تاریخ انتشار:
واگذاری «آشوراده» خوب است یا بد؟
رویای رونق جزیره
درست ۳۰ سال پیش فیلمی به کارگردانی مجید میرلوحی به اکران گذاشته شد که سرنوشت مردمانی را نشان می‌داد که در سرمای سخت و طاقت‌فرسای بندر ترکمن، دست به کار بیرون آوردن تور ماهیگیری از دریای خزر و بسته‌بندی ماهی‌های صید‌شده در سردخانه‌های مهیب و غول‌پیکر داشتند.
درست 30 سال پیش فیلمی به کارگردانی مجید میرلوحی به اکران گذاشته شد که سرنوشت مردمانی را نشان می‌داد که در سرمای سخت و طاقت‌فرسای بندر ترکمن، دست به کار بیرون آوردن تور ماهیگیری از دریای خزر و بسته‌بندی ماهی‌های صید‌شده در سردخانه‌های مهیب و غول‌پیکر داشتند. لوکیشن این فیلم که «شیلات» نام داشت؛ در جزیره «آشوراده» فیلمبرداری شد و در فیلم از عناصر بصری دریا و ساحل و حیات وحش جزیره به خوبی استفاده شده بود تا نشان داده شود که «شیلات» نماد اصلی جزیره آشوراده محسوب می‌شود. امروز هم اگر کسی گذرش به این جزیره بیفتد؛ ردپای اداره شیلات در آن به خوبی قابل مشاهده است. اما این جزیره علاوه بر شیلات و ماهیگیری، نقطه عطف جزایر توریستی در شمال ایران است. آشوراده در منتهی‌الیه شرقی شبه‌جزیره «میانکاله» قرار دارد و1500 هکتار وسعت دارد. در قدیم 1400نفر در آن زندگی می‌کردند و امروز تعداد سکنه روستای آشوراده به 140 نفر رسیده است.
در اواخر دهه60 همزمان با باز شدن رود «ولگا» به دریای خزر و بالا آمدن سطح آب آن، بخش شرقی آشوراده زیر آب رفت. بخش شرقی، قسمت مسکونی جزیره محسوب می‌شود و در پی این اتفاق، از سوی بندر ترکمن به بومیان آشوراده پیشنهاد گرفتن زمین به صورت اقساط داده شد؛ اما با بالا آمدن دوباره جزیره از زیر آب، مسوولان بندر ترکمن به تعهد خود عمل نکردند و این موضوع در نهایت مایه نارضایتی بومیان آشوراده شد تا در نهایت بومیان این منطقه یا به سر کار آبا و اجدادی خود یعنی صیادی و قایقرانی برای توریست‌ها بازگشتند یا اینکه روستای آشوراده را ترک کردند.
آشوراده نخستین بار در سال 1348 با مصوبه شورای عالی محیط زیست به عنوان «منطقه حفاظت‌شده» تعیین شد. تا شش سال بعد، کل منطقه میانکاله به عنوان پناهگاه حیات وحش شناخته شد. اما در سال 1381 بنیاد مستضعفان با ارائه سند مالکیت۱۹۶۰هکتار از شبه‌جزیره میانکاله و شش دانگ جزیره آشوراده، خود را به عنوان مالک این منطقه اعلام کرد. وقتی در همان سال380 هکتار از زمین‌های آشوراده به سازمان همیاری‌های شهرداری‌های استان گلستان واگذار شد؛ بنیاد مستضعفان اعلام کرد خود این بنیاد دست به چنین کاری زده است. بعدها که سازمان محیط زیست به این واگذاری اعتراض کرد و کار به شکایت این سازمان از بنیاد مستضعفان کشید؛ هیات تعیین تکلیف اراضی اختلافی در بندر گز تشکیل جلسه داد و در این جلسه قاضی، اعتراض سازمان حفاظت از محیط زیست را درخصوص ادعای مالکیت بنیاد در جزیره آشوراده وارد دانست و با اعلام ملی بودن اراضی، تنها حکم بر مالکیت بنیاد بر۳۸۰ هکتار از جزیره آشوراده یعنی درست همان مقداری که به بخش خصوصی جهت احداث دهکده توریستی واگذار شده، صادر کرد. سازمان حفاظت از محیط زیست بار دیگر درخواست تجدید نظر در این حکم را کرد و نتیجه آن شد که رئیس‌جمهور وقت طی نامه‌ای به سازمان میراث فرهنگی و گردشگری خواستار رسیدگی به دعوای حقوقی ایجاد‌شده شد. خاتمی در این نامه از معاون گردشگری خود خواست تا در نشستی با رئیس سازمان حفاظت از محیط زیست و استاندار گلستان مساله تشکیل «دهکده توریستی آشوراده» را بررسی کرده و با رعایت ضوابط زیست‌محیطی زمینه اجرای این پروژه را فراهم کند. مرعشی رئیس وقت سازمان میراث فرهنگی و گردشگری نیز پس از دریافت نامه رئیس‌جمهور و تشکیل کمیته‌ای از نمایندگان دو سازمان میراث و محیط زیست خبر از مثبت بودن نتایج نشست و فراهم شدن زمینه احداث دهکده توریستی جزیره آشوراده و همچنین بر طرف شدن کلیه مسائل حقوقی آن داد. از آن زمان تاکنون، موضوع راه‌اندازی دهکده توریستی در منطقه آشوراده، به یک کلاف سردرگم تبدیل شده است. از یک سو، بنیاد مستضعفان (به عنوان مالک جزیره) معتقد است که اگر سازمان حفاظت محیط زیست پیگیر حیات وحش جزیره بود باید کل جزیره را خریداری می‌کرد و زمین‌ها را به ثبت می‌رساند. از سوی دیگر، سازمان حفاظت از محیط زیست می‌گوید این منطقه جزو پناهگاه حیات وحش محسوب شده و امکان واگذاری آن وجود ندارد. تمام این ماجراها بیش از دو سال پیش بود. حالا ادامه ماجرا در فصل جدید. در هفته‌های میانی مرداد‌ماه، اخباری در رسانه‌ها منتشر شد که واگذاری جزیره آشوراده با هماهنگی سازمان حفاظت از محیط زیست را تایید می‌کرد. بنا بر اخباری که به صورت جسته و گریخته در فضای مجازی منتشر شد؛ این‌گونه عنوان شد که 50 هکتار از جزیره آشوراده قرار است به یک شرکت «لبنی» برای ساخت دهکده توریستی واگذار شود. از آنجا که در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی ایران، بیش از هر چیز، اصل خبر مبنا قرار گرفته و کمتر کسی حاضر به تحقیق در ابعاد این موضوع می‌شود؛ خبر واگذاری جزیره آشوراده به یک شرکت لبنی با موجی از مخالفت‌ها و تاسف و حسرت‌های مختلف در میان کاربران روبه‌رو شد. اما اصل واقعیت ماجرای واگذاری جزیره آشوراده برای احداث دهکده توریستی چیست؟ جزیره آشوراده به عنوان یکی از زیرمجموعه‌های بندر گز، هم‌اکنون تقریباً خالی از سکنه است. وجود 140 نفر ساکنان جزیره، که آنها نیز در بیشتر مواقع مشغول سرویس‌دهی به گردشگرانی هستند که تک و توک سر از جزیره در‌می‌آورند تا در فصل مهاجرت پرندگان (که تعداد آنها نیز به دلیل تخریب محیط زیست در میانکاله روز به روز کمتر می‌شود) از این جاذبه توریستی دیدن کنند. از این رو، از دو سال پیش به این طرف، تفاهمنامه‌ای با سازمان حفاظت از محیط زیست منعقد شده تا بخش توریستی جزیره از بخش میانکاله (که زیستگاه اصلی جانوران است) جدا شده و بخش توریستی تبدیل به دهکده‌ای با ابزارهای مدرن گردشگری شود. نمونه چنین دهکده‌هایی را می‌توان در کشورهایی که جزایر مختلفی دارند مشاهده کرد. یونان، مالدیو، اندونزی، چین و... جزایری دارند که طبق اصول گردشگری و بدون صدمه زدن به محیط زیست، به گونه‌ای طراحی شده که هر سال بخش عمده‌ای از درآمدهای گردشگری را جذب می‌کنند. حضور یک شرکت داخلی در جزیره آشوراده نیز بر همین اساس بوده است. این شرکت قرار است با سرمایه‌گذاری 500 میلیارد‌تومانی، اقدام به طراحی و ساخت بزرگ‌ترین پروژه گردشگری در استان‌های شمالی کشور کند. آن هم در استانی که از نرخ بیکاری 27درصدی رنج می‌برد. پیش از این مدیر کل میراث فرهنگی و گردشگری گلستان در مورد اجرای این پروژه گفته بود که « اجرایی شدن پروژه‌های گردشگری جزیره آشوراده برابر با اجرایی شدن ۱۰پروژه گردشگری در استان گلستان است». حتی اکبر هاشمی‌رفسنجانی، رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام در بازدید چندی پیش خود از جزیره آشوراده، طرح احداث دهکده توریستی در این جزیره را یک «طرح ملی» و «ضرورت توسعه‌ای منطقه» خوانده بود. مساله آشوراده امروز با گذشت دو سال از ماجرای تفاهمنامه‌ای که بر سر واگذاری بخش‌هایی از جزیره منعقد شد؛ پیچیده‌تر شده است. نبود مدیریت یکپارچه در جزیره به گونه‌ای است که مساله شیلات و میراث فرهنگی را بر عهده استان مازندران گذاشته و موضوع منابع طبیعی و محیط زیست تحت نظر استان گلستان پیگیری می‌شود. در حال حاضر، نهادهای حامی محیط زیست می‌گویند این منطقه شریان ارتباطی خلیج گرگان و تالاب میانکاله با دریای خزر است و هرگونه ساخت و ساز در این منطقه می‌تواند به زیان آبزیان دریای خزر تمام شود. اما آیا اگر یک فعال اقتصادی با نگاه اقتصادی و ایجاد شغل بتواند هم بخشی از ساکنان پیشین آشوراده را به خانه‌های خود بازگرداند و هم به محیط زیست زیانی وارد نسازد، نباید ابعاد کار اقتصادی او مورد بررسی قرار گیرد. در این مجموعه، «تجارت فردا» تلاش کرده تا نظرات موافق و مخالف برای واگذاری این جزیره جنجالی را منعکس کند. هر چند موضوع محیط زیست یک بحث اصلی است و جزو الزامات «توسعه پایدار» محسوب می‌شود؛ اما گویا در پس این واگذاری واقعیت‌هایی نیز وجود دارد که نباید به سادگی از کنار آنها گذشت.
در اواخر دهه60 همزمان با باز شدن رود «ولگا» به دریای خزر و بالا آمدن سطح آب آن، بخش شرقی آشوراده زیر آب رفت. بخش شرقی، قسمت مسکونی جزیره محسوب می‌شود و در پی این اتفاق، از سوی بندر ترکمن به بومیان آشوراده پیشنهاد گرفتن زمین به صورت اقساط داده شد؛ اما با بالا آمدن دوباره جزیره از زیر آب، مسوولان بندر ترکمن به تعهد خود عمل نکردند و این موضوع در نهایت مایه نارضایتی بومیان آشوراده شد تا در نهایت بومیان این منطقه یا به سر کار آبا و اجدادی خود یعنی صیادی و قایقرانی برای توریست‌ها بازگشتند یا اینکه روستای آشوراده را ترک کردند.
آشوراده نخستین بار در سال 1348 با مصوبه شورای عالی محیط زیست به عنوان «منطقه حفاظت‌شده» تعیین شد. تا شش سال بعد، کل منطقه میانکاله به عنوان پناهگاه حیات وحش شناخته شد. اما در سال 1381 بنیاد مستضعفان با ارائه سند مالکیت۱۹۶۰هکتار از شبه‌جزیره میانکاله و شش دانگ جزیره آشوراده، خود را به عنوان مالک این منطقه اعلام کرد. وقتی در همان سال380 هکتار از زمین‌های آشوراده به سازمان همیاری‌های شهرداری‌های استان گلستان واگذار شد؛ بنیاد مستضعفان اعلام کرد خود این بنیاد دست به چنین کاری زده است. بعدها که سازمان محیط زیست به این واگذاری اعتراض کرد و کار به شکایت این سازمان از بنیاد مستضعفان کشید؛ هیات تعیین تکلیف اراضی اختلافی در بندر گز تشکیل جلسه داد و در این جلسه قاضی، اعتراض سازمان حفاظت از محیط زیست را درخصوص ادعای مالکیت بنیاد در جزیره آشوراده وارد دانست و با اعلام ملی بودن اراضی، تنها حکم بر مالکیت بنیاد بر۳۸۰ هکتار از جزیره آشوراده یعنی درست همان مقداری که به بخش خصوصی جهت احداث دهکده توریستی واگذار شده، صادر کرد. سازمان حفاظت از محیط زیست بار دیگر درخواست تجدید نظر در این حکم را کرد و نتیجه آن شد که رئیس‌جمهور وقت طی نامه‌ای به سازمان میراث فرهنگی و گردشگری خواستار رسیدگی به دعوای حقوقی ایجاد‌شده شد. خاتمی در این نامه از معاون گردشگری خود خواست تا در نشستی با رئیس سازمان حفاظت از محیط زیست و استاندار گلستان مساله تشکیل «دهکده توریستی آشوراده» را بررسی کرده و با رعایت ضوابط زیست‌محیطی زمینه اجرای این پروژه را فراهم کند. مرعشی رئیس وقت سازمان میراث فرهنگی و گردشگری نیز پس از دریافت نامه رئیس‌جمهور و تشکیل کمیته‌ای از نمایندگان دو سازمان میراث و محیط زیست خبر از مثبت بودن نتایج نشست و فراهم شدن زمینه احداث دهکده توریستی جزیره آشوراده و همچنین بر طرف شدن کلیه مسائل حقوقی آن داد. از آن زمان تاکنون، موضوع راه‌اندازی دهکده توریستی در منطقه آشوراده، به یک کلاف سردرگم تبدیل شده است. از یک سو، بنیاد مستضعفان (به عنوان مالک جزیره) معتقد است که اگر سازمان حفاظت محیط زیست پیگیر حیات وحش جزیره بود باید کل جزیره را خریداری می‌کرد و زمین‌ها را به ثبت می‌رساند. از سوی دیگر، سازمان حفاظت از محیط زیست می‌گوید این منطقه جزو پناهگاه حیات وحش محسوب شده و امکان واگذاری آن وجود ندارد. تمام این ماجراها بیش از دو سال پیش بود. حالا ادامه ماجرا در فصل جدید. در هفته‌های میانی مرداد‌ماه، اخباری در رسانه‌ها منتشر شد که واگذاری جزیره آشوراده با هماهنگی سازمان حفاظت از محیط زیست را تایید می‌کرد. بنا بر اخباری که به صورت جسته و گریخته در فضای مجازی منتشر شد؛ این‌گونه عنوان شد که 50 هکتار از جزیره آشوراده قرار است به یک شرکت «لبنی» برای ساخت دهکده توریستی واگذار شود. از آنجا که در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی ایران، بیش از هر چیز، اصل خبر مبنا قرار گرفته و کمتر کسی حاضر به تحقیق در ابعاد این موضوع می‌شود؛ خبر واگذاری جزیره آشوراده به یک شرکت لبنی با موجی از مخالفت‌ها و تاسف و حسرت‌های مختلف در میان کاربران روبه‌رو شد. اما اصل واقعیت ماجرای واگذاری جزیره آشوراده برای احداث دهکده توریستی چیست؟ جزیره آشوراده به عنوان یکی از زیرمجموعه‌های بندر گز، هم‌اکنون تقریباً خالی از سکنه است. وجود 140 نفر ساکنان جزیره، که آنها نیز در بیشتر مواقع مشغول سرویس‌دهی به گردشگرانی هستند که تک و توک سر از جزیره در‌می‌آورند تا در فصل مهاجرت پرندگان (که تعداد آنها نیز به دلیل تخریب محیط زیست در میانکاله روز به روز کمتر می‌شود) از این جاذبه توریستی دیدن کنند. از این رو، از دو سال پیش به این طرف، تفاهمنامه‌ای با سازمان حفاظت از محیط زیست منعقد شده تا بخش توریستی جزیره از بخش میانکاله (که زیستگاه اصلی جانوران است) جدا شده و بخش توریستی تبدیل به دهکده‌ای با ابزارهای مدرن گردشگری شود. نمونه چنین دهکده‌هایی را می‌توان در کشورهایی که جزایر مختلفی دارند مشاهده کرد. یونان، مالدیو، اندونزی، چین و... جزایری دارند که طبق اصول گردشگری و بدون صدمه زدن به محیط زیست، به گونه‌ای طراحی شده که هر سال بخش عمده‌ای از درآمدهای گردشگری را جذب می‌کنند. حضور یک شرکت داخلی در جزیره آشوراده نیز بر همین اساس بوده است. این شرکت قرار است با سرمایه‌گذاری 500 میلیارد‌تومانی، اقدام به طراحی و ساخت بزرگ‌ترین پروژه گردشگری در استان‌های شمالی کشور کند. آن هم در استانی که از نرخ بیکاری 27درصدی رنج می‌برد. پیش از این مدیر کل میراث فرهنگی و گردشگری گلستان در مورد اجرای این پروژه گفته بود که « اجرایی شدن پروژه‌های گردشگری جزیره آشوراده برابر با اجرایی شدن ۱۰پروژه گردشگری در استان گلستان است». حتی اکبر هاشمی‌رفسنجانی، رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام در بازدید چندی پیش خود از جزیره آشوراده، طرح احداث دهکده توریستی در این جزیره را یک «طرح ملی» و «ضرورت توسعه‌ای منطقه» خوانده بود. مساله آشوراده امروز با گذشت دو سال از ماجرای تفاهمنامه‌ای که بر سر واگذاری بخش‌هایی از جزیره منعقد شد؛ پیچیده‌تر شده است. نبود مدیریت یکپارچه در جزیره به گونه‌ای است که مساله شیلات و میراث فرهنگی را بر عهده استان مازندران گذاشته و موضوع منابع طبیعی و محیط زیست تحت نظر استان گلستان پیگیری می‌شود. در حال حاضر، نهادهای حامی محیط زیست می‌گویند این منطقه شریان ارتباطی خلیج گرگان و تالاب میانکاله با دریای خزر است و هرگونه ساخت و ساز در این منطقه می‌تواند به زیان آبزیان دریای خزر تمام شود. اما آیا اگر یک فعال اقتصادی با نگاه اقتصادی و ایجاد شغل بتواند هم بخشی از ساکنان پیشین آشوراده را به خانه‌های خود بازگرداند و هم به محیط زیست زیانی وارد نسازد، نباید ابعاد کار اقتصادی او مورد بررسی قرار گیرد. در این مجموعه، «تجارت فردا» تلاش کرده تا نظرات موافق و مخالف برای واگذاری این جزیره جنجالی را منعکس کند. هر چند موضوع محیط زیست یک بحث اصلی است و جزو الزامات «توسعه پایدار» محسوب می‌شود؛ اما گویا در پس این واگذاری واقعیت‌هایی نیز وجود دارد که نباید به سادگی از کنار آنها گذشت.
دیدگاه تان را بنویسید