پادزهر تنگنای مالی؟

این روزها کمتر مسوول اقتصادی و بانکی کشور است که از کاهش نرخ سود بانکی در جهت خروج از رکود اقتصادی سخن نگوید. گویا تمام راه‌های خروج از رکود اقتصادی، مساله تنگنای مالی و تقاضا در اقتصاد ایران به کاهش نرخ سود بانکی بسنده شده است. این در حالی است که مساله نرخ سود در اقتصاد ایران موضوع تازه‌ای نیست. یک زمان پایین بودن نرخ سود با توجه به تورم بالا مساله‌ساز شده بود اما حالا بالا بودن این نرخ در شرایطی که نرخ تورم به پایین‌ترین حد خود در سال‌های اخیر رسیده است، چالش‌ساز شده است. با وجود این در یک سال گذشته تاکیدات بسیاری از سوی دولت و بانک مرکزی و کارشناسان اقتصادی در زمینه کاهش نرخ سود شده است اما همچنان نرخ سود بانکی چسبندگی رو به بالا دارد. به‌رغم اینکه حسن روحانی رئیس‌جمهور در پنجاه و پنجمین جلسه مجمع عمومی سالانه بانک مرکزی از بانک‌ها خواست سود بانکی را در حد معقول، کنترل کنند و پایین آورند، چرا که نرخ تورم تا حد زیادی پایین آمده و نرخ سود باید با تورم همخوانی داشته باشد اما همچنان رقابت مخرب بانک‌ها برای جذب سپرده‌های بانکی با نرخ‌های سود بالا ادامه دارد.

به تازگی نیز علی طیب‌نیا وزیر اقتصاد با بیان اینکه هم‌اینک نرخ سود تسهیلات ۲۲ درصد و نرخ تورم ۱۰ درصد است که فاصله‌ای ۱۲‌درصدی را نشان می‌دهد تاکید کرده است که این امر به هیچ‌وجه قابل قبول نیست و نرخ سود باید کاهش یابد.

با این حال ولی‌الله سیف رئیس‌کل بانک مرکزی به‌رغم تاکید بر کاهش نرخ سود بانکی هفته گذشته در جمع مدیران بانکی درباره چسبندگی نرخ سود و لزوم تطابق با نرخ تورم گفته است که روند کاهنده تورم ادامه دارد، منتها نرخ سود از آن تبعیت نکرده است و یکی از علت‌های چسبندگی نرخ سود، شرایط بانک‌ها و حجم بالای دارایی‌های منجمد آنهاست که امکان مانور عملیاتی را کاهش داده است.

رئیس شورای پول و اعتبار با انتقاد از رقابت مخرب بانک‌ها برای جذب سپرده‌های بانکی گفته است: بانک‌ها برای سرپا ماندن، مسابقه غلط در خصوص جذب و افزایش حجم سپرده‌های خود داشتند که بسیار مخرب بود و در واقع این موضوع باعث تهی شدن بیشتر ترازنامه بانک‌ها می‌شد.

اگر چه به نظر می‌رسد اتحادی بین مسوولان اقتصادی و بانکی کشور بر سر کاهش نرخ سود شکل گرفته است؛ اما آیا با کاهش نرخ سود مشکل اصلی اقتصاد ایران در بخش تامین مالی حل خواهد شد؟ به هر شکل به‌زعم کارشناسان اقتصادی نرخ سود هم‌اکنون یکی از مسائل اقتصاد ایران است، زیرا نرخ سود بانکی هم‌راستا و متناسب با کاهش نرخ تورم افت نکرده و نرخ‌های سود حقیقی به‌شدت رشد یافته است. این کارشناسان تاکید دارند یکی از این موارد بخش تولید است، زیرا تولیدکنندگان به دلیل بالا بودن نرخ‌های سود از جهت سرمایه‌گذاری با مشکل مواجه هستند و سرمایه‌گذاری‌های جدید به دلیل نرخ‌های سود بالا بازدهی لازم را ندارد. مصرف‌کنندگان نیز به دلیل بالا بودن نرخ‌های سود حقیقی ترجیح می‌دهند مصرف را به تعویق بیندازند، منابع مالی خود را به‌صورت سپرده یا اوراق مالی نگهداری کنند تا از سود بالا استفاده کنند و به‌جای افزایش مصرف جاری مصرف آتی را رشد دهند. با این حال آیا مشکل اصلی اقتصاد ایران نرخ‌های بالای سود بانکی است؟ کاهش نرخ سود مساله تنگنای مالی و تقاضا را حل می‌کند؟ آیا کاهش نرخ سود می‌تواند به خروج از رکود کمک کند؟ تعدیل نرخ سود متناسب با تورم می‌تواند بخش تولید را تحریک کند؟ اینها سوالاتی است که در پرونده پیش‌رو درباره معضل نرخ سود در اقتصاد ایران به آنها پاسخ داده شده است که در ادامه می‌خوانید.