چانه‌زنی دشوار

روبرتو آزِودو، رئیس سازمان تجارت جهانی (WTO)، آنگونه که لقبش نشان می‌دهد معمار توافقات بزرگ تجاری جهانی نیست. او که در مقر این سازمان در ژنو است تنها به خاطر می‌آورد که دور مذاکرات این سازمان در دوحه به دلیل سنگینی بلندپروازی‌های خود شکست خورد. او می‌گوید: «اجازه دهید قراردادهای تجاری در دسترس را انجام دهیم. تنها مشکل ما بلندپروازی بیش از حد است.» آقای آزِودو با آه می‌گوید: «شعارهای ضد‌تجارت جذابند.» به قدری جذاب که قراردادهای فراتر از سازمان تجارت جهانی را نیز گرفتار کرده‌اند. پر‌سروصداترین قراردادهای تجاری جهان درست در زمان نیاز به نیرو از چنگ خارج می‌شوند: سازمان تجارت جهانی در 27 سپتامبر پیش‌بینی کرد که برای نخستین بار در 15 سال گذشته سرعت رشد تجارت جهانی در سال جاری که تنها 7 /1 درصد است با تولید ناخالص جهانی همگام نخواهد شد.
پیمان مشارکت ترانس پاسیفیک (TPP) که بین آمریکا، ژاپن و 10 کشور حوزه اقیانوس آرام در ماه فوریه امضا شد اکنون متزلزل شده است. در 26 سپتامبر هیلاری کلینتون و دونالد ترامپ، نامزدهای ریاست جمهوری آمریکا از حزب دموکرات و جمهوریخواه، در نخستین مناظره تلویزیونی خود تلاش کردند از این موضوع دوری جویند. آقای ترامپ این پیمان را به بدی نفتا (توافق تجارت آزاد آمریکای شمالی، که در سال 1994 اجرایی شد و وی آن را بدترین اتفاق ممکن در تولید آمریکا می‌داند) خواند.
پیمان مشارکت ترانس پاسیفیک در میان اقلیت آمریکایی‌هایی که تاکنون درباره آن شنیده‌اند بسیار بحث‌برانگیز است (در نظرسنجی اخیر مشخص شد تنها 29 درصد مردم درباره آن شنیده‌اند و حتی نمی‌دانند چین جزو این پیمان نیست). با این وجود باراک اوباما می‌خواهد آن را در آخرین جلسه کنگره دوره ریاست جمهوری خود در پایان امسال مطرح کند. او در آنجا با ترکیبی از سیاست‌های حزبی سمی و نگرانی‌های اصلی بر سر این پیمان روبه‌رو می‌شود. بسیاری از جمهوریخواهان از اینکه میراث آقای اوباما را خدشه‌دار کنند لذت می‌برند. به دست آوردن آرای جمهوریخواهان که وی به آنها نیاز دارد دشوار است.
اتحادیه اروپا نیز زمانی که نوبت به توافقات تجاری می‌رسد در میان فرآیندهای خود دچار خفگی می‌شود. پس از دور اخیر اعتراضات آتشین به موافقتنامه جامع اقتصادی و تجارت (ستا CETA)، پیمانی بین اتحادیه اروپا و کانادا، در 23 سپتامبر جلسه‌ای غیررسمی بین وزرای تجارت اروپا در براتیسلاوا برگزار شد که به اجرای این توافقنامه چراغ سبز داد اما همچنان ممکن است از سوی یکی از اعضای اتحادیه اروپا که از تایید آن سر باز می‌زند تضعیف شود.
اگر سِتا شکننده شود، پیمان مشارکت و تجارت ترانس آتلانتیک، پیمانی که هنوز بین اتحادیه اروپا و آمریکا دارند روی آن کار می‌کنند نیز شکننده می‌شود. مذاکرات بسیار کند پیش می‌رود. رای بریتانیا به خروج از اتحادیه اروپا این اتحادیه را تضعیف می‌کند و از انعطاف آمریکایی‌ها برای برطرف کردن نگرانی‌های اروپا می‌کاهد. وزرا در در براتیسلاوا با اکراه برای ادامه گفت‌وگوها موافقت کردند. سیسیلیا مالم استروم، کمیسیونر تجارت اتحادیه اروپا، می‌گوید: «اگر این قرارداد تا زمان بر سر کار آمدن رئیس‌جمهور بعدی منعقد نشود، طبیعتاً در آن وقفه می‌افتد و احیای آن چندان قریب‌الوقوع نخواهد بود.»
ترکیبی نامطبوع از هیات‌های انتخاب‌کننده دیرباور و سیاست‌باف (که اغلب اطلاعات غلط دارند) را باید عامل توقف پیشرفت این کار دانست. اما دلایل دیگری نیز وجود دارد که چرا آزادسازی تجارت دشوارتر می‌شود. TPP تعرفه‌ها و سهمیه‌هایی مانند موارد واردات خودرو به آمریکا و گوشت به ژاپن را کاهش می‌دهد. اما از آنجا که این قرارداد دیگر اعضای نفتا (کانادا و مکزیک) و چهار کشور دیگر را در‌بر می‌گیرد که از قبل با آمریکا توافقات دوجانبه تجارت آزاد داشته‌اند، بیشتر بر موانع غیرتعرفه‌ای «پشت مرزی» تمرکز دارد مانند مقررات هماهنگ‌سازی، حذف امتیازات شرکت‌های دولتی، حمایت از مالکیت معنوی و... چنین موضوعاتی موانعی حتی بزرگ‌تر از گفت‌وگوهای کاهش تعرفه به سبک قدیم ایجاد می‌کند؛ آنها به ناچار به حوزه‌های تحت پوشش قانون داخلی دست‌درازی می‌کنند.

داروها موثر نیستند
از آنجا که از قبل این میانگین تعرفه‌ها بین آمریکا و اتحادیه اروپا کمتر از سه درصد است، TTIP حتی بیشتر بر این نوع ادغام عمیق تمرکز دارد. اما تنها به عنوان مثال، تشویق یک مقام در حوزه تایید دارو برای به‌روزرسانی مقررات خود همگام با دیگران واقعاً دشوار است؛ مذاکره‌کنندگان دشواری این کار را دست کم می‌گیرند. هم در TPP و هم در TTIP، مقررات مربوط به حل و فصل اختلافات بین دولت و سرمایه‌گذار بحث‌های خاصی را برانگیخته است. در صورت تخطی دولت‌ها از استانداردهای منصفانه، اینها نظامی برای سرمایه‌گذاران خارجی به منظور تعقیب کیفری دولت‌ها ایجاد می‌کنند. مخالفان آنها را راهی برای شرکت‌های بزرگ در جهت تعقیب دولت‌ها به دلیل انجام کارهایی که دوست ندارند می‌بینند. کریتسین اودِندال، اقتصاددان اتاق فکر مرکز اصلاحات اقتصادی اروپا، می‌گوید گنجاندن چنین بند مجادله‌برانگیزی در TTIP احتمالاً اشتباه بوده است؛ نظام‌های قضایی در آمریکا و اروپا به اندازه کافی پیشرفته هستند که سرمایه‌گذاران نیازی به قاطعیت حقوقی بیشتر نداشته باشند.
تاثیر تجارت کوتاه‌مدت بر فروپاشی TPP و TTIP به دلیل تمرکز آنها بر قانونگذاری به جای برداشتن تعرفه‌ها بزرگ نخواهد بود. اما این به معنای روی گرداندن آمریکا از نقش رهبری خود در آزادسازی تجارت جهانی است. آقای اوباما TPP را در صورتی ضروری دانسته که آمریکا و نه چین، «قوانین» مربوط به تجارت در قرن 21 را تنظیم کند.
بلندپروازی برنامه تجارت به رهبری چین کمتر از بلندپروازی برنامه تجارت به رهبری آمریکاست. امیدها برای اینکه قوانین جهانی اتحادیه‌های تجاری را نیز تحت پوشش قرار دهد، برای رقابت با شرکت‌های دولتی و حرکت آزاد داده‌ها، به نفع کاهش تعرفه بر باد خواهد رفت. توجه به مشارکت اقتصادی جامع منطقه‌ای (RCEP) (توافق سنتی‌تر بین 10 کشور عضو انجمن کشورهای جنوب شرقی آسیا و شش کشور دیگر از جمله چین، هند و ژاپن) معطوف شده است.
اما RCEP محصول بیشتری از میوه در دسترس تجارت جهانی برداشت می‌کند. کشورهای عضو آن، 36 درصد از صادرات کالا در سال 2015 را به خود اختصاص دادند که این رقم در TPP 28 درصد بود. دیوارهای تعرفه‌ای که از بازارهای در حال ظهور حمایت می‌کنند بسیار بلندتر از دیوارهایی است که به دور کشورهای پیشرفته کشیده شده است؛ چین همچنان تعرفه 10‌درصدی دارد، این رقم در اروپا پنج درصد و در آمریکا کمتر از چهار درصد است. به این ترتیب رونق آنی در اقتصاد در نتیجه کاهش تعرفه‌ها برای آنها بسیار بیشتر خواهد بود.
درست مانند سازمان تجارت جهانی، این مورد هم‌اکنون توافقات «چندجانبه» برای خود ایجاد می‌کند، به طوری که اعضای کافی از WTO را در‌بر گیرد تا چشمگیر باشد اما از باتلاق داشتن موافقت تمام 164 عضو خود دوری جوید. قبلاً به موفقیت‌هایی دست یافته‌اند: مثلاً در ماه سپتامبر، چین تعرفه کالاهای فناوری را به عنوان بخشی از توافق فناوری اطلاعات کاهش داد.
در حقیقت، شکست TPP و TTIP می‌تواند فرصتی برای سازمان تجارت جهانی ایجاد کند تا به عنوان انجمن اصلی دستور کار آزادسازی تجارت بار دیگر ظهور کند. اما بازگشت به دیدگاه‌های بلندپروازانه گذشته محتمل نیست. آقای آزِودو می‌تواند روزی را ببیند که سازمان تجارت جهانی یک توافق تجارت جهانی دیگر ترتیب می‌دهد، اما تنها زمانی که انتظارات از زمان دوحه کاهش یافته باشد. علاوه بر اینها، سیاست باید تثبیت شود. شمار کمی از رهبران سیاسی در سراسر جهان برای از بین بردن ویروس ضد تجارت به اندازه کافی فعالیت کرده‌اند. آقای آزِودو می‌گوید: «از نظر آنها شما باید به نفع تجارت سخن بگویید.» اما آقای ترامپ به نفع حمایت‌گرایی سخن می‌گوید؛ و خانم کلینتون ترجیح می‌دهد بحث را عوض کند.
منبع: اکونومیست