نگاه متفاوت به اقتصاد دانش‌بنیان

هر زمان که مفهوم بورس و بازار سرمایه را مرور می‌کنیم با مفاهیمی مانند تامین مالی، دماسنج اقتصادی، تشکیل سرمایه، شفافیت و نقدشوندگی مواجه می‌شویم.

فرابورس ایران به عنوان یکی از چهار بورس رسمی فعال در کشور در راستای این مفاهیم در کمتر از یک دهه از آغاز فعالیت خود تلاش کرده تا حضور پررنگ و اثرگذاری در زمینه تجهیز منابع مالی برای بنگاه‌های اقتصادی ایفا کند و توسعه ابزارها و بازارهای نوین را برای پوشش انواع سلایق سرمایه‌گذاری مدنظر قرار دهد.

هدف اولیه از تاسیس و طراحی این بازار اوراق بهادار در ابتدای امر کمک به پذیرش، تامین مالی و دسترسی به بازار سرمایه برای طیف وسیع‌تری از شرکت‌ها و صنایع بود که از لحاظ اندازه یا سایر شرایط مورد نظر برای پذیرش، شرایط حضور در بورس اوراق بهادار تهران را نداشتند. اما در عمل علاوه بر تلاش برای تحقق این مهم به اقتضای ضرورت‌های محیطی و اقتصادی گام‌های موثر دیگری نیز از سوی این بورس برداشته شد که به اندازه رسالت اولیه فرابورس ایران اهمیت داشته و اثرگذار است.

تمرکز بر خلق و معرفی ابزارهای مالی جدید (همزمان با تلاش‌های سایر بازیگران بازار سرمایه از جمله سازمان بورس و اوراق بهادار) موجب شده که فرابورس ایران همواره بتواند پویایی و نوآوری را به فضای بازار سرمایه هدیه کند و زمینه آشنایی و تبادل همکاری طیف‌های مختلف از شهروندان و اشخاص حقوقی متنوع را در بازار سرمایه فراهم آورد.

چرا بازار سوم فرابورس شکل گرفت؟

آنچه به‌عنوان یکی از مولفه‌های ارزیابی پویایی اقتصاد کشورها در نظر گرفته می‌شود میزان تشکیل سرمایه با منابع فردی و عمومی مردم است که این وظیفه خطیر در بستر بازار سوم فرابورس ایران صورت می‌گیرد.

در واقع ایجاد بازاری شفاف برای عرضه‌های بلوکی انواع اوراق بهادار از جمله سهام شرکت‌های سهامی خاص، عام و... به کمک بسترهای فراهم‌شده در این بازار توانست به گروه‌های مختلفی از جمله دولت در ایفای وظیفه خصوصی‌سازی کمک کند تا این شرکت‌ها در یک فضای رقابتی و شفاف قادر به عرضه اوراق بهادار به‌صورت بلوکی باشند. در این مسیر استقبال سایر فعالان اقتصادی که سهامشان در بازار سرمایه درج نشده بود نیز قابل توجه بود.

به این ترتیب بازار سوم فرابورس ایران همواره پذیرای تشکیل شرکت‌های کوچک و بزرگی در قالب مشارکت‌های عمومی بوده است که به دلیل همکاری و نظارت نهادهایی مانند سازمان بورس و اوراق بهادار، بانک مرکزی، مرجع ثبت شرکت‌ها و... قبل و در حین تشکیل شرکت‌ها و فرهنگ‌سازی مناسب، ظرفیت بالقوه این بازار می‌تواند کمک شایانی به فعالان عرصه صنعت و سرمایه‌گذاران خرد جامعه ارائه دهد. در این میان لازم به تاکید است برای تحقق این موضوع باید قوانین بالادستی از جمله قانون تجارت، در حوزه تشکیل شرکت‌ها به نحو مناسب و با توجه به مقتضیات روز به‌روزرسانی شود.

نگاه متفاوت به اقتصاد دانش‌بنیان

از سوی دیگر نگاه شرکت فرابورس ایران به مساله اقتصاد مقاومتی و توجه به نقش علم و نوآوری در اقتصاد همواره با خلق ابزار و بازارها همراه بوده است.

آنچه در سال‌های اخیر، اقتصاد جهانی را دستخوش تحولات عظیمی کرده ظهور شرکت‌هایی است که به‌جای سرمایه فیزیکی بر دانش و نوآوری تمرکز کرده‌اند که بر این اساس قیمت سهام و ارزش بازاری این شرکت‌ها در بازار سرمایه بیانگر ضرورت نگاه جدیدی به این شرکت‌ها بود. همچنین امروزه بسیاری از کشورها به‌درستی دریافته‌اند که تکیه صرف به بنگاه‌های اقتصادی کلان برای نیل به‌جایگاهی والا کافی نیست و اقتصاد بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته بر پایه واحدهای کوچک و متوسط و البته دانش‌بنیان می‌چرخد.

تکالیف قانونی

با توجه به تکالیف قانونی مقررشده برای بازار سرمایه در این حوزه چند اقدام قابل توجه در فرابورس ایران انجام شد که شامل راه‌اندازی تابلوی شرکت‌های دانش‌بنیان در بازار شرکت‌های کوچک و متوسط، ایجاد بازار دارایی فکری و راه‌اندازی صندوق‌های جسورانه است.

در حال حاضر اکثر شرکت‌های بزرگ در حوزه فناوری اطلاعات و سایر صنایع دانش‌بنیان در استارت‌آپ‌ها و شرکت‌های بسیار کوچک سر برآورده‌اند.

اقدامات انجام‌شده با مطالعه تجربیات جهانی نشان داد که باید صاحبان ایده و دانش در قالب نهادهایی به سمت تامین مالی شفاف و پرسشگر بازار سرمایه سوق داده شوند.

بر این اساس همان‌طور که گفته شد با توجه به همکاری و نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار موقعیت‌هایی همچون پذیرش شرکت‌های کوچک و متوسط، پذیره‌نویسی صندوق‌های جسورانه (VC) و زمینه عرضه اختراعات ثبت‌شده، طرح‌های صنعتی و... در فرابورس فراهم شد.

اگرچه در این حوزه هنوز در ابتدای راه هستیم اما برای ارائه خدمتی درشأن اقتصاد ایران نیازمند تداوم همکاری سایر نهادهای متولی حوزه علم و دانش کشور مانند معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، وزارت علوم، پارک‌های علم و فناوری و سایر نهادهای قانونگذار در این حوزه بوده و معتقدیم آینده اقتصاد جهانی از مسیر چنین شرکت‌هایی می‌گذرد و تامین مالی مناسب ایده‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان می‌تواند راهکاری برای کمک به ایجاد اقتصاد بدون نفت و تضمین موفقیت آن باشد.

توسعه روش‌های تامین مالی متنوع از طریق ابزارها و نهادهای مالی جدید دغدغه دیگری است که همواره باید دنبال شود و در مسیر کوتاه فعالیت فرابورس در حال پیگیری است.

در حال حاضر با نظارت و همراهی سازمان بورس و اوراق بهادار، اولین صندوق زمین و ساختمان به‌منظور هدایت سرمایه‌های فرد به سمت پروژه‌های ساختمانی دارای توجیه و سودآور شکل گرفته و تاکنون چند صندوق در این قالب در بازار سرمایه فعال ‌شده‌اند. بازنگری و آسیب‌شناسی روند تشکیل و نظارت بر این صندوق‌ها می‌تواند کمک چشمگیری به هر دو قسمت عرضه و تقاضای منابع در این حوزه داشته باشد.

معرفی صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل معامله سهام و اوراق بهادار با درآمد ثابت و مختلط بر جامعه دستاورد دیگر فرابورس بود که با توجه به ایجاد زمینه مدیریت حرفه‌ای و سرمایه‌گذاری غیرمستقیم می‌تواند پس‌اندازهای کوچک را در قالب صندوق‌های بزرگ در جریان اقتصادی کشور به جریان بیندازد. از سوی دیگر همواره سعی شده است در تدوین استراتژی برای تامین مالی از طریق انواع اوراق بهادار (صکوک‌های اجاره، مرابحه، رهنی، مشارکت و...) برای بخش خصوصی به تامین مالی دولت و بخش عمومی نیز توجه داشته باشیم.

تجربه دیگر کشورها

مطالعه بازار سرمایه سایر کشورها نشان می‌دهد که بازار اوراق بدهی در کنار بازار سهام یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر است و بخش عمومی فیزیکی از بازنگران فعال این بازار هستند. اسناد خزانه اسلامی دستاورد دیگر بازار بدهی ایران است که توانست به پیمانکاران کشور در تامین منابع مالی کمک کند و نقدینگی حاصل از آن مجدداً به صنعت و تولید برگردد و جریان نقدینگی به سمت پیمانکاران کوچک و بزرگ این کشور قطع نشود.

در کنار توسعه بازار بدهی همکاری نهادهای پولی کشور از طریق انجام معاملات بازار می‌تواند ضامن کشف قیمت و نرخ عادلانه در این بازار و شتاب‌دهنده توسعه این بازار باشد تا دولت و پیمانکاران پروژه‌های عمرانی دولت نیز به‌صورت غیرمستقیم و از کانال دولت بتوانند از مزایای تامین مالی در بورس استفاده کنند.