گسستِ اعتماد

سال‌هاست که پژوهشگران علوم اجتماعی از نبود اعتماد میان مردم برای ارائه آمار شفاف سخن می‌گویند. حالا پروژه پایش گاز رادون به محکی برای این اعتماد تبدیل شده است. پروژه اندازه‌گیری گاز رادون در ایران از چند سال پیش در شهرهای مختلف آغاز شده است. بسیاری از شهرها، مشارکت گسترده‌ای داشتند و به دولت اجازه دادند تا برای انجام این کار تحقیقی، از دستگاه‌هایی برای نصب در منازل استفاده کنند تا از این طریق، میزان گاز رادون در مناطق مختلف سنجیده شود. برهمین اساس، بخشی از نقشه رادون تهیه شده و دولت برنامه‌ریزی‌هایی برای کنترل آن انجام داده است. در تهران اما وضع متفاوت است. مقاومت عجیب تهرانی‌ها به نصب این دستگاه‌ها، بار دیگر محکی برای میزان اعتماد مردم به دولت شده است. تحقیق وزارت بهداشت، سال‌هاست آغاز شده و در روزهای اول، امید به این کار تحقیقی بالا بود. بسیاری معتقد بودند که این مساله، می‌تواند میزان مرگ و میر ناشی از این گاز خطرناک را کاهش دهد چرا که بعد از سیگار،‌ در رده دوم علل مرگ قرار دارد. آن‌طور که برخی خبرگزاری‌ها گزارش داده‌اند،‌ با استناد به نتایج این اندازه‌گیری‌ها می‌توان با مجموعه‌ای از اقدامات مداخله‌ای به‌ویژه آموزش و فرهنگ‌سازی، مردم را آگاه کرد که اگر در معرض این گاز هستند، چه کار کنند که آسیب کمتری ببینند. این کار که با مشارکت دانشگاه‌های علوم پزشکی و زیر نظر وزارت بهداشت صورت می‌گیرد، حالا با مقاومت عجیب تهرانی‌ها همراه شده است. این مقاومت مربوط به نصب دستگاه‌های اندازه‌گیری رادون در منازل است که به نظر می‌رسد مردم به آن مشکوک شده‌اند. تعجب محققان این طرح از مقاومت تهرانی‌ها با توجه به درصد بالای تحصیل‌کرده‌هایی است که در پایتخت زندگی می‌کنند. نکته‌ای که مجری طرح اندازه‌گیری رادون در تهران می‌گوید، لایه‌های کم بودن اعتماد در پایتخت را فاش می‌کند: «وقتی می‌گوییم برای اندازه‌گیری گاز رادون آمدیم، با تعجب می‌گویند: رادون؟ کار شما با انرژی هسته‌ای ارتباطی دارد؟ حتماً برای ما خطرناک است... یا اینکه می‌گویند نکند این دستگاه از خودش انرژی متصاعد کند! یک عده قبول می‌کنند و روز بعد تماس می‌گیرند و می‌گویند نمی‌توانند این دستگاه را نگه دارند. عده دیگری فکر می‌کنند این دستگاه ضبط صداست و صداهای آنها را در خانه ثبت و به جایی منتقل می‌کند.» در این میان، بسیاری از کارشناسان مساله نصب آنتن‌های موبایل در خانه‌های تهران را به میان می‌آورند. تجربه‌ای که نصب این آنتن‌ها در برخی منازل مسکونی داشت، به دلیل هزینه‌هایی که اپراتور به منزل مسکونی مربوطه می‌داد، قابل توجه بود. با این حال،‌ به نظر می‌رسد تجربه پایش گاز رادون به دلیل تحقیقاتی بودن آن، قدری متفاوت است. در تجربه قبل، یک دستگاه بزرگ روی سقف منزل مسکونی مربوطه نصب می‌شد و این‌طور گفته می‌شد که برای خود ساکنان هیچ آسیبی در پی ندارد. اما دستگاهی که برای پایش رادون در نظر گرفته می‌شود، حتی در حد یک دستگاه کوچک هم نیست. آن‌طور که مجری این طرح پیش از این گفته است، این دستگاه یک محفظه پلاستیکی به شکل دایره است که داخل آن یک فیلم پلی‌کربناته حساس قرار دارد. این دستگاه با فشار دست باز می‌شود و فیلم که به صورت ورقه نازکی در آن تعبیه شده، دیده می‌شود. در مناطقی که در معرض انتشار رادون هستند، رادون در جریان هوا وجود دارد و زمانی که هوا از این فیلم پلی‌کربناته عبور می‌کند، روی آن تاثیر می‌گذارد و با هر بار عبور گاز رادون یک نقطه روی این فیلم ثبت می‌شود. برای اینکه شدت گاز رادون را در فضا یا منطقه‌ای اندازه‌گیری کنند، تعداد این نقاط را با دستگاه‌های مخصوصی می‌شمارند و پس از آن غلظت گاز رادون را در آن منطقه یا محل اعلام می‌کنند. سوالی که در این میان مطرح می‌شود،‌ مساله اعتماد مردم است. اینکه چرا مردم اینقدر به نهادهای تصمیم‌گیر که در حوزه سلامت مردم،‌ تحقیق می‌کنند بی‌اعتماد هستند؟ سوالی که می‌توان آن را از منظر جامعه‌شناسی بررسی و تایید کرد که تاکنون به همین دلیل کمتر تحقیق مدونی در حوزه علوم اجتماعی صورت گرفته است.