بازار بی‌رونق بهره

در جریان بحران اقتصادی دنیا استفاده از ابزار نرخ بهره بانکی از سوی بانک‌های مرکزی انجام گرفت و هدف از آن تاثیر‌گذاری روی بازارهای اقتصادی دیگر از قبیل بازار کار، بازار پول و حتی بازار مسکن بود. در این سال‌ها اغلب کشورها اقدام به کاهش نرخ بهره بانکی کردند و هم‌اکنون نرخ بهره در شمار زیادی از کشورهای دنیا در پایین‌ترین سطح در تاریخ حضور آن کشور در فضای اقتصادی است.
نرخ بهره بانکی را می‌توان به دو دسته نرخ‌های اولیه و شبانه تقسیم کرد که نرخ بهره اولیه نرخ بهره بانک مرکزی هم نامیده می‌شود. نرخ بهره بانک مرکزی، نرخ وام‌دهی بانک مرکزی به موسسات مالی و بانک‌های تجاری کوچک است و نرخ بهره شبانه نرخ وام‌دهی بین‌بانکی است. البته نرخ بهره سپرده‌های پس‌انداز و جاری یا نرخ بهره وام‌های بانکی هم وجود دارد که نرخی است که بانک‌های کوچک و متوسط با آن نرخ منابع مالی را در اختیار اشخاص حقیقی و حقوقی قرار می‌دهند.
در سال‌های اخیر به خصوص بعد از تشدید رکود اقتصادی و نا‌توانی دولت‌ها در کنترل بحران اقتصادی در دنیا، بارها شاهد کاهش نرخ بهره بانکی در کشورهای صنعتی بودیم و هدف از کاهش نرخ بهره هم تشویق مردم به وام‌گیری و افزایش سرعت گردش پول در اقتصاد بود. اقتصاددانان بر این باور بودند که این سیاست زمینه‌ساز افزایش فعالیت‌های صنعتی و تولیدی و افزایش فرصت‌های شغلی در کشور می‌شود و کاهش نرخ بیکاری را به همراه دارد و به همین دلیل ابزار رایجی بین بانکداران برای تثبیت شرایط اقتصادی در کشور است. اما این نرخ تا کجا می‌تواند کاهش یابد؟ چه نرخی برای نرخ بهره بانک مرکزی یا نرخ بهره وام‌های مسکن در کشورهای مختلف مناسب است و چه مولفه‌‌هایی در تعیین نرخ بهره بانکی اهمیت دارد؟
کاهش نرخ بهره بانکی در کشورهای مختلف طی سال‌های اخیر روندی ادامه‌دار بود و حتی به منفی شدن این نرخ هم انجامید. در سال‌های اخیر نرخ بهره بانکی در شمار زیادی از کشورهای دنیا منفی شد. به عنوان مثال بانک‌های مرکزی در اتحادیه اروپا، سوئیس، سوئد و ژاپن هم‌اکنون نرخ بهره منفی دارند و این سیاستی انقباضی است که بانک‌های مرکزی در پیش می‌گیرند. اما بسیاری از فعالان اقتصادی بر این باور هستند که بانک‌های مرکزی کشورهای مذکور به دلیل تداوم تمایل اندک مردم به دریافت وام و آغاز فعالیت اقتصادی چاره‌ای جز اجرای این سیاست ندارند. وال‌استریت ژورنال در این مورد نوشت: منفی شدن نرخ بهره بانکی به این معناست که بانک‌ها برای نگهداری پول شما از شما هزینه دریافت می‌کنند. این سیاست به منظور ترغیب مردم برای خارج کردن پولشان از بانک‌ها و آغاز فعالیت اقتصادی و صنعتی است و کشورهای مذکور چاره‌ای جز اجرای این سیاست ندارند.
آمریکا تا‌کنون در مقابل این ویروس کشنده اقتصاد یعنی نرخ بهره منفی مقاومت کرده است ولی اگر رکودی دیگر دامنگیر اقتصاد آمریکا شود، جنت یلن رئیس فدرال‌رزرو آمریکا چاره‌ای جز استفاده از این ابزار نخواهد داشت. البته او در سخنرانی‌های اخیر خود بارها در مورد بهبود اوضاع اقتصادی آمریکا و ضرورت اصلاح شرایط صحبت کرده است ولی تصمیم‌گیری نهایی در مورد نرخ بهره بانکی را به جلسه آینده فدرال‌رزرو موکول کرد.
مهم‌ترین عامل اثر‌گذار در تعیین نرخ بهره بانکی شرایط اقتصادی و بازار کار است. البته میزان پول موجود در شبکه بانکی و سهم این پول نسبت به پول‌های در گردش در بانک‌ها هم عامل بسیار مهمی است. اما در مورد تعیین نرخ بهره وام‌های مسکن سیاست‌های متفاوتی دنبال می‌شود که از جمله آنها می‌توان به عرضه و تقاضای مسکن در کشور و قیمت آن اشاره کرد. نرخ رشد قیمت هم عاملی تعیین‌کننده در مشخص کردن نرخ بهره وام‌های بانکی است. البته سیاست‌های دولتی در جهت تامین مسکن برای مردم و نرخ بهره بانک مرکزی هم عوامل مهمی هستند.