه‌ای و مزایای آن 8- عدم آشنایی مردم از مدیریت ریسک و استفاده از آن در امور جاری و فعالیت‌های اقتصادی 9- ریسک‌گریزی مردم و عدم اعتقاد به آینده‌نگری و دوراندیشی و عدم باور بیمه 10- نبود سیاست‌های ترویجی و تشویقی و تبلیغاتی از سوی بیمه مرکزی جمهوری اسلامی ایران و شرکت‌های بیمه کشور 11- نگاه غالب دولتی به صنعت بیمه کشور تا سال‌های اخیر 12- عدم ورود شرکت‌های خارجی به بازار بیمه و تبادل تجربیات با شرکت‌های بین‌المللی 13- عدم توجه به نوآوری در محصولات و خدمات بیمه‌ای و کندی صنعت بیمه در استفاده از فناوری‌های جدید یکی از عوامل مهم در توسعه بیمه‌های بازرگانی، رونق اقتصادی و مبادلات بازرگانی داخلی و بین‌المللی و انجام عملیات عمرانی در کشور است. بدیهی است در زمان رکود و تحریم اقتصادی، چنانچه عواملی باعث تحدید موارد مذکور شود، بیمه نیز حال خوبی نخواهد داشت. به‌رغم آنچه گفته شد صدور 25 میلیون بیمه‌نامه در سال 1394 و رشد بالای حق بیمه تولیدی به ویژه در بیمه‌های زندگی در سال‌های اخیر، که بسیار بالاتر از رشد میانگین جهانی است، نویدبخش آینده‌ای خوب برای صنعت بیمه کشور است.