معمای نفت

از ماه ژوئن سال 2014 بود که قیمت نفت خام در بازارهای جهانی شروع به کاهش کرد و از سطح 115 دلار به زیر 50 دلار در روزهای آغازین سال 2015 میلادی رسید. در بررسی دلایل کاهش قیمت نفت هر دو طرف عرضه و تقاضا را می‌توان مورد بررسی قرار داد. اقتصاد جهانی در شرایط نامطلوبی به سر می‌برد؛ رشد اقتصادی چین کاهش یافته است، آلمان و ژاپن در شرایط رکودی به سر می‌برند و اقتصاد آمریکا نیز به‌رغم بهبود هنوز از شتاب لازم برای فاصله گرفتن از شرایط رکودی سال‌های اخیر برخوردار نیست، همه این موارد می‌تواند گواه ضعف اقتصاد جهانی در این روزها باشد که منجر به کاهش تقاضای نفت شده است.

اما کاهش تقاضا همه ماجرا نیست بلکه در طرف عرضه نفت نیز با یک شوک عرضه مواجه بوده‌ایم. از آوریل سال 2013 عرضه کلی نفت به صورت واضحی افزایش داشت و این روند به صورت مستمر ادامه یافت، به طوری که در پایان سال 2014 به طور متوسط عرضه نفت نزدیک به 5/ 2 میلیون بشکه در روز نسبت به سال قبل افزایش داشته است.

بخش بیشتری از این اضافه عرضه در نتیجه افزایش تولید اعضای خارج از اوپک بوده است. آمریکایی‌ها با کمک تکنولوژی استخراج نفت شیل تولید خود را افزایش داده‌اند، همچنین تولید نفت روسیه نیز به‌رغم تحریم‌های اعمال‌شده توسط غرب در اواخر سال 2014 به بیش از 10 میلیون و 700 هزار بشکه در روز رسیده بود. در این میان زنگ خطر برای اعضای اوپک مخصوصاً عربستان به صدا درآمده بود زیرا ادامه این وضعیت به معنای کاهش سهم عربستان از بازار جهانی نفت بود به همین دلیل عربستان در یک عمل متقابل به افزایش تولید دست زد که حتی مخالفت دیگر اعضای اوپک نیز سیاست مازاد عرضه عربستان را تغییر نداد.

خبرگزاری رویترز در گزارشی اعلام کرد در پایان ماه فوریه سال 2015 صادرات نفت عربستان افزایش یافته است که به نظر می‌رسد نشان از موفقیت سیاست مازاد عرضه عربستان دارد، همین نکته می‌تواند از ادامه عرضه فزاینده نفت در سال آینده خبر دهد.

پس از سقوط آزاد قیمت نفت تا جایی که قیمت نفت برنت دریای شمال در سطح زیر 47 دلار در هر بشکه معامله شد، قیمت نفت کمی افزایش یافت. کارشناسان معتقد هستند افزایش مجدد قیمت نفت به جهت آن اتفاق افتاد که بسیاری از کشورهای واردکننده نفت در حال ترمیم ذخایر انبارهای نفتی خود هستند به طوری که ذخایر نفتی آمریکا در ماه فوریه به بالاترین حد خود از سال 1982 رسیده است. اما این وضعیت نمی‌تواند ادامه پیدا کند و در نهایت با اشباع ذخایر کشورها قیمت نفت دوباره در سراشیبی سقوط قرار می‌گیرد. این شرایط تنها زمانی می‌تواند تغییر کند که یا تقاضای جهانی افزایش یابد یا عرضه نفت کاهش یابد.

به‌رغم آنکه نفت ارزان محرک رشد اقتصاد قلمداد می‌شود اما به نظر می‌رسد شرایط اقتصاد جهانی برای یک تغییر چشمگیر و جهش در رشد اقتصادی آمادگی ندارد. بانک جهانی در پیش‌بینی اولیه خود در مورد رشد اقتصادی جهان در سال 2015 رقم 8/ 3 را اعلام کرده است که تنها نیم درصد بیشتر از سال گذشته بوده است. با این حساب نمی‌توانیم منتظر افزایش قیمت نفت در نتیجه افزایش در تقاضای آن باشیم. از این رو به نظر می‌رسد بخش کلیدی در تعیین قیمت نفت در سال آینده بخش عرضه آن باشد. در شرایط فعلی تحلیل طرف عرضه نفت کمی پیچیده‌تر است، ادامه تولید نفت روسیه در سطح سابق با توجه به تحریم‌های غربی که صنایع نفتی روسیه را نشانه رفته است کمی مشکل به نظر می‌رسد، از سوی دیگر اعضای اوپک به عربستان برای کاهش تولید خود فشار می‌آورند؛ هر چند که براساس آخرین اظهارنظرهای مقامات نفتی عربی سیاست تولید نفت اوپک تغییری نخواهد داشت اما در این میان تولید نفت شیل در آمریکا با اما و اگرهای خاصی روبه‌رو است.

مقاومت نفت شیل

کاهش قیمت نفت، تولیدکنندگان نفت شیل در آمریکا را تحت فشار شدیدی قرار داد و آنها را مجبور به کاهش تعداد سکوهای تولیدی خود و کاهش میزان سرمایه‌گذاری برای افزایش تولید کرد. بسیاری از تحلیلگران کاهش قیمت نفت در نتیجه اضافه عرضه در بازار را پایانی بر انقلاب نفت شیل قلمداد کرده‌اند. اما در این میان کمپانی‌های تولید نفت شیل در آمریکا با مدیریت هزینه و افزایش بهره‌وری درصدد کاهش هزینه‌های خود هستند تا بتوانند حتی در قیمت‌های پایین نفت نیز به تولید خود ادامه دهند.

بر اساس آخرین آمار منتشرشده توسط کمپانی بیکر هیوز (Baker Hughes) تعداد سکوهای‌ نفتی (مربوط به نفت شیل) در آمریکا و کانادا در یک سال گذشته به ترتیب 502 و 296 سکو کاهش یافته است. اما با این حال آمارها حکایت از ادامه افزایش تولید نفت آمریکا دارد. براساس آمار اداره اطلاعات انرژی آمریکا (EIA) تولید نفت آمریکا در ماه دسامبر سال 2014 به 9 میلیون و 226 هزار بشکه در روز رسیده است که بیشترین میزان تولید نفت این کشور از ژوئن سال 1973 است و حکایت از ادامه روند افزایشی تولید نفت آمریکا دارد که از میانه‌های سال 2011 (با تکیه بر تکنولوژی تولید نفت شیل) شروع شده است.

در این میان عده‌ای از کارشناسان کاهش تعداد سکوها را نشانه‌ای از متوقف شدن روند افزایشی تولید نفت شیل در آمریکا طی شش‌ماهه اول سال 2015 و حتی کاهش تولید پس از آن می‌دانند. اما عده‌ای دیگر معتقد هستند تولید نفت شیل در آمریکا ثابت می‌ماند یا با رشد کندتری نسبت به سال‌های 2013 و 2014 ادامه خواهد یافت.

اساس و پایه این پیش‌بینی‌ها مبتنی بر قیمت نفت در سال آینده است. از این رو در پیش‌بینی‌ها برای سال آینده دو مقطع در نظر گرفته می‌شود. مقطع اول کاهش تولید ناشی از سقوط قیمت و مقطع بعدی تثبیت یا افزایش اندک تولید به جهت جبران قیمت نفت و رسیدن به میزان تعادلی است.

در بسیاری از این گزارش‌ها افزایش تولید نفت شیل در آمریکا در سال 2015 کمتر از 250 هزار بشکه در روز پیش‌بینی‌شده است. به عنوان مثال اداره اطلاعات انرژی آمریکا تولید نفت شیل در آمریکا در پایان سال 2015 را تنها 90 هزار بشکه بالاتر از سال 2014 پیش‌بینی می‌کند. این در حالی است که تولید نفت آمریکا در سال‌های 2013 و 2014 به طور متوسط یک میلیون بشکه در روز افزایش داشته است.

کارشناسان تکیه بر آمار کاهش تعداد سکوهای نفتی را در تحلیل اوضاع کمی گمراه‌کننده می‌دانند از آن رو که شرکت‌های نفتی اعلام کرده‌اند بیشتر سکوهای رهاشده سکوهای با بهره‌وری پایین بوده است و رها کردن آنها در جهت منافع بلندمدت پیمانکاران نفت شیل است.

توانایی و انعطاف تولیدکنندگان نفت شیل در آمریکا برای مدیریت هزینه‌ها، دست‌ یافتن به بهره‌وری بالاتر و استفاده از تکنولوژی‌های جدیدتر و ارزان‌تر در استخراج نفت شیل نکته‌های مهمی است که وضعیت تولید نفت شیل در سال آینده را تعیین می‌کند.

به نظر می‌رسد اعتماد به نفس حاصل از تکیه بر استراتژی کاهش هزینه‌ها بوده است که منجر می‌شود در پاسخ به سوال تا کی می‌توانید در مقابل قیمت پایین نفت دوام بیاورید، هارولد هام مدیر عامل شرکت کانتیننتال ریسورس (Continental Resources)، بزرگ‌ترین پیمانکار تولید نفت شیل در بیکن (Bakken) ایالت داکوتای شمالی بگوید «برای همیشه».

شاید بتوان در یک جمع‌بندی منطقی و منصفانه بر اساس شواهد موجود انتظار داشت که تولیدکنندگان نفت شیل در آمریکا قادر هستند برای جبران هزینه‌های ناشی از کاهش قیمت نفت با تکیه بر سیاست‌های کنترل هزینه و حفاری‌های بهره‌ورتر میزان تولید خود را مدیریت کنند و از این رو می‌توان پیش‌بینی کرد که میزان تولید نفت شیل پس از چند سال رشد فزاینده در سال آینده ثابت باشد یا با میزان کمی رشد مواجه شود.