رفتاری دوگانه

دو زن جوان قبل از آنکه گفت‌وگویی صمیمانه را آغاز کنند یکدیگر را به دقت ورانداز می‌کنند. به گفته‌ آنها ترکیه مکانی بسیار ترسناک شده است. به گونه‌ای که آنها با خود پیمان بسته‌اند هیچ‌گاه بچه‌دار نشوند. در میان انتقام‌جویی‌ها و پاکسازی‌های دولتی که پس از کودتای نافرجام ماه جولای آغاز شد چراغ‌های دموکراسی روزبه‌روز کم‌سوتر می‌شود. هر هفته اخبار تازه‌ای از بازداشت‌ها و اخراج از کار به گوش می‌رسد و هیچ‌کس مصونیت ندارد. این دو زن دوستی دارند که مدرک دانشگاهی‌‌اش باطل شد چرا که دانشگاه او با فتح‌الله گولن ارتباط داشت. گولن روحانی مقیم پنسیلوانیاست که دولت ترکیه او را به نقش داشتن در طراحی کودتا متهم می‌کند. زیاده‌روی‌های بیش از حد دولت همه را سردرگم کرده است. دو هفته پیش انتشار یک کتاب درسی ممنوع شد به آن دلیل که در یک معمای هندسی از حروف f و g (اولین حروف اسم فتح‌الله گولن) استفاده کرد. یکی از دانشگاهیان مشهور می‌گوید: همه تا حد مرگ ترسیده‌اند.
آیا ممکن است این زنان برای جلب حمایت به اتحادیه اروپا روی ‌آورند؟ اتحادیه اروپا در ظاهر نگرانی آنها را درک می‌کند اما در عمل رفتاری دوگانه دارد. زنان می‌گویند که اتحادیه اروپا از ترکیه انتظار دارد پس از حملات تروریستی با آن ابراز همدردی ‌کند اما خود پس از کودتای ترکیه هیچ کاری انجام نداد. احساسات این زنان تنها به منطقه فیث که نظرسنجی اکونومیست در آن صورت گرفت محدود نمی‌شود. بسیاری دیگر احساساتی مشترک دارند. همزمان با ابراز تاسف این زنان، رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهوری ترکیه در جمع رهبران کشورهایی مانند آذربایجان، ونزوئلا و روسیه صحبت می‌کرد که خود دموکراسی‌های ضعیفی دارند. او در حال محکوم کردن کشورهایی بود که «برای ما از حقوق بشر دم می‌زنند». اردوغان و ولادیمیر پوتین وعده دادند تا طرح لوله گاز «ترکیش‌استریم» را به پیش برند. آقای نظیف ازبک که در منطقه فیث استانبول مغازه‌دار است می‌گوید: روسیه نسبت به آلمان رفتار بهتری با ما دارد. اروپا همیشه از پشت به ما خنجر زده است.
روابط ترکیه و اتحادیه اروپا هیچ‌گاه تا این اندازه تلخ نبوده است. در جریان کودتای ناکامی که 270 کشته برجای گذاشت، نزدیک بود رئیس‌جمهور منتخب سرنگون شود و در آن بخشی از پارلمان ترکیه در آنکارا بمباران و ویران شد، اروپا همدردی و حمایت بسیار اندکی از خود نشان داد. بنابراین ترک‌ها دلیل کافی دارند که از دست اتحادیه اروپا عصبانی بمانند. هفته‌ها طول کشید تا مقامات اتحادیه اروپا از ترکیه بازدید کنند. بسیاری از مردم ترکیه از جمله کسانی که از اردوغان طرفداری نمی‌کنند به این گمان افتاده‌اند که اروپا مایل بود توطئه‌کنندگان به هدف خود برسند.
در حالی که آقای اردوغان فشارها را بیشتر می‌کند اروپاییان تلاش می‌کنند روابط دیپلماتیک را زنده نگه دارند. به گفته آنها تجربه سال قبل برای باج دادن به ترکیه به منظور کنترل بحران مهاجران به اندازه کافی ناخوشایند بوده است. اما از آن بدتر تداوم داشتن مذاکرات پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپاست. انتظار می‌رود فرآیند پذیرش باعث شود کشورهای متقاضی خود را به هنجارهای اروپایی نزدیک‌تر کنند اما ترکیه که تحت رهبری «سلطان» قرار دارد آواز دیکتاتوری را سر داده است.
ترکیه هیچ‌گاه به عضویت در اتحادیه اروپا نزدیک نبود اما این موضوع در طول برخی زمان‌ها اهمیتی نداشت. قبل از آغاز گفت‌وگوها در سال 2005 آقای اردوغان از وعده پیوستن به اروپا (که طرفداران زیادی داشت) استفاده کرد تا اصلاحات زیادی را به انجام رساند. او مجازات اعدام را حذف کرد، رسانه‌های کردزبان را آزاد گذاشت و ارتش مداخله‌جو را به پادگان‌ها بازگرداند. صادرکنندگان چشم‌انداز ارتباطات عمیق‌تر با بنگاه‌ها و سرمایه‌گذاران اروپایی را در پیش روی خود می‌دیدند. برخی اروپایی‌ها بدبین بودند: خانم مرکل صدراعظم آلمان زمانی گفته بود که ترکیه باید حق نوعی مشارکت امتیازی داشته باشد نه اینکه عضو اتحادیه شود. اما سایر اروپایی‌ها از گسترش اتحادیه به سمت مرزهای بلوک شوروی سابق خوشحال بودند و اعتقاد داشتند بزرگ‌تر شدن اتحادیه باعث می‌شود ترکیه یعنی همسایه بزرگ و متحد ناتو از درون تحول پیدا کند.
اما این ادعا دیگر مطرح نمی‌شود. سال‌هاست که دولت اردوغان خبرنگاران را زندانی می‌کند. قوه قضائیه را در اختیار دارد و اجازه داده است که فساد رشد کند. گفت‌وگوهای پیوستن به اتحادیه نوعی تعارف محترمانه‌اند و انتقام‌جویی‌های پس از کودتا باعث شد رفتارهای دوگانه به رفتار خصمانه تبدیل شوند. دولت اتریش که در گذشته هیچ‌گاه طرفدار پیوستن ترکیه به اروپا نبود اکنون خواستار قطع گفت‌وگوهاست. نیکلا سارکوزی که خود را برای دوره‌ای دیگر در ریاست جمهوری آماده می‌کند می‌گوید اتحادیه اروپا باید به ترکیه اعلام کند که متعلق به آسیاست. همزمان آقای اردوغان به مجلس گفت که ترکیه و اتحادیه اروپا به پایان بازی رسیده‌اند. این سخن پس از آن مطرح شد که اردوغان ادعای ترکیه در مورد مالکیت جزایر یونانی را تکرار کرد. او اتحادیه اروپا را متهم می‌کند که به وعده حذف ویزا برای شهروندان ترکیه عمل نکرده است.
اکنون منافع هر طرف در جاهای دیگر قرار دارد. ترکیه تمام انرژی خود را بر متوقف ساختن کردهای سوریه از تشکیل دولتی کوچک در نزدیکی مرزهایش و همچنین بر تضعیف روابط بین‌المللی طرفداران گولن متمرکز ساخته است. ترکیه به آرامی از اتحادیه اروپا فاصله می‌گیرد و اکنون از نهادهای فرهنگی و آموزشی مشترک با اتحادیه خارج شده است.
از طرف دیگر اروپایی‌ها از اثرات منفی نفرت گسترده رای‌دهندگان خود از الحاق ترکیه به اتحادیه اروپا هراس دارند. برخی ترک‌های طرفدار اتحادیه اروپا که این شرایط را با دقت بررسی می‌کنند به این نتیجه رسیده‌اند که برقراری روابط به مبانی تازه‌ای نیاز دارد.

ترکیه را دلسرد نکنید
آیا وقت قطع رابطه رسیده است؟ این اقدام وسوسه‌کننده است اما هنوز زمان آن نیست. کاهش رتبه اعتباری ترکیه و توقف سرمایه‌گذاری‌ها پس از کودتا باعث می‌شود ترکیه نتواند به بزرگ‌ترین شریک تجاری خود پشت کند. اردوغان با وجود صحبت‌های خصمانه نمی‌تواند ارتباط کشورش با اروپا را قطع کند چرا که شاهد گسترش بی‌ثباتی در مناطق جنوبی است. اروپاییان نیز تمایل ندارند که روی خوشی به اردوغان نشان دهند اما از خود می‌پرسند اگر روابط به طور کامل قطع شود او به کجا گرایش پیدا خواهد کرد. بدبینان باید به زمانی فکر کنند که اردوغان دیگر بر مسند قدرت نباشد. به هر حال، هرگاه روزگار بر وفق مراد باشد دوباره می‌توان این بیمار در حال اغما را بیدار کرد.
اما هر دوطرف نمی‌توانند نسبت به نگرانی‌های خود بی‌تفاوت بمانند. از حوزه مقابله با تروریسم گرفته تا تجارت و مهاجرت، ترکیه و اروپا به مدلی برای همکاری نیاز دارند.
موضوع دیگر توافق برای اتحاد دوباره قبرس است. اگر ترکیه بتواند شرایط اتحادیه اروپا برای آزادسازی ویزا را محقق سازد (که امکان آن هم وجود دارد) آنگاه کشورهایی مانند فرانسه و اتریش مانع نخواهند شد.
انتظار می‌رفت که پذیرش ترکیه فرآیندی خلاقانه برای گسترش آرمان‌های آزادی و دموکراسی از اروپا به نقاطی باشد که کمتر از آنها بهره برده‌اند. این آرمان‌ها در ترکیه همانند مواد مخدری هستند که معتادان نمی‌توانند آنها را ترک کنند. در آینده نزدیک ترکیه همسایه‌ای مشکل‌آفرین برای اتحادیه اروپاست. همسایه‌ای دمدمی‌مزاج که در عین حال نمی‌توان آن را نادیده گرفت. اروپا همچنان مجبور خواهد بود رویکرد دوگانه خود را ادامه دهد.
منبع:‌اکونومیست