به نام ترکیه، به کام گرجستان

محمدحسن کرمانی/رئیس هیات مدیره انجمن صنفی دفاتر مسافرتی و گردشگری ایران

یافته‌های علمی در مطالعات گردشگری نشان می‌دهد موفقیت و رشد پایدار این صنعت در گرو عملکرد مناسب و هماهنگ عناصر و مولفه‌های متعددی است که با هم ارتباط تنگاتنگی دارند. از مهم‌ترین این مولفه‌ها «امنیت گردشگران و مقاصد گردشگری» است. درواقع امنیت به عنوان مهم‌ترین و زیربنایی‌ترین اصل در تدوین استراتژی توسعه گردشگری در جهان به شمار می‌آید. به گواه پژوهش‌های متعدد، میان گردشگری، ثبات، توسعه و امنیت رابطه‌ای تعریف‌شده وجود دارد و هرگونه بروز ناامنی و به‌کارگیری خشونت در سطوح مختلف، زیان‌های جبران‌ناپذیری به این صنعت وارد می‌سازد.
از سوی دیگر، زمانی که یک مقصد گردشگری با ناامنی مواجه شود، می‌تواند منتظر این باشد که مشتریانش به زودی یا دست‌کم در کوتاه‌مدت جذب مقاصد دیگر شوند؛ حتی اگر مقاصد جدید نتوانند جایگزین تمام و کمالی برای مقصد ناامن‌شده باشند.
تمام این تئوری‌ها، در حوادث تروریستی و در پی بی‌ثباتی داخلی در ترکیه جامه واقعیت پوشید. در شرایطی که تابستان به عنوان فصل اوج سفر ایرانی‌ها به این کشور شناخته می‌شد، با کاهش سفر هموطنانمان به این کشور روبه‌رو شدیم و بسیاری از آنها مقاصد دیگری را جایگزین ترکیه کردند؛ یعنی در یک چشم برهم زدن، ترکیه نه‌تنها شاهد ریزش تعداد گردشگرانش بود بلکه مشتریان همیشگی‌اش را در حال سفر به دیگر مقاصد مشابه خود یافت.
به این ترتیب بسیاری از ایرانی‌هایی که در صف سفرهای خارجی تابستان بودند،‌ با اندکی تغییر مقاصد خود را انتخاب کردند و آنهایی که اغلب ترکیه را برای سفر برمی‌گزیدند، مجبور شدند مقاصد جدیدی را برای سفر درنظر بگیرند. ارمنستان، آذربایجان، گرجستان و بلغارستان از جمله این مقاصد جدید هستند که در کنار ترکیه، لیست مقاصد خارجی ایرانی‌ها را در تابستان امسال تشکیل داده‌اند.
در حقیقت اتفاقاتی که در ترکیه افتاد، موجب شد رقبای این کشور از این فرصت به نفع خود بهره‌برداری کنند و برای آنکه سهمی از بازار مشتریان ترکیه بگیرند، به صورت جدی فعال شوند؛ گرچه به نظر نمی‌رسد که آنها بتوانند چه به لحاظ خدمات و چه به لحاظ جاذبه‌ها، جایگزین ترکیه باشند.
گرجستان یکی از این رقباست که در این میان با فراهم کردن برخی شرایط از جمله تسهیل صدور ویزا، گام‌های موثری برای جذب گردشگران ایرانی ترکیه برداشت؛ چه اینکه هم‌اکنون ایرانی‌ها برای سفر به گرجستان نیاز به ویزا ندارند و همین امر علاوه بر کاهش هزینه‌های گردشگران، آژانس‌ها و گردشگران انفرادی را از پروسه اداری دریافت ویزا رها کرده است. در واقع گرجستان هم‌اکنون از نظر ویزا برای ایرانی‌ها، در شرایط برابری با ترکیه قرار دارد و همین امر به خودی خود یکی از مشوق‌های سفر به این کشور شده است.

آیا گرجستان ظرفیت دارد؟
حالا درحالی با رشد تعداد تورهای گرجستان در ایران مواجه هستیم که لازم است به ظرفیت‌های ارائه خدمات در این کشور نیز توجه کنیم و به این سوال پاسخ دهیم که آیا سیستم گردشگری گرجستان می‌تواند پاسخگوی تعداد روبه افزایش گردشگران ما باشد یا خیر؟ و آیا اساساً عرضه و تقاضا در این بازار با هم تناسب دارند یا نه؟ پیش از این متاسفانه ما در برخی مقاصد با مشکلاتی از این دست مواجه شده‌ایم؛ آژانس‌ها بدون درنظر گرفتن ظرفیت‌های اقامتی و خدماتی یک مقصد، برنامه تور را تدوین و سپس اجرا کرده‌اند اما گردشگر پس از سفر به آن مقصد با مشکلات متعددی روبه‌رو شده است. مثلاً چنین اتفاقی اخیراً در مورد برخی تورهای روسیه رخ داد و گردشگران پس از سفر به آن مقصد، با خدماتی مغایر آنچه مطابق قرارداد باید دریافت می‌کردند، مواجه شده‌اند. از این رو ما شاهد آن بودیم که گردشگر از این موضوع گلایه‌مند است. مشابه این اتفاقات و بدعهدی در قراردادها البته پیش از این در ترکیه نیز رخ داده و آژانس‌های ایرانی و گردشگرانشان را دچار چالش کرده بود.
از این‌رو نکته‌ای که آژانس‌ها درباره مقصدی همچون گرجستان باید درنظر بگیرند، وضعیت ظرفیت‌های موجود خدمات گردشگری در این کشور و محکم کردن قراردادهای فی‌مابین است. نگارنده دقیقاً مطلع نیست در حال حاضر دفاتر مسافرتی ایرانی برای همکاری با طرف‌های گرجی چه تضامینی رد و بدل و چگونه قراردادهای خود را محکم می‌کنند اما در چنین شرایطی که همکاری آژانس‌های ایرانی با گرجی‌ها همچنان جوان است و هنوز عمیق نشده، بهتر آن است که همکاری‌ها صرفاً بر پایه اعتماد صورت نگیرد و تضامین محکم‌تری در این زمینه از طرف گرجی دریافت شود؛ چه اینکه در غیر این صورت، رخ دادن تخلفات از سوی عرضه‌کنندگان خدمات گردشگری و کارگزاران گرجی دور از ذهن نیست و در صورت رخ دادن چنین اتفاقاتی دیگر دست آژانس‌های ایرانی برای احقاق حقوق مسافران به متخلفان نخواهد رسید. از سوی دیگر، چنانچه آژانس‌ها بدون درنظر گرفتن ظرفیت‌های اقامتی و کیفیت خدمات به ‌رزرو هتل‌های بی‌کیفیت بپردازند، مشتریان نسبت به این مقصد دیدگاه منفی پیدا خواهند کرد.
البته هنوز گزارشی از ارائه خدمات نامناسب در گرجستان ارائه نشده و از آنجا که به تازگی این مقصد با اقبال گردشگران ایرانی روبه‌رو شده، نمی‌توان ارزیابی دقیقی از این موضوع داشت اما ترجیح بر این است تا با انعقاد قراردادهای محکم و همچنین نگاه واقع‌بینانه به ظرفیت‌های گردشگری موجود این کشور از تخلفات جلوگیری شود. تجربه نشان داده وقتی یک یا دو تور به یک مقصد دچار چالش‌های اینچنینی می‌شوند، انعکاس این اخبار در جامعه مردم را نسبت به آن مقصد و آژانس‌های گردشگری بدبین می‌کند و باعث می‌شود آنها بعضاً چنین مشکلاتی را به تمام تورها تعمیم دهند. حتی ممکن است در چنین شرایطی دفاتر مسافرتی و مقصد مورد نظر مورد حمله و هجوم افکار عمومی قرار گیرند.

تعریف مقاصد با‌کیفیت
اما همان‌طور که اشاره شد در حال حاضر ایرانی‌ها به سمت مقاصدی همچون گرجستان، ارمنستان، آذربایجان و بلغارستان اقبال نشان داده‌اند؛ اقبالی که بخش مهمی از آن ناشی از همخوانی هزینه‌ها و شرایط این مقاصد با تقاضاکنندگان ایرانی است. با این همه نمی‌توان گفت توسعه این سفرها، تعریف مقاصد جدید به صورت هدفمند است؛ به این معنی که آژانس‌ها مقاصدی را برای سفرهای خارجی هموطنان تعریف کنند که به لحاظ اقتصادی و فرهنگی از ما پیشرفته‌تر هستند و سفر به آنها می‌تواند به انتقال تجارب در زمینه‌های مختلف بینجامد. در حقیقت سفرهایی به مقاصد خارجی شکل بگیرد که به لحاظ کیفی و دانشی برای مردم دستاوردهایی داشته باشد.
این در حالی است که مقاصدی همچون گرجستان، ارمنستان، آذربایجان یا بلغارستان چندان از کشورمان توسعه‌یافته‌تر نیستند و ایران هم به لحاظ فرهنگی و هم به لحاظ اقتصادی و صنعتی از این کشورها پیشرفته‌تر است. از این رو، می‌توان گفت چنین مقاصدی برای ایرانی‌ها صرفاً مقصدی برای استراحت است و نمی‌تواند چندان با انتقال تجارب مهم در بخش‌های مختلف همراه باشد و صرفاً به دلیل سهولت در سفر و ارزان بودن هزینه‌ها، از سوی هموطنان انتخاب می‌شود.
به باور نگارنده بهتر آن است ما بتوانیم سفر به کشورهای توسعه‌یافته اروپایی را در میان آن بخش از گردشگران خروجی بالقوه ایران تقویت کنیم؛ گرچه سفر به چنین مقاصدی به دلیل دشوار بودن مراحل دریافت ویزا و همچنین هزینه‌های بالا به نسبت مقاصد آسیایی، بعضاً مانع سفر عموم تقاضاکنندگان برای سفرهای خارجی می‌شود. به نظر می‌رسد بهبود روابط سیاسی با چنین کشورهایی نظیر گشایش در روابط ایران با کشورهای قدرتمند غربی می‌تواند مقدمه‌ای برای توسعه دوجانبه گردشگری بین کشورهای اروپایی و ایران باشد. از سوی دیگر گام بعدی تسهیل صدور ویزاست که پیشتر به اهمیت آن در انتخاب مقاصد سفر اشاره شد. البته همین تسهیل در صدور ویزا خود پیش از هرچیز نیازمند بهتر شدن روابط سیاسی کشورها با هم است.
در همین مقوله، آنچه بعضاً در سفارت‌های کشورهای غربی مانع تسریع و تسهیل صدور ویزا می‌شود، کمبود نیروی انسانی است. از این‌رو پیشنهاد نگارنده به این سفارت‌ها، برون‌سپاری برخی مراحل صدور ویزا به آژانس‌ها و انجام مراحل امنیتی‌تر در خود سفارت است. به این ترتیب تشکلی همچون انجمن صنفی دفاتر خدمات مسافرتی ایران می‌تواند طی مذاکراتی با این سفارتخانه‌ها، چند و چون، سازوکار و جزییات این همکاری را تبیین کند.
در پایان باید این نکته را به‌خاطر داشت که گرچه گرجستان در تابستان امسال توانست بخشی از مسافران ترکیه را به سمت خود جذب کند، اما همچنان تضمینی برای جایگزینی این مقصد و مقاصد مشابه‌اش به‌جای ترکیه در بلندمدت وجود ندارد.