جنگ قیمتی بر سر نفت

یکی از مهم‌ترین اتفاقات حوزه انرژی در سال ۱۳۹۳ کاهش کم‌سابقه قیمت نفت بود. در علل کاهش قیمت نفت عوامل روانی، سیاسی، اقتصادی و همچنین تقویت قیمت دلار نقش داشت و در کنار اینها تعیین نرخ نفت در بودجه‌های سالانه کشورها نشان‌دهنده پذیرش کاهش قیمت نفت توسط این کشورهاست. از سوی دیگر تحولات منطقه بازار نفت را تحت تاثیر قرار خواهد داد و به نوسان‌های قیمت نفت دامن خواهد زد، همان‌طور که تاکنون نیز این‌طور بوده است. کشورهایی مانند روسیه، کویت و عراق تلاش می‌کنند با افزایش تولید سهم خود را از بازار افزایش دهند. موسسات معتبر بین‌المللی و آژانس بین‌المللی انرژی قیمت ۶۰ تا ۷۰ دلار را برای نفت در سال ۲۰۱۵ پیش‌بینی کرده و قیمت ۶۸‌دلاری را برای نفت اوپک پیش‌بینی می‌کنند اما به دلایل مورد اشاره عوامل روانی تاثیر بسزایی در کاهش قیمت نفت داشته‌اند. در عین حال در این جریان کاهش قیمت نفت، به نقش فناوری‌ها کم‌توجهی شده است. این در حالی است که امروز در دنیا یک انقلاب فناوری رخ داده و افزایش تولید نفت در برخی کشورها باعث فزونی عرضه بر تقاضا و بازگشت به دوران جنگ سرد شده است. در این دوران غرب تلاش می‌کرد با عرضه مازاد نفت، قیمت‌ها را کنترل کند. اما بعد از جنگ سرد با افزایش تقاضا، دیگر مازاد عرضه‌ای وجود نداشت و قیمت نفت به سمت نرخ‌های واقعی حرکت کرد. در سال ۲۰۰۶ میلادی، تولید نفت آمریکا کمتر از شش میلیون بشکه در روز بود اما از سال ۲۰۰۷ آمریکا برنامه جدیدی در حوزه انرژی تعریف کرد. پس از تعریف برنامه جدید توسط آمریکا، این کشور به سمت فناوری جدید در حوزه نفت حرکت کرد و در‌نهایت توسط این کشور تولید نفت از شن‌های نفتی رقم خورد. به هر ترتیب امروز آمریکا با استفاده از همان فناوری‌های مورد اشاره بیش از سه میلیون بشکه از سنگ‌های نفتی، نفت تولید می‌کند و این کشور به زودی به یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان نفت تبدیل خواهد شد. کما اینکه این کشور در حال حاضر بیش از ۵۰ درصد نیاز خود را از داخل تامین کرده و به این ترتیب به سمت کاهش وابستگی خود به ذخایر نفتی خاورمیانه حرکت می‌کند. به نظر می‌رسد کشور آمریکا ترجیح می‌دهد نیاز نفتی خود را از آمریکای جنوبی و کانادا تامین کند. با این حال باید توجه کرد که در خلال یک سال اخیر هیچ اتفاق خاصی از لحاظ اقتصادی در دنیا نیفتاده که کاهش اخیر قیمت نفت ناشی از آن باشد. بر این اساس بیشتر به نظر می‌آید پشت این کاهش قیمت نفت یک فضاسازی سیاسی و جوسازی‌های روانی قرار دارد. در واقع به نظرم نوسان‌های اخیر در حوزه نفت را می‌توان چنین تحلیل کرد که این یک جنگ قیمتی است. از یک‌سو شیل اویل و از سوی دیگر برخی رویکردها در خود اوپک به این شرایط دامن زده و اوپک به‌رغم برگزاری جلسه، تصمیم گرفته در میزان تولید کاهشی اعمال نکند. امروز فضایی ایجاد شده که بسیاری از تولیدکنندگان نفت به ویژه اعضای اوپک برای حفظ سهم خود از بازار جهانی، در حال رقابت هستند. همین مساله تبعات روانی و سیاسی منفی به همراه داشته است. این در حالی است که اعضای اوپک می‌توانند اجلاس فوق‌العاده‌ای برگزار کنند و تولید خود را بین پنج تا ۱۰ درصد کاهش دهند. باید توجه کرد این رفتار می‌توانست به طور مستقیم بر قیمت جهانی نفت تاثیر بگذارد و قیمت‌ها را افزایش دهد اما ما شاهد چنین اقدام‌های هماهنگی هم نبودیم و بدین ترتیب روند نزولی قیمت نفت تاکنون نیز ادامه یافت. اما با این حال با وجود نوسان‌های اخیر نفتی در بازارهای مختلف، اوضاع کشورهای نفتی به‌ویژه ایران نگران‌کننده نیست، گرچه در کوتاه‌مدت کاهش قیمت نفت بر اقتصاد سایه می‌اندازد اما به نظرم این اتفاق در نهایت به نفع کشور است و اقتصاد کشور از وابستگی به درآمدهای نفتی نجات یافته و کشور نیز از اقتصاد دولتی فاصله خواهد گرفت.