صدای واحد بخش غیردولتی

با راه‌اندازی اینستاگرام محسن جلال‌پور رئیس اتاق بازرگانی ایران، می‌شود داغ‌ترین خبرها را به صورت آنلاین‌ دریافت کرد، آن هم بی‌دغدغه و بلافاصله بعد از جلسات. تشکیل دبیرخانه مشترک اتاق بازرگانی، اصناف و تعاون نیز خبری بود که جلال‌پور اولین‌بار در صفحه رسمی اینستاگرام خود از آن خبر داد. وی در این صفحه نوشت: «همدلی و هم‌صدایی بخش خصوصی یکی از الزامات این روزهای اقتصاد ایران است. سال‌هاست دلسوزان کشور تلاش می‌کنند صدای واحد بخش خصوصی شنیده شود. گاهی پیام‌ها واضح و روشن نیست و گاهی حتی در تضاد هم قرار داشته است. دیشب کار خوبی که انجام دادیم این بود که بین سه نهاد بسیار مهم بخش خصوصی، ‌اتحاد استراتژیک برقرار کردیم. با توافقی که بین اتاق ایران، ‌اتاق اصناف و اتاق تعاون صورت گرفت، دبیرخانه‌ای در اتاق ایران ایجاد کردیم که حتماً این اتحاد را سازمان‌یافته و هدفمند خواهد کرد. اطمینان دارم که این اقدام بخش خصوصی را منسجم‌تر و هدفمندتر خواهد کرد.» از این‌رو تجارت فردا در گفت‌وگو با محسن جلال‌پور به عملکرد این دبیرخانه و اهدافی که در این دبیرخانه دنبال می‌شود، پرداخته است. مشروح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.



اخیراً خبری در مورد تشکیل دبیرخانه‌ای مشترک میان اتاق اصناف، اتاق بازرگانی و اتاق تعاون منتشر شده است. به نظر می‌رسد با این اتحاد از این به بعد شاهد صدای واحد بخش خصوصی باشیم. شاید بد نباشد کمی به گذشته بر‌گردیم و دلیل ناهماهنگی این اتاق‌ها را با یکدیگر آسیب‌شناسی کنیم. چرا در گذشته یک صدای واحد از سوی این سه اتاق شنیده نمی‌شد و عملکرد آنها کاملاً ناهماهنگ بود. آیا اهداف‌شان با همدیگر مغایرت داشت؟
خب من واقعاً نمی‌توانم خیلی مطالب گذشته را عرض کنم ولی کلیاتش را به شما می‌گویم. ببینید آنچه در گذشته اتفاق افتاده از چند جهت قابل بررسی است. من دو سه جهتش را می‌گویم. بعضی از موارد هم به دلیل اینکه ما رویکرد جدیدی داریم و شرایط را به سمت و سوی تعامل و همراهی و به نوعی به یک نگاه جدید و رویکرد جدید می‌بریم، خیلی به آن نمی‌پردازیم. البته آقای شافعی در دوره ریاست خود با همکاری آقای نقره‌کار، جلسات مشترکی را با حضور سه اتاق برگزار کردند که در این دوره همین همکاری‌ها با نام دبیرخانه مشترک در اتاق ایران ادامه پیدا خواهد کرد.
آن چیزی که در پنج دهه گذشته یعنی دهه 40 به بعد تا به امروز اتفاق افتاده این بوده که در کشور بخش خصوصی میدانی برای حضور جدی و فعال و همراه ندیده است. بخشی به این خاطر بوده که ما درآمدهای نفتی سرشاری داشتیم و کشور را از طریق آن اداره می‌کردیم. بخشی هم به این دلیل بوده که مردمی که در دهه‌های قبل از دهه 40 نقش مولد را ایفا می‌کردند، در طول این سال‌ها به مردم اهل مصرف و مصرف‌گرا و به نوعی غیرمولد تبدیل شده‌اند. عملاً این اتفاقی که در فرهنگ اقتصاد ایران افتاده، موجب شده در این فضا جریانات مختلف بخش خصوصی در تعاون، در مجموعه اصناف و در مجموعه اتاق ایران با همدیگر همراه نباشند و در نهایت این اتحاد در میان این سه اتاق شکل نگرفته است. ضمن اینکه در کنار این علل، اقبال دولت‌ها و حاکمیت در ادوار گذشته باعث شده حتی اگر هم صدای واحدی بوده، شنیده نشود. در بسیاری مواقع این هم‌صدایی به دلایل متعدد از جمله عدم رشد بلوغ بخش خصوصی و عدم توانمند بودن این بخش وجود نداشته است. ولی در مواقعی هم که این امکان به وجود آمده، به هر دلیلی، این صداها شنیده نشده است.
از دلایل دیگر در خصوص تاخیر در اتحاد این سه اتاق این است که حقیقتاً در طول چهار، پنج دهه گذشته هیچ وقت ما در کشور یک بخش خصوصی مطالبه‌گر، یک بخش خصوصی علاقه‌مند به توسعه جدی، یک بخش خصوصی واقعی به معنای خصوصی بدون وابستگی به رانت، بدون وابستگی به فضای غیررقابتی و فضای انحصارگرایی نداشته‌ایم. در نتیجه این مسائل این امکان را برای بخش خصوصی واقعی به لحاظ مطالبه‌گری و حضور فراهم نکرده است.
به‌طور مثال شما وقتی جریانی مانند شاخص بهره‌وری را نگاه می‌کنید، می‌بینید در ایران در سال‌های گذشته به بهره‌وری آن‌طور که باید توجهی نشده است. حتی در برنامه پنجم توسعه نیز با توجه به اهدافی که در خصوص رشد هشت درصد پیش‌بینی شده بود، عملاً شاهد تحقق این موضوع نبودیم. در این رشدی که در برنامه پنجم توسعه به آن اشاره شده، 5 /2 درصدش باید از طریق بهره‌وری فراهم شود، ما حتی کمتر از نیم درصد در این زمینه هم در طول پنج سال پیشرفت نداشتیم.

چرا این اتفاق افتاده است؟ آیا این موضوع ربطی به عدم انسجام این سه اتاق یا همان نبود صدای واحد در بخش خصوصی دارد؟
خب این هم یکی از مسائلی است مانند این سوال که چرا اتاق‌ها در کنار هم نبوده‌اند و چرا هم‌صدایی وجود نداشته. جواب این است که در عمل آنقدر فضای غیرشفاف در کشور بوده و آنقدر فضای رانتی و ارتباطات غیرسالم در کشور اتفاق افتاده که ما از بسیاری از مسائل مهم غافل ماندیم. حتی اقداماتی که می‌شد در راستای ارتقای بهره‌وری و انجام بهتر امور انجام داد نیز اصلاً دیده نمی‌شد.
وقتی کسی از طریق رانت و فساد آن‌قدر درآمدزایی می‌کرده که بهره‌وری در مقابلش صفر بوده و اصلاً قابل قیاس و قابل ملاحظه نبوده، خب مشخص است افراد به دنبال آن فضای رانتی و آن فضای غیرشفاف و فضای غیرسالم بروند. در حالی که اگر وقت و انرژی و نیرو و پولی می‌گذاشتند، می‌توانستند از آنجا منافع کلانی را به دست آورند. اما متاسفانه نیازی در این خصوص دیده نشده است.
امروز که ما صحبت از یک بخش خصوصی واقعی می‌کنیم، صحبت از رقابتی شدن فضا می‌کنیم، صحبت از بزرگ شدن بخش خصوصی و کوچک شدن دولت می‌کنیم، صحبت از این می‌کنیم که باید در فضای اقتصادی کشور بهره‌وری به عنوان یک اصل مطرح باشد، کارایی اصل باشد، شایسته‌سالاری اصل باشد و بخش خصوصی واقعی پررنگ شود، بدیهی است که این خواسته‌ها ایجاب می‌کند بخش خصوصی واقعی که در اتاق‌های تعاون، اتاق اصناف و اتاق ایران هستند در کنار هم قرار گیرند.

شاید این اقدامی که صورت گرفته در خصوص اتحاد این سه اتاق و تشکیل دبیرخانه مشترک بخش خصوصی، این تفکر را نیز ایجاد کند که اتاق‌های مذکور قصد ادغام دارند. آیا این احتمال می‌تواند وجود داشته باشد که این سه اتاق با یکدیگر ادغام شوند؟
اگر روزی در کشور این نیاز در خصوص ادغام سه اتاق احساس بشود، هم سه اتاق و هم اعضایشان و هم مجموعه دست‌اندرکارشان آمادگی دارند و برای توسعه بخش خصوصی هیچ محدودیتی قائل نیستند. تا این لحظه که من با شما صحبت می‌کنم، هر کدام از این سه اتاق وظایف خودشان را انجام می‌دهند. حال باید پیش برویم، ظرفیت‌ها را ببینیم و وضعیت اقتصاد ایران را در دوران جدید رصد کنیم. حتماً اگر چنین نیازی احساس شود آمادگی اتاق‌ها، اعضایشان، هیات رئیسه‌ها و روسای هیات‌ها به جهت کار هم‌افزا و همگرا برای به نتیجه رسیدن بهتر این کار وجود دارد.

به نظرتان اتحاد اتاق‌های بازرگانی، اصناف و تعاون و به‌طور کلی بخش خصوصی چقدر می‌تواند جدی باشد؟ چقدر امکان دارد که موفق شود و چقدر امکان دارد که موفق نشود؟
اولاً من امیدوار هستم که موفق شود. اینکه چقدر جدی هستیم هم باید بگویم در حال برگزاری جلسات متعدد هستیم که دبیرخانه تشکیل‌شده کار خود را آغاز کند و به سرعت جلسه مشترک سه اتاق با هیات رئیسه‌ها طی دو هفته آینده برگزار شود. اتاق بازرگانی به شدت جدی است. آن دو اتاق نیز در دو هفته گذشته فعال بوده‌اند، حتی به‌صورت تلفنی هم در این مدت، مذاکراتی بین سه اتاق صورت گرفته. ضمن اینکه جلسات و نشست‌های مشترکی که گذاشتیم را دنبال و بررسی کردیم؛ آنچه ممکن است موفقیت این دبیرخانه را افزون کند مورد تاکید قرار دادیم. خواسته بقیه مجموعه‌های در ارتباط با اتاق‌ها را بررسی کردیم. یعنی ما سه اتاق بازرگانی، اصناف و تعاون یک همدلی و همگرایی‌ای داریم. از اعضایمان انتظار داریم در این خصوص به ما بیشتر از گذشته کمک کنند. به اضافه اینکه در مجموعه سه اتاق، مجموعه اجرایی، بدنه اجرایی و بدنه پرسنلی نیز باید این فضا به وجود بیاید. حتی وزارتخانه‌های ذی‌ربط اعم از وزارتخانه صنعت، معدن و تجارت، وزارت کار و رفاه اجتماعی در این خصوص نقش دارند و نهایتاً جزو طرف‌های این اتاق‌ها هستند. آنها می‌توانند در این راه بسیار موثر باشند.

برای هماهنگی این دبیرخانه با وزارتخانه‌هایی که نام بردید چه برنامه‌ای دارید؟
ما به سرعت بعد از اینکه هیات رئیسه جلساتی را داشتند و دبیرخانه شکل گرفت و کارهای اولیه شروع شد، به دنبال آن هستیم که جلسات مشترکی را با وزرای مربوطه برگزار کنیم. همچنین بعد از آن هم یک نشست همگانی با اعضای اتاق‌ها و افراد رده اول آنها - در اتاق ایران شامل هیات نمایندگان، در اتاق تعاون و اتاق اصناف هم شامل اتحادیه‌ها و تعاونی‌هایی که در مجموعه این اتاق‌ها هستند - به صورت دسته‌جمعی در کشور برگزار خواهیم کرد. همچنین قصد داریم این فضا را به تدریج در استان‌ها شکل و دبیرخانه مشترک را در سایر استان‌ها تشکیل دهیم. از این‌رو دبیرخانه مرکزی بلافاصله وظیفه دارد سه اتاق را در استان‌ها مدیریت کند که آنها نیز دورهم جمع شوند. امیدوار هستم در پایان همین امسال بتوانیم یک جلسه مشترک میان کلیه اتاق‌ها در کشور در یکی از استان‌ها داشته باشیم و اتاق‌های همه استان‌ها با وزرای مربوطه در یکی از استان‌های کشور که احتمال دارد تهران باشد یا یکی از استان‌های دیگر، در یک جلسه حضور یابند. باید بگویم برنامه‌های پیش رو برنامه‌های خوبی است. برنامه ما برای این دبیرخانه برنامه‌ای در 20‌بند است. اهداف ایجاد دبیرخانه مشترک سه اتاق ایران، اصناف و تعاون برای انسجام بیشتر بخش خصوصی با توافق روسای سه اتاق صورت گرفته است. این برنامه‌های مشترک میان‌مدت و بلندمدت میان سه اتاق برای پیشبرد امور تنظیم و کارگروه‌هایی مشترک برای تدوین برنامه ششم تدوین شده است. اولین برنامه ایجاد سازماندهی جدیدی برای ثبت تشکل‌ها و پرهیز از موازی‌کاری در تشکل‌هاست. بر این اساس می‌توان شاهد این موضوع بود که فعالیت تشکل‌ها با نظم بیشتری همراه باشد.
دومین برنامه این است که کارگروه مشترک تامین و توزیع شکل بگیرد تا زنجیره ارزش واردات و توزیع و تولید به‌طور کامل انجام شود. در سومین برنامه نیز بیان شده است که در اعزام و پذیرش هیات‌های تجاری هماهنگی ایجاد شود تا اتاق‌های اصناف و تعاون هم بتوانند از ظرفیت هیات‌های تجاری بهره بیشتری ببرند. این موضوع در شرایط کنونی که شاهد رفت و آمد هیات‌های تجاری هستیم، بسیار موثر خواهد بود. از دیگر برنامه‌های این دبیرخانه اصلاح قوانین و مقررات کار و تامین اجتماعی برای شناسایی قوانین مخل کسب و کار و هدفمند کردن اعطای تسهیلات بانکی است. مبارزه با قاچاق به دلیل زیان‌های بسیاری که برای تولید‌کنندگان داخلی دارد باید به‌طور جدی و از مبادی ورودی و شبکه‌های توزیع مورد توجه قرار گیرد. این نیز یکی دیگر از استراتژی‌های تعریف‌شده در دبیرخانه مشترک است. برگزاری دوره‌های کاربردی آموزشی برای بهره‌برداری آموزشی هر چه بیشتر و برقراری ارتباط میان حوزه‌های صنعت و دانشگاه، استفاده از منابع درآمدی اتاق‌ها در جهت کارایی بیشتر اتاق‌ها و برگزاری جلسات مشترک با اعضای سه قوه برای ارتباط بیشتر با بخش دولتی، در دستور کار قرار دادن مالیات بر درآمد و مالیات بر ارزش افزوده و هدایت منابع و سرمایه‌های خارجی هم افراد خارجی و هم ایرانیان مقیم کشور، همکاری سه اتاق در تنظیم برنامه‌های پسا‌تحریم، تسری دادن جلسات مشترک سه اتاق به اتاق‌های اصناف و تعاون و بازرگانی شهرستان‌ها و حضور در همایش‌های ملی و کشوری روسای اتاق‌ها در کنار یکدیگر و به‌طور مشترک نیز برنامه‌های دیگر این دبیرخانه است. از سویی هیات رئیسه سه اتاق در پایان هر فصل جلساتی مشترک خواهند داشت. همچنین پیش از جلسات شوراهای عالی که روسای سه اتاق عضو آن هستند، نظرات سه اتاق تبادل و به عنوان نظر واحد بخش خصوصی ارائه شود.
مرکز تحقیقات اتاق ایران برای بهره‌مندی و کار کارشناسی اتاق‌های تعاون و اصناف می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد. ظرفیت بسیار خوب شورای گفت‌وگوی دولت و بخش خصوصی، معاونت اقتصادی و مجلس اتاق، می‌تواند در خدمت اتاق‌های تعاون و اصناف نیز قرار بگیرد. این اتحاد این امکان را برای همه فراهم می‌کند. در مجموع هم‌صدایی سه اتاق در بهبود امور بخش خصوصی بسیار موثر خواهد بود.

این سه اتاق و دبیرخانه مشترکی که تشکیل شده و به عنوان صد‌ای واحد بخش خصوصی از آن یاد می‌شود، چه اثرگذاری می‌توانند در عملکرد قوه سه‌گانه و تعامل بخش خصوصی با آنها داشته باشند؟
اولاً که در بسیاری از شوراها هر سه اتاق، در بعضی دو اتاق و در بعضی دیگر یکی از اتاق‌ها حضور دارند. به عنوان مثال در شورای مقررات‌زدایی یا کمیته مقررات‌زدایی که رئیس آن آقای طیب‌نیا است اتاق ایران، اتاق تعاون و اتاق اصناف هر سه حضور دارند. در هیات واگذاری که واگذاری‌هایی انجام می‌دهد فقط دو اتاق ایران و اتاق اصناف حضور دارند. در شورای گفت‌وگو، اتاق ایران و اتاق تعاون حضور دارند. در بعضی از جلسات شورای پول و اعتبار فقط اتاق ایران و اتاق تعاون حضور دارند. در بعضی از جاهای دیگر اتاق اصناف به تنهایی حضور دارد یا جاهای دیگر اتاق تعاون. ما در این دبیرخانه تصمیم‌مان بر آن شد، در هر جا که ما تصمیم‌گیر موثر و رای‌گذار و رای‌دهنده هستیم، قبل از شروع و قبل از برنامه‌ها مطالب را با هم هماهنگ کنیم که هر آنچه جلو می‌بریم یک تصمیم واحد در بخش خصوصی باشد. چه جاهایی که هر سه هستیم و چه جاهایی که دو تا هستیم و چه جاهایی که یکی از اتاق‌ها حضور دارد. این هماهنگی در دبیرخانه انجام می‌شود و هر سه اتاق هم بر این قضیه به شدت تاکید دارد. پس این باعث هم‌افزایی و صدای واحد در بخش خصوصی مقابل دولت می‌شود، می‌تواند مطالبات ما را خیلی پررنگ کند و مجموعاً ظرفیت‌های مطالبه‌گری و ظرفیت‌های به نتیجه رساندن مطالبی را که داریم افزایش می‌دهد.

پس از شکل‌گیری این دبیرخانه احتمالاً هدف مشترک بخش خصوصی چه خواهد بود؟
هدف اصلی همه ما باید این باشد که اقتصاد کشور در یک جهت‌گیری مشخص به سمت رقابت و کارایی پیش برود. نزدیک به یک قرن است که ایران برای صنعتی شدن گام‌های زیادی برداشته اما هنوز صنعت رقابت‌پذیر نداریم. ایران و کره جنوبی در یک دوره نزدیک به هم تصمیم به توسعه صنعتی گرفتند. امروز صنعت ایران در حال رکود است اما صنعت کره جنوبی بر بازارهای ما سایه افکنده است. نتیجه اقتصاد فاقد رقابت و مبتنی بر حمایت همین است. همین که رقابت در اقتصاد ما نهادینه نشده و تولید داخلی توان رقابت با کالای خارجی را ندارد. در مقابل، ما در اتاق‌های بازرگانی از دولت انتظار حمایت داریم در حالی که باید از دولت رقابت را طلب کرد. باید از دولت خواست رقابت را جایگزین حمایت کند. در همین زمینه فکر می‌کنم در دوره پسا‌تحریم و زمانی که دوباره قرار باشد اقتصاد ایران به بازارهای جهانی بپیوندد، ناچار است که فضای رقابتی سالم را در خود شکل دهد. البته برای رسیدن به فضای رقابتی سالم و گذر از این دوران باید کاهش حمایت‌ها را در دستور کار قرار دهیم. اقتصاد ایران از مدت‌ها پیش در مسیر غلطی قرار گرفته و حتماً باید روزی از این مسیر باز‌گردد. اقتصاد غیر‌متکی به نفت و اقتصاد مقاومتی مدت‌هاست که از جانب مقام معظم رهبری مطرح شده است. اقتصاد کشور ما باید توان برگشت به عقب و آمدن به سر خط و رفتن به مسیر درست را در خود ایجاد کند. ولی متاسفانه هر زمان که خواستیم این مسیر اشتباه را بازگردیم و به مسیر درست برویم در بین راه با هزاران مساله و شکوه و شکایت و گله مواجه شده‌ایم و دوباره به همان مسیر غلط باز‌گشته‌ایم. من معتقد هستم برای رفتن به مسیر اصلی اقتصاد که همان مسیر رقابتی است حتماً باید دورانی سخت را تجربه کنیم. بنابراین شخصاً معتقدم کشور به فضای رقابتی سالم نیاز دارد نه فضای حمایتی و این امر جز با انسجام بخش خصوصی امکان‌پذیر نیست.