سیکل خوش‌بینی

هفته گذشته، در حالی که شمارش معکوس برای نتیجه مذاکرات هسته‌ای آغاز شده بود، بازارها به استقبال توافق احتمالی رفتند. به این ترتیب، شاخص کل بورس که حدود 30 روز معاملاتی نتوانسته بود از کانال 63 هزارواحدی فراتر رود، با جهش‌های قیمت سهام همراه شد و حرکت در کانال‌های جدید را تجربه کرد. در بازار ارز نیز، مسیر نزولی آرامی سپری شد؛ به طوری که قیمت‌ها به زمان پس از بیانیه لوزان برگشتند و در سطوح زیر 3300 تومان تثبیت شدند. مدت‌ها بود بازارهای ارز و سکه در شرایط رکود فرسایشی، نوسانات محدودی را تجربه می‌کردند، تا اینکه هفته گذشته با افزایش حساسیت مذاکرات هسته‌ای، اظهارها و اقدام‌های مقام‌های سیاسی-اقتصادی کشورمان و طرفین غربی موجب تحریک بازارهای مزبور شد. نخستین جرقه حرکت بازارها را جان کری، وزیر امور خارجه آمریکا زد. در حالی که پیش از این، اتحادیه اروپا شفافیت درباره فعالیت‌های پیشین هسته‌ای کشورمان را شرط لازم برای رسیدن به توافق نهایی اعلام کرده بود، جان کری در مصاحبه‌ای اظهار کرد تمرکز ما بر فعالیت‌های آینده هسته‌ای خواهد بود و نباید برای معضلات گذشته وقت تلف کرد. این موضوع موجب رشد 6 /1درصدی شاخص بورس تهران در چهارشنبه 27 خرداد شد.در ادامه نیز، پوتین، رئیس‌جمهور روسیه در دیدار با آمانو، مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی رسیدن به توافق تا مهلت 30 ژوئن را کاملاً شدنی دانست. هر چند وی، شش ماه زمان را برای اجرای توافقات لازم دانست، اما نسبت به روند مذاکرات ابراز خوش‌بینی کرد. در این شرایط، دسترسی به مکان‌ها و افراد مربوط به فعالیت‌های هسته‌ای کشورمان مهم‌ترین اختلاف طرفین محسوب می‌شود که مقامات غربی از جمله سخنگوی وزارت خارجه و وزیر انرژی آمریکا، این موضوع را شرط رسیدن به توافق نهایی عنوان کرده‌اند. با این حال، عمده مقامات به دنبال رسیدن به یک توافق «خوب» هستند و از نگاه آنها، لزومی برای رسیدن به توافق در سررسید 30 ژوئن وجود ندارد. محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه کشورمان نیز در گفت‌وگوهای اخیر خود گرچه نسبت به رسیدن به توافق هسته‌ای ابراز خوش‌بینی کرده است، اما شانس ادامه مذاکرات پس از مهلت 30 ژوئن را بالا می‌داند. فارغ از اظهارات دیپلمات‌ها، اقدامات تیم اقتصادی دولت در هفته‌های اخیر نشانه‌های مثبتی مبنی بر بالا بودن احتمال رسیدن به توافق نهایی محسوب می‌شوند. در این میان می‌توان به دیدار عباس آخوندی، وزیر راه و شهرسازی کشورمان با وزیر مسکن و دبیر دولت فرانسه اشاره کرد. آخوندی ضمن خوش‌بینی به توافق نهایی، بر نیاز کشورمان به خرید 400 فروند هواپیما در سال‌های آینده در مصاحبه با یک مجله فرانسوی تاکید کرد. ولی‌الله سیف، رئیس کل بانک مرکزی نیز اواخر خرداد، دیداری با یک هیات اقتصادی-تجاری آلمانی داشت و زمینه را برای حضور سرمایه‌گذاران بین‌المللی در کشورمان مساعد دید. پیش از این نیز، بیژن ‌نامدارزنگنه، وزیر نفت کشورمان از پیش‌قراردادهای بسیاری با شرکت‌های بین‌المللی در حوزه انرژی، نظیر پتروشیمی‌ها خبر داده بود. کنار هم گذاشتن موارد مزبور نشان می‌دهد نه‌تنها در میان دیپلمات‌ها، بلکه در میان مقامات اقتصادی و حتی شرکت‌های تجاری نیز رسیدن به توافق نهایی هسته‌ای سناریوی محتمل‌تری محسوب می‌شود.

ضعف بازارها در پیش‌بینی رویدادهای سیاسی

با وجود این، رفتارهای هیجانی و انتظارات بیش از اندازه معامله‌گران در بازارها یکی از نگرانی‌های وضعیت خوش‌بینی اخیر است. تجربه تاریخی نشان می‌دهد از اوایل سال 92، معامله‌گران بازارهای سهام و ارز پیش‌بینی‌های نادرستی از اثرگذاری وقایع اقتصادی-سیاسی کشور داشته‌اند. همان‌طور که در نمودارها مشاهده می‌شود، اختلاف انتظارات معامله‌گران با آنچه در واقعیت رخ داده است سبب ایجاد سیکل‌های (افت و خیزهای) قیمتی در بازارهای مزبور شده است. در این مدت، بر خلاف سابقه تاریخی که بازارهای سهام و ارز (به علت نقش پررنگ شرکت‌های صادراتی در بورس و وابستگی درآمد این شرکت‌ها به نرخ ارز) رفتار همسویی داشتند، همواره حرکت خلاف جهت دو بازار مزبور به چشم می‌خورد. به عنوان مثال، پیش از انتخابات 24 خرداد، نگرانی از نتیجه انتخابات مزبور موجب رشد قیمت دلار تا سطوح نزدیک به 3700 تومان و افت شاخص کل بورس شده بود. نتیجه انتخابات اما، بر خلاف انتظار معامله‌گران بود که باعث افزایش خوش‌بینی به وضعیت اقتصادی با روی کار آمدن دولت تدبیر و امید و در نتیجه افت قیمت دلار به سطوح کمتر از سه هزار تومان و رشد طولانی‌مدت قیمت‌ها در بازار سهام شد. در اواخر تابستان 92 نیز درگیری‌های داخلی سوریه، انتظار گسترش این درگیری‌ها به کشور ما را در میان سهامداران ایجاد کرد که باعث افت شاخص کل بورس شد. در ادامه اما، توافق موقت ژنو در آذر 92 خوش‌بینی زیادی در بازارها ایجاد کرد که رشد حباب‌گونه قیمت‌ها در بورس تهران و در مقابل، افت قیمتی دلار را سبب شد. در ادامه، بازار سهام روند نزولی فرسایشی را همراه با نوسانات محدود در پیش گرفت. در بهار سال گذشته نیز، بازار ارز به دنبال هیجانات مربوط به اجرای فاز دوم هدفمندی یارانه‌ها با رشد قیمت همراه شد؛ در حالی که پس از گذشت چند ماه و مشاهده عدم اثرگذاری این سیاست‌ها در نرخ تورم، شاهد بازگشت قیمت‌ها در این بازار بودیم. در پاییز 93، مجدداً موج خوش‌بینی به مذاکرات هسته‌ای در میان سهامداران شکل گرفت، به طوری که رشد بیش از هفت‌درصدی شاخص کل را نیز رقم زد. اما مجدداً این انتظار محقق نشد و تمدید مذاکرات هسته‌ای موجب ریزش قیمت‌ها در بازار سهام و در مقابل رشد قیمت دلار شد (در این مدت افت قیمت جهانی کالاها نیز مزید بر علت شد). سیکل مشابهی را در فروردین سال جاری، یعنی زمان انتشار بیانیه لوزان شاهد بودیم، که رشد قیمت‌ها در بازار سهام و افت قیمتی دلار به سرعت با ایجاد نگرانی‌ها از ابهامات این بیانیه تغییر مسیر دادند. به طوری که بازار سهام سودآوری 13درصدی خود را تقریباً به طور کامل تخلیه کرد و دلار نیز به کانال 3300 تومانی برگشت. نکته قابل توجه در این دوران این است که پس از حدود دو سال، اقدامات بانک مرکزی توانسته است فعالیت‌های سفته‌بازی در بازار ارز را محدود کند و در نتیجه نوسانات قیمتی در این بازار، حتی بر اثر هیجانات سیاسی به شدت کاهش یابد. این در حالی است که بورس تهران همچنان به دلیل ضعف ابزارها و نهادهای بازارگردانی شاهد حضور فعال نوسان‌گیران و در نتیجه افت و خیزهای شدید قیمتی است.

روی خوش‌بینی در سیکل جدید

در شرایط فعلی بار دیگر شاهد تقویت خوش‌بینی به نتیجه مذاکرات هسته‌ای در بازارها هستیم. به منظور پاسخگویی به این سوال که «آیا این مسیرهای قیمتی در بازارهای مزبور مجدداً تغییر کرده و شاهد تکرار یک سیکل معیوب هستیم؟» باید به چند وجه تمایز این دوره با سیکل‌های قبلی توجه شود.نخست، بحث سیگنال‌هایی است که از رفتار گروه‌های اقتصادی و تجاری می‌توان برداشت کرد که به چند نمونه آن اشاره کردیم. همچنین، در این دور از مذاکرات اختلافات بسیار کاهش یافته است و دیگر صحبت از تفاهم سیاسی و تعیین چارچوب‌های کلی نیست؛ بنابراین انتظار می‌رود نتیجه‌ای که به دست می‌آید قطعیت بالاتری نسبت به نتایج دوره‌های قبلی داشته باشد. در نهایت نیز می‌توان به وضعیت متعادل قیمت‌ها هم در بازار ارز و هم در بازار سهام اشاره کرد. به عنوان مثال، کارشناسان معتقدند قیمت‌ها در بازار ارز به سطوح بسیار مناسبی رسیده است که حتی در صورت توافق نهایی نمی‌توان انتظار ریزش شدید آنها را داشت و در سناریوی تمدید مذاکرات نیز افزایش شدید قیمت‌ها قابل کنترل است. در بازار سهام نیز، مناسب بودن قیمت‌ها سبب می‌شود در سناریوی رسیدن به توافق، فاصله نسبتاً مناسبی تا رسیدن به قیمت‌های حباب‌گونه (مشابه دی‌ماه 92) داشته باشیم. همچنین، در صورت بی‌نتیجه ماندن مذاکرات هسته‌ای، کم بودن اختلاف ارزش ذاتی سهام و قیمت‌های فعلی سبب می‌شود موج فروش به سرعت قابل کنترل باشد. بنابراین، امیدواری نسبت به عدم تکرار چنین سیکل‌هایی در بازارها بالاست.