اقتصاد خشخاش

برای سال‌ها، افغانستان بزرگ‌ترین مرکز کاشت خشخاش و تهیه تریاک بود و احتمالاً هنوز هم هست. ماده مخدری که نه‌تنها می‌تواند مستقیماً استفاده شود بلکه ماده اولیه اصلی تهیه هروئین است. طی سال‌های گذشته نیروهای سازمان ملل، ناتو و دولت افغانستان تلاش‌های همه‌جانبه‌ای را برای ریشه‌کنی کاشت خشخاش در این کشور آغاز کرده‌اند که متاسفانه اثرگذاری چندانی نداشته است. کشاورزان می‌گویند وضعیت بد اقتصادی در کنار قیمت بالای گیاه خشخاش، مقاومت در برابر کاشت آن را بسیار سخت می‌کند. البته آنها دلایل دیگری نیز برای برگشت به کشت خشخاش دارند. آنها می‌گویند وعده‌های نیروهای بین‌المللی و دولت که در ابتدای اجرای برنامه ریشه‌کنی کشت خشخاش به آنها داده شد، عملی نشده است. دولت و نیروهای بین‌المللی در ابتدای این برنامه به کشاورزان وعده ارائه کود، بذر مناسب و سایر امکانات رفاهی، در ازای امتناع آنها از کاشت خشخاش را دادند که گویا تاکنون اجرا نشده است. در واقع کشاورزان می‌گویند بدون حمایت‌های دولتی از نظر اقتصادی برای آنها کشت نکردن خشخاش و اختصاص مزارع به محصولات قانونی بسیار دشوار خواهد بود. گل احمد، کشاورزی اهل ایالت هلمند افغانستان می‌گوید ما با درآمد حاصل از کاشت گندم فقط می‌توانیم غذا، آن هم در ابتدایی‌ترین حالت ممکن تهیه کنیم، پول لباس و دارو و ... را چه کسی قرار است پرداخت کند؟ به رغم تمام شعارها و تلاش‌های حقیقی برای کاهش کشت خشخاش در این کشور، طبق گزارش منتشر‌شده توسط سازمان ملل، سطح زیر کشت این گیاه در سال 2012 حدود 18 درصد افزایش داشت و به 154 هزار هکتار رسید؛ در حالی که در سال 2011 تقریباً 131 هزار هکتار زمین به کشت خشخاش اختصاص یافته بود. تنها نکته مثبت این گزارش، کاهش تقریباً 36درصدی میزان تولید تریاک (به‌رغم افزایش سطح زیر کشت خشخاش) بود که از شش هزار تن در سال 2011 به سه هزار و 700 تن در سال 2012 رسید. البته کارشناسان عقیده دارند این کاهش تولید نه به دلیل موفقیت برنامه‌های بین‌المللی در حال اجرا، که به علت شرایط بد آب و هوایی و ابتلای مزارع و گیاهان به بیماری‌های مختلف بود که باعث صدمه به محصول خشخاش این کشور شد. دولت افغانستان تخمین می‌زند در سال 2011 معیشت حدود 191هزار و 500 خانوار روستایی در این کشور، از طریق کشت محصولات کشاورزی غیرقانونی که در اغلب موارد خشخاش است، تامین شده است. در پاسخ به این آمار دولت تصمیم گرفته است به کمک مقامات ایالتی، اقدامات جدی‌تری را برای حمایت اقتصادی از کشاورزان انجام دهد. مقامات ایالتی طی این سال‌ها همیشه از اینکه کمک مالی کافی برای عمل به وعده‌هایی که به کشاورزان داده‌اند، دریافت نمی‌کنند، شکایت داشته‌اند. یک کشاورز در یکی از ایالات شرقی افغانستان که در سال 2008 ایالتی بدون کشت خشخاش معرفی شده بود، در این باره می‌گوید: «من و اغلب مردم این منطقه، یک تکه زمین داریم که تنها منبع درآمدی ما محسوب می‌شود، اگر محصولی قانونی در آن بکاریم بدون حمایت از طرف دولت آنقدر درآمد نخواهیم داشت که حتی برای یک سال خانواده خود را سیر کنیم.» این ایالت از سال 2008 به بعد، مجدداً شاهد کشت خشخاش در زمین‌‌های کشاورزی بود. برخورد قهرآمیز با کشت این محصول نیز، طی سال‌های گذشته موثر نبوده است. دولت نیروی چندانی برای کنترل در اختیار ندارد و مجبور است کنترل خود را بر روی ایالت‌های محدودی متمرکز کند. این امر باعث می‌شود کشت خشخاش به ایالات خارج از نظارت دولت منتقل شود اما تقریباً بر میزان تولید بی‌اثر است.