خانه در سکوت

شهیندخت مولاوردی، معاون امور زنان و خانواده رئیس‌جمهوری، می‌گوید: «ارتباط کلامی خانواده به واسطه استفاده از فضای مجازی به 17 دقیقه در روز رسیده در حالی که پیش از این دو ساعت در روز بود و این یکی از آسیب‌های فضای مجازی است.» کمرنگ‌تر شدن گفت‌وگو و ارتباط کلامی میان خانواده‌های ایرانی در حالی رخ داده که در گذشته معمولاً افراد ساعاتی طولانی را با هم می‌گذراندند و در این دور هم جمع شدن‌ها، زمان زیادی صرف گفت‌وگوهای خانوادگی می‌شد. اما با ورود دنیای اینترنت و فضای مجازی به زندگی انسان امروز و به‌ویژه با فراگیر شدن استفاده از گوشی‌های هوشمند کم‌کم این نگرانی ایجاد شد که اعضای خانواده‌ها با فاصله گرفتن از یکدیگر و نزدیک شدن به فضای مجازی، کمتر با یکدیگر گفت‌وگو کنند. در این زمینه برخی کارشناسان عنوان می‌کنند استفاده از فضاهای مجازی که مخاطبان بسیاری از نسل‌های قدیم و جدید را به خود اختصاص داده، ارتباط کلامی میان افراد را تحت‌الشعاع قرار داده و کمرنگ کرده است، اما از طرفی برخی دیگر از کارشناسان معتقدند فضاهای مجازی از مزیت‌هایی نیز برخوردارند که اگر از آنها به خوبی استفاده شود می‌توانند مفید واقع شوند.
اهمیت این مساله با توجه به این موضوع که ارتباط کلامی مناسب در میان اعضای خانواده یکی از پایه‌های اصلی استحکام این نهاد است آشکارتر می‌شود. چرا که خانواده معمولاً به عنوان یکی از کوچک‌ترین و مهم‌ترین واحدهای اجتماعی شناخته می‌شود و افراد می‌توانند در فضای خانواده اولین و مهم‌ترین ارتباط‌های کلامی خود را برقرار کنند و مسائل و مشکلات‌شان را با یکدیگر در میان بگذارند. درک متقابل و همدلی نیز بر پایه همین ارتباط کلامی در درون خانواده شکل می‌گیرد. بر همین اساس کاهش ارتباطات کلامی در خانواده‌ها موضوعی نه‌چندان خوشایند به نظر می‌رسد و کارشناسان مکرراً درباره آن هشدار می‌دهند.
اما آیا می‌توان مدعی شد که استفاده از فضای مجازی تنها عاملی است که منجر به کاهش ارتباطات کلامی در خانواده‌ها شده است؟ کوچک و متمرکز شدن خانواده‌ها، گسترش شهرنشینی و زندگی در کلانشهرها، افزایش شکاف بین‌نسلی، تغییر سبک زندگی و کمتر شدن زمانی که افراد در کنار یکدیگر و در فضای خانه و میهمانی‌های خانوادگی می‌گذرانند چه نقشی در این زمینه دارند و چه اثری بر کاهش ارتباط کلامی میان افراد خانواده دارند؟ کاهش ارتباطات کلامی در میان خانواده‌ها بیشتر حاصل کدام دسته از عوامل است؟
فارغ از علت این مساله، موضوع کاهش ارتباطات کلامی با توجه به نقشی که این ارتباطات در نزدیک شدن افراد خانواده به یکدیگر و حفظ انسجام خانوادگی ایفا می‌کند، چه تبعاتی برای خانواده‌های ایرانی و جامعه در پی دارد؟ یکی از مسائلی که در چند دهه اخیر بارها و بارها درباره آن سخن گفته شده، شکاف نسل‌هاست. آیا با گسترش استفاده از فضای مجازی باید نگران افزایش این شکاف هم باشیم یا اینکه این موضوع خود می‌تواند به کاهش شکاف نسل‌ها کمک کند و افرادی با سنین مختلف را به یکدیگر نزدیک کند؟
برای پاسخ به این سوالات در این پرونده تجارت فردا به گفت‌وگو با حافظ باجغلی، عضو کمیته بهداشت و سلامت جنسی انجمن روانپزشکان پرداختیم. به گفته باجغلی یکی از عوامل موثر در زمینه کاهش ارتباط کلامی در خانواده‌ها، مساله فضاهای مجازی است. البته او معتقد است: «تمامی علت‌های کاهش تعامل ارتباطی یا ارتباط کلامی خانواده به این مساله مرتبط نیست، مثلاً عدم شفافیت در روابط میان افراد نیز، می‌تواند منجر به کاهش ارتباطات کلامی شود.» همچنین او بیان کرد: «با وجود تمام مشکلاتی که فضای مجازی در کم کردن ارتباط‌های کلامی ایجاد کرده است، اگر به شیوه کارآمد از این فضا استفاده شود، می‌توان خوش‌بین بود که فاصله بین‌نسلی را کمتر کند.»