آسمان بخیل و مردم پرمصرف

هنوز زمان زیادی نگذشته است از روزهایی که پس از یک برف سنگین یا در زمستانی سخت و سرد، شب‌های بلند آن کنار کرسی و چای و داستان‌های بزرگ‌ترها می‌گذشت؛ مادربزرگ نگاهی به آسمان می‌کرد و از «تابستان سختی» می‌گفت که به گفته او «پس از یک دوره طولانی برف و سرما می‌آمد». او هم این جمله را از پیرهای زمان قدیم شنیده بود که گویا پیش‌بینی‌های آنها که نشات‌گرفته از طبیعت بود؛ رد‌خور نداشت. قدیم‌ترها مردم، آنهایی که سال‌هایی طولانی از عمر خود را گذرانده بودند؛ می‌دانستند که برف زیاد دلیلی بر تابستانی خنک و پر‌آب در سال آینده نیست. آنها برای این «پیش‌بینی» خود دلیل علمی نداشتند. در زمانی که این پیش‌بینی‌ها می‌شد؛ تکنولوژی به طور خاص در دسترس عموم نبود و هیچ‌گاه کسی نمی‌توانست تغییرات اقلیمی را به طور کامل پیش‌بینی کند. فقط تجربه بود که حفظ و از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شد که سال‌ها در کشوری کم‌آب مانند ایران زندگی کرده بودند و از تجربه خود بهره می‌بردند. حالا که زمان گذشته و می‌توان قدری اوضاع جوی را با استفاده از نقشه و علم جغرافیا تجزیه و تحلیل کرد؛ تجربه پیرهای قدیم برای پیش‌بینی وضعیت آب در سال آینده را می‌توان از لا‌به‌لای خطوط گزارش‌ها و پیش‌بینی‌های مراکز معتبر هواشناسی بیرون کشید. بعد از اینکه بارش برفی سنگین بسیاری از مناطق کشور را سفید‌پوش کرد، گزارش‌ها یک به یک آغاز شد تا واقعیت به مانند همیشه تلخ و سخت رونمایی شود. واقعیت‌هایی که نشان می‌داد شاید تصور عموم مردم برای داشتن سالی پرآب در آینده، با توجه به بارش‌های فراوان امسال امیدی «واهی» باشد. در بهمن‌ماه سال جاری، هرچند بسیاری از شهرهای کشور که کمتر پیش آمده بود بارش برف را ببینند، برف سنگینی را تجربه کردند و در برخی شهرها بارش برف و باران به قدری زیاد بود که خانه‌ها و باغ‌های زیادی را ویران کرد، اما با توجه به گفته‌های مسوولان دولتی و آمار موجود، به نظر می‌رسد بارش‌هایی که امسال در سراسر کشور رخ داد؛ تاثیری بر افزایش ذخایر آبی کشور در سال آینده نداشته است. بر اساس آمارهای اعلام‌شده با وجود اینکه در سال آبی1392-1391 میزان بارش در کشور تقریباً در حد نرمال بوده، به دلیل کاهش 45 درصدی روان‌آب‌ها، میزان پیش‌بینی ذخایر آبی کشور تقلیل یافت. تمام این آمار و ارقام باعث شد تا دو ماه پیش از این وزیر نیرو هشدار دهد که «امروز ما برای دو سال ذخیره آب در پشت سدها نداریم». به صحبت‌های وزیر این را هم اضافه کنید که میزان تبخیر آب در ایران سه برابر میزان بارندگی است. از طرفی روش‌های سنتی آبیاری در بخش کشاورزی و بالا بودن میزان هدرروی آب در این بخش و همچنین شبکه‌های انتقال و توزیع؛ موجب از بین رفتن هزینه‌های تامین آب در کشوری شده است که به میزان یک‌سوم متوسط جهانی در سال بارندگی دارد. برای مثال به میزان هدر‌رفت آب در استانی کم‌آب مانند بوشهر توجه کنید که نزدیک به 85 درصد است؛ با توجه به نبود زیرساخت‌های مناسب برای ذخیره آب در بسیاری از شهرها و استان‌های ایران، این مشکل را می‌توان به کل کشور به نسبت‌های مشابه، تعمیم داد. از اینها گذشته، چالش بزرگ‌تری که هم‌اکنون بخش آب و فاضلاب کشور با آن دست به گریبان است؛ در کنار نبود زیرساخت‌ها برای ذخیره آب، فرهنگ نادرست مصرف آب در میان مشترکین آب در بخش خانگی است. طبق گزارش وزارت نیرو میزان مصرف آب شرب در بخش خانگی، دو برابر متوسط جهانی است. آب خانگی در ایران، با استانداردهایی تولید می‌شود که می‌توان از آن به عنوان «آب شرب» استفاده کرد. حال آنکه بسیاری از کشورها، موضوع آب شرب و آب استاندارد را از چرخه «اقتصاد آب» مجزا کرده‌اند و تلاش می‌کنند بر روی توزیع «آب استاندارد قابل شرب» اصراری نداشته باشند. موضوعی که در ایران برعکس است و همواره متولی توزیع آب، به قابل آشامیدن بودن آب بخش خانگی، قائل بوده و هست.