لبه تیغ

صندوق‌ها، بنگاه‌هایی با تنوع بسیار زیاد، رسالت‌ها و ماموریت‌ها و به زبان ساده‌تر چند‌کسب‌و‌کاره هستند. یکی از چالش‌های اصلی اقتصاد ایران، تراز منابع و مصارف صندوق‌های بازنشستگی در کشور است که در دهه‌های اخیر به دلیل شوک‌های مقرراتی مختلف تحت فشار قرار گرفته است. به طور کلی، شوک‌های مقرراتی و اقتصاد کلان عوامل اصلی وضعیت نگران‌کننده صندوق‌های بازنشستگی در ایران هستند. بررسی آثار و پیامدهای ناشی از شوک‌های مقرراتی و مصوبات حوزه سیاست همچون موارد زیر بی‌شک عامل اصلی و کلیدی در شکل‌گیری و تشدید شرایط کنونی به‌شمار می‌رود.

در حال حاضر، 16 صندوق بازنشستگی در ایران وجود دارد که سازمان تامین اجتماعی و صندوق بازنشستگی کشوری از جمله بزرگ‌ترین آنها محسوب می‌شوند. این صندوق‌ها، نهادهایی هستند که فلسفه وجودی آنها، مبتنی بر آینده افراد بوده و اصطلاحاً به صندوق‌های بین‌نسلی معروف شده‌اند. اما نهادهای دولتی و غیردولتی، در طول سال‌های مختلف، فارغ از جریانات سیاسی، تعهدات بسیاری بر این صندوق‌ها تحمیل کرده‌اند و از آنجا که سررسید این تعهدات، مربوط به آینده است، عملاً صندوق‌ها مورد غفلت سیاستمداران و سیاستگذاران قرار گرفته‌اند.

در حال حاضر، تمامی صندوق‌های بازنشستگی در کشور با کمبود منابع مواجه هستند. به این معنی که جریان‌های نقدی ورودی و خروجی آنها متعادل نیست. صندوق‌ها برای تامین مالی پرداختی‌های خود به ‌طور گسترده به بودجه دولتی نیازمندند. کسری گسترده صندوق‌های بازنشستگی دولت را ناگزیر کرده بخش قابل توجهی از درآمد عمومی خود را برای پرداخت حقوق و دستمزد مستمری‌بگیران این صندوق‌ها هزینه کند.

همچنین، دخالت دولت در مدیریت صندوق‌ها به استقلال آنها صدمه زده است. حجم عظیم روابط مالی سبب شده دولت‌ها بدون در نظر گرفتن ملزومات بیمه‌سنجی، صندوق‌های بازنشستگی را حیاط‌خلوت خود تلقی کنند. تصویب قوانین متعدد و بی‌پشتوانه مالی در سال‌های گذشته نیز یکی دیگر از دلایل بروز بحران در صندوق‌های بازنشستگی است.