بر اساس برخی تخمین‌ها، تهران بیشترین تعداد موش را در میان شهرهای جهان دارد
شهر موش‌ها
۲۵ میلیون، ۳۰ میلیون، ۶۰ میلیون و حتی ۷۰ میلیون! اینها ارقامی است که از سوی کارشناسان و نهادهای مختلف درباره تعداد موش‌های تهران اعلام می‌شود و البته هیچ یک قابل اتکا به نظر نمی‌رسند.
25 میلیون، 30 میلیون، 60 میلیون و حتی 70 میلیون! اینها ارقامی است که از سوی کارشناسان و نهادهای مختلف درباره تعداد موش‌های تهران اعلام می‌شود و البته هیچ یک قابل اتکا به نظر نمی‌رسند: برخی بر مبنای مطالعات قدیمی تخمین زده شده‌اند و برخی دیگر اصولاً از سوی یک نهاد رسمی اعلام نشده‌اند تا بتوانند مورد اتکا قرار گیرند. با این وجود، کمترین برآورد اعلام‌شده در مورد جمعیت موش‌های تهران، نشان می‌دهد حداقل 5/3 میلیون موش در تهران زندگی می‌کنند و اگر این رقم را مبنا بگیریم، تهران رتبه نسبتاً بالایی در میان شهرهای با تعداد موش بالا را دارد. ضمن اینکه رقم 5/3 میلیون چندان مورد توجه و تاکید کارشناسان قرار نگرفته است و اغلب رقمی حدود 20 تا 30 میلیون اعلام می‌شود. شاید همین مساله نخستین معضل در مبارزه با موش‌های تهران باشد: عدم وجود آمار قابل اتکا و رسمی از جمعیت موش‌های تهران.
موش‌ها: مترصد زلزله
همان‌طور که گفته شد، اغلب تخمین‌های اعلام‌شده، تعداد موش‌های تهران را از 25 تا 70 میلیون اعلام کرده‌اند. در این میان پژوهشگرانی هم هستند که این ارقام را غیرقابل پذیرش می‌دانند؛ از جمله محمد روشنی، کارشناس ارشد
خدمات شهری، که در روزنامه «تهران امروز» تعداد موش‌های تهران را در بدبینانه‌ترین حالت ممکن، 5/3 میلیون برآورد می‌کند. شاید اولین نکته که در این زمینه جلب توجه کند، عدم انتشار آمار قابل اتکا از جمعیت موش‌های تهران است. این مساله علاوه بر آنکه برنامه‌ریزی برای مبارزه با موش و رصد آن را تا حدی دشوار کرده است، چشم‌اندازی از خطرات و آسیب‌های احتمالی این جانوران موذی نیز به دست نمی‌دهد. این مخاطرات اعم از مشکلاتی است که موش‌ها به طور دائمی برای زندگی انسان ایجاد می‌کنند و همچنین مسائلی که در مواقع حساس همچون زلزله ممکن است ایجاد شود. هرچند معضل موش‌های تهران هم مانند انبوه مشکلات از این دست، به صورت ادواری طی دهه‌های اخیر مدتی
برجسته و مدتی بعد به فراموشی سپرده شده است، نخستین بار در هفته‌های اخیر به مساله احتمال وقوع زلزله و هجوم موش‌ها پرداخته شده است. به گفته پرویز پیران، مشاور ارشد سازمان ملل متحد، تهران حدود 70 میلیون موش دارد که این موش‌ها در صورت بروز حادثه، «به سطح شهر و کنار مردم خواهند آمد». مهرداد حلوایی، دبیر کمیته دفع آفات شهری و صنعتی شهرداری تهران نیز معتقد است «اگر زلزله‌ای جدی در تهران به وقوع بپیوندد، موش‌ها در زیر‌زمین زیر آوارماندگان را تا رسیدن نیروهای امدادی می‌خورند و به آنان آسیب جدی وارد می‌کنند.» به گفته او، موش‌های نروژی که اکنون در تهران وجود دارند، از جانوران نیز تغذیه می‌کنند و حتی گزارش‌هایی از خورده شدن جسد انسان توسط آنها نیز منتشر شده است. در این میان به نظر می‌رسد ریسک مناطقی که تعداد موش بیشتری دارند، بیشتر هم باشد. به گفته معاون خدمات شهری شهرداری تهران، دو منطقه 6 و 20 بیشترین تعداد موش را دارند، منطقه 6 به دلیل رستوران‌ها و فست‌فودها و منطقه 20 به دلیل زمین کشاورزی. نکته آنکه منطقه 20، از زلزله‌خیزترین نقاط تهران نیز به شمار می‌رود و در نزدیکی «گسل ری»، واقع است.
راز موش‌های غول‌پیکر
بعد از اظهار نظر اسماعیل کهرم درباره احتمال جهش ژنتیک موش‌های تهران و بزرگ‌تر شدن آنها، که موجب شده است وزن آنها از 60 گرم به پنج کیلوگرم برسد، هافینگتون‌پست در گزارشی به بررسی صحت این مساله پرداخت. دکتر دیوید
بیکر، دامپزشک حیوانات آزمایشگاهی در LSU، به هافینگتون‌پست اعلام کرد افزایش شدید سایز موش‌ها در اثر فرآیند تکامل غیرمحتمل است. بیکر در ای‌میلی نوشت: «تقریباً تمام جهش‌های ژنتیک شناسایی‌شده در زمینه بیولوژی، مضر هستند و بیش از مزایا، متوجه مضرات بوده است. جهش‌های ژنتیک مثل آن چیزی که در فیلم‌های علمی-تخیلی نمایش داده می‌شود، نیست.» به هر حال او اعلام کرد گونه‌های عظیمی از موش در جهان وجود دارند که می‌توانند به اندازه‌ای که کهرم گفت بزرگ شوند. از آنجا که صفحات رشد موش‌های سیاه معمولی بعد از بلوغ بسته نمی‌شود، ممکن است بسیار بزرگ شوند. بیکر همچنین اعلام کرد: «در قرون وسطی، موش‌های سیاه در اروپا آنقدر بزرگ می‌شدند که
می‌توانستند بچه‌ها را ببرند.» در پاسخ به بیکر، قاسم علی‌اکبر، پژوهشگر در زمینه حیوانات مهاجم که سال‌ها به تحقیق درباره مبارزه با موش پرداخته است، نوشت: «...ادعای جهش ژنتیک محکوم به رد است و با صرف نظر از این مورد به اظهار نظر دکتر دیوید بیکر که عظیم‌الجثه شدن موش‌های تهران را حاصل متوقف نشدن رشد بعد از بلوغ می‌داند، می‌پردازم. او با رد جهش ژنتیک در حقیقت به این مساله اذعان دارد که دستورالعمل‌های ژنتیک تغییر نکرده و ثابت مانده؛ لذا با استناد به همین مساله ما باید شاهد آن باشیم که بعد از بلوغ و در زمانی مشخص صفحات رشد بسته شوند و اگر طبق ادعای ایشان این رشد متوقف نشده باشد با ادامه این روند ما باید شاهد پدیده ژیگانتیسم با عارضه‌ای شبیه به آکرومگالی باشیم که چنین چیزی در این موش‌ها رخ نداده.» علی‌اکبر در ادامه «جیوه» را عامل احتمالی می‌داند که جذب آن توسط بدن موش‌ها باعث شده است بلوغ جنسی این جانوران، به تاخیر بیفتد و رشد قبل از بلوغ ادامه یابد.
از سم و تله تا تک‌تیرانداز
سنتی‌ترین روش‌های کشتن موش، استفاده از تله و سموم شیمیایی است. هر ماه در تهران حدود 500 کیلوگرم سم برای کشتن موش‌ها استفاده می‌شود. با استفاده از این روش‌ها، در مجموع ماهانه حدود چهار هزار موش در تهران با روش‌های گوناگون کشته می‌شوند که این رقم در مقابل جمعیت میلیونی موش‌های پایتخت، ناچیز به شمار می‌رود. به گفته رحمت‌الله حافظی، رئیس کمیسیون سلامت شورای شهر تهران، کشتن هر موش حدود 120 هزار تومان هزینه دارد. اگر تعداد موش‌های شهر تهران را 30 میلیون در نظر بگیریم، حداقل 3600 میلیارد تومان برای کشتن موش‌ها اعتبار لازم است که مبلغ تخصیص داده‌شده به این مساله، حتی یک‌صدم این رقم هم نیست. طبیعتاً در صورتی که تعداد موش‌های تهران کمتر از این ارقام باشد، به همان میزان مبارزه با موش‌ها آسان‌تر خواهد بود. راهکار دیگر مطرح‌شده در سال‌های اخیر برای مبارزه با موش، استفاده از گروه‌های تک‌تیرانداز است. برای مثال در سال گذشته اعلام شد 10 گروه تک‌تیرانداز با استفاده از تفنگ‌های مجهز به مادون قرمز، شب‌ها به شکار موش می‌پردازند که البته این کار چندان هم موثر نبوده
است. برای کشتن موش‌ها به تعداد زیادی اکیپ تک‌تیرانداز نیاز است و البته تعداد موش‌ها بسیار زیاد. در این میان بعضاً راهکارهای دیگری هم مطرح شده است: خریداری لاشه موش‌های مرده از مردم که باعث می‌شود خود شهروندان به صورت جدی‌تر در مبارزه با موش مشارکت کنند، یکی از این راهکارهاست. در برخی شهرهای جهان که با معضل موش مواجهند، همچون پاریس و نیویورک، مبارزه مردمی و خودجوش با موش در دستور کار قرار گرفته است. راهکار دیگر استفاده از حیوانات یا پرنده‌هایی است که از موش تغذیه می‌کنند و البته این راهکار هم مشکلات خاص خود را دارد. از جمله آنکه ممکن است جانور جدیدی به فهرست حیوانات موذی و مزاحم اضافه شود.
برخلاف بسیاری موارد دیگر، موش‌های تهران سال‌هاست دارای متولی هستند. از سال 1382، کلیه وظایف در زمینه مبارزه با موش در شرکت ساماندهی صنایع و مشاغل شهر تهران تجمیع شد. در سال 1390، این مسوولیت به ستاد محیط زیست و توسعه پایدار شهرداری تهران منتقل شد که البته ظاهراً این مسوولیت بار دیگر در حال تغییر است.
جانوران باهوش و مقاوم
برخی پژوهشگران معتقدند یکی از دلایل عدم موفقیت انبوه طرح‌های مبارزه با موش، که صرفاً مختص ایران هم نیست، این است که این جانوران باهوش، به خوبی با راه‌های مقابله با سم و تله و گریز از آسیب‌های آنها، آشنا هستند. برای مثال، اگر موش‌ها متوجه شوند با خوردن یک ماده ناشناخته جان خود را از دست می‌دهند، دیگر آن را مصرف نمی‌کنند؛ لذا سم‌های معمولی ممکن است بعد از مدتی کارایی خود را از دست دهند و به جای آن سم‌های تاخیری باید مورد استفاده قرار گیرند. راهکار دیگر موش‌ها برای مبارزه با سم، خوردن زغال است. قاسم علی‌اکبر، در این‌باره نوشته است: «رت‌ها (موش نروژی و موش سقف) با استفاده از مصرف زغال که در حال حاضر به علت رواج فرهنگ غلط استفاده از قلیان در سراسر شهر پراکنده و موجود می‌باشند، خود را در برابر انواع سم مصون کرده، و به اکسیر ضدسم دست یافته‌اند، که این علت اصلی بی‌اثر ماندن سم‌های استفاده شده در مبارزات علیه آنهاست.» موش‌ها به طور کلی نیز جانوران بسیار مقاومی در محیط شهری به شمار می‌روند؛ در فاضلاب‌ها زندگی می‌کنند، در صورت سقوط حتی از ارتفاع‌های نسبتاً بلند
زنده می‌مانند و می‌توانند چندین روز در آب غوطه‌ور باقی بمانند بی‌آنکه خفه شوند. این مساله در کنار انبوه مخفیگاه‌هایی که موش برای زندگی در اختیار دارد، مبارزه با آن را نسبتاً دشوار کرده است. ضمن آنکه در مبارزه با یک گونه موش، ممکن است جمعیت گونه‌های دیگر افزایش یابد. بر اساس یافته‌های مقاله محمدمهدی صداقت و عبدالرضا صلاحی‌مقدم با عنوان «نقشه‌سازی حدود جغرافیایی جوندگان مخازن مهم بیماری در ایران»، «در برخی نقاط تهران که مبارزه با رت‌ها از طریق بهسازی محیط و با استفاده از سموم شیمیایی انجام می‌گیرد، جمعیت موش خانگی افزایش قابل ملاحظه‌ای یافته است و در حال حاضر انتشار این موش در حال گسترش است.»
جوندگان در سراسر ایران
معضل موش، تنها به تهران اختصاص ندارد و هر از گاهی اخباری درباره خسارات این جونده به شهرهای مختلف کشور منتشر می‌شود. چند سال قبل، موش‌ها به چند روستای سبزوار حمله و ساکنان را مجبور به کوچ کردند. امسال نیز اخباری از حمله موش‌ها به مزارع شهرستان کازرون در استان فارس منتشر شد و یکی از کارشناسان اداره جهاد کشاورزی این شهرستان، خسارات ناشی از این جانور را 300 میلیون تومان برآورد کرد. مقاله صداقت و صلاحی‌مقدم نشان می‌دهد موش‌های نروژی در بسیاری از شهرهای ساحلی شمالی و جنوبی کشور و همچنین شهرهای بزرگی همچون تبریز، شیراز، مشهد و تهران زندگی می‌کنند. موش‌های سیاه و خانگی نیز دو گونه مشهور موش هستند که در سراسر ایران پراکنده‌اند.
معضل جهانی
هر چند در نگاه نخست ممکن است به نظر رسد معضل موش‌ها فقط مختص شهرهای با توسعه شهری نامتناسب یا بدون توجه کافی به مسائلی از این دست باشد، وجود شهرهایی مثل پاریس، لندن و نیویورک در فهرست شهرهایی با بیشترین موش در جهان نشان می‌دهد این معضل، جهانی است. در آمریکا بر اساس یک پژوهش صورت گرفته در سال‌های اخیر، 150 تا 175 میلیون موش وجود دارد و چند شهر این کشور رکورددار جهانی تعداد موش به شمار می‌روند. شهر نیویورک با 32 میلیون موش، بیشترین تعداد موش را داراست. بر اساس آمار‌های منتشره توسط موسسات کنترل موش، موش‌ها در این کشور با مصرف غلات و جویدن وسایل، سالیانه 19 میلیارد دلار خسارت به بار می‌آورند. به جز آمریکا، سراسر جهان نیز با مساله موش درگیر است. بر اساس گزارش فائو، موش‌ها سالانه 42 میلیون تن مواد غذایی به ارزش 30 میلیارد دلار را از بین می‌برند. یک‌پنجم غذای جهان، پیش از آنکه به میز سرو برسد توسط این جانوران نابود می‌شود. خسارات سالیانه موش در جهان، بالغ بر 200 میلیارد دلار تخمین زده می‌شود. در کتاب منتشرشده توسط شهرداری تهران با عنوان «شناخت و کنترل موش در محیط شهری»
که توسط محمدمهدی صداقت نوشته شده است، در مورد خسارات غذایی موش آمده است: «در برخی کشورهای آسیایی میزان خسارت موش‌ها به محصولات کشاورزی گاهی 40 تا 50 درصد کل محصولات تولیدشده است. آلوده ساختن محصولات کشاورزی و مواد غذایی یکی از مشکلات بسیار مهم وجود موش در جوامع است. موش‌ها 5 تا 10 برابر مواد غذایی را که به مصرف می‌رسانند آلوده می‌کنند. یک جفت موش در سال بیش از یک میلیون موی بدن خود را در محیط اطراف می‌ریزد.» این جانوران ناقل بیماری هم هستند و در قرن ماضی، 10 میلیون نفر به خاطر بیماری‌هایی که منشاء آن موش بوده است، جان خود را از دست داده‌اند. در آمریکا، سالیانه 50 هزار نفر توسط موش‌ها گاز گرفته می‌شوند که این مساله خطر بیماری را نیز به همراه دارد. حتی در مواردی نادر، مرگ نوزادان بر اثر گاز گرفته شدن توسط موش و خونریزی گزارش شده است.
جونده زباله‌دوست
همان‌طور که گفته شد، مبارزه از طریق سم یا تله و هر شکل دیگر نیازمند بودجه‌های هنگفتی است که شاید تا سال‌ها تامین نشود و اساساً حتی بعد از تامین هم برای مدت کوتاهی کارآمد باشد. ضمن آنکه آلودگی محیط زیست، کشته شدن ناخواسته جانوران دیگر و ناکارآمدی سم (با توجه به اینکه موش دوباره سراغ غذایی که موجب مرگ همنوعش شده است نمی‌رود) از دیگر مشکلات پیش‌روی استفاده از سم است. استفاده از تک‌تیراندازها نیز عملاً نتوانسته است نتیجه چندانی در برداشته باشد و البته روش‌های دیگری نیز همچون استفاده از تله هستند که همه آنها در ماه، بیش از چند هزار موش را نمی‌توانند از پا درآورند. اما راه‌حل اصلی کجاست؟ نگاهی به فهرست شهرهای با بیشترین جمعیت موش در جهان نشان می‌دهد دو عامل اصلی باعث شده است موش‌ها این شهرها را انتخاب کنند: وجود مکان‌هایی مناسب برای زندگی (همچون خانه‌های متروکه و مجراهای فاضلاب) و غذای فراوان (ناشی از ریختن زباله و به طور خاص زباله‌های فست‌فود). در این میان، به نظر می‌رسد با توجه به اینکه مجراهای فاضلاب در هر صورت محل حضور این جانوران موذی خواهد بود، پخش شدن
زباله‌ها در جوی‌های آب و سطح شهر و جمع‌آوری بعضاً نامناسب آنها علت اصلی گسترش جمعیت موش‌ها بوده است. چنان که گفته می‌شود این جانداران متناسب با امکانات محیطی به گسترش جمعیت و زاد و ولد می‌پردازند؛ لذا به نظر می‌رسد اگر زباله‌ها در سطح شهر و جوی‌های آب به طور گسترده پخش نشوند و این مساله از سوی شهروندان و شهرداری به طور جدی دنبال شود، تاثیر اصلی را در کاهش جمعیت موش‌ها خواهد داشت. بر اساس مقاله صداقت و صلاحی‌مقدم، «زباله‌های تلنبار‌شده یک محیط بسیار جلب‌کننده برای موش نروژی است. این موش اساساً یک گونه زباله‌دوست است و با رغبت از آن تغذیه می‌کند.»
دیدگاه تان را بنویسید