فرصت برندسازی

پس از حصول و اجرای توافقنامه ژنو میان ایران و غرب در جریان برگزاری مذاکرات هسته‌ای، در فاصله ماه نوامبر (آبان‌ماه) سال گذشته تا سال جاری در مقایسه با مدت مشابه پیش از آن رخدادهای زیر ثبت شد:

1- حجم معاملات محصولات پتروشیمی در بورس کالای ایران با رشد 2/8‌درصدی به 7/10 میلیون تن رسید و ارزش معاملات آن هم با 3/11 درصد افزایش به 207 هزار میلیارد ریال بالغ شد.

2- عرضه محصولات پتروشیمی تولیدی شرکت‌هایی از ترکیه، سوئیس (metalor)، کره جنوبی (yosung,korea petrochemical,petrochemical IND) و تایوان در بورس کالای ایران انجام شد.

3- با رشد عرضه محصولات خارجی، حجم معاملات محصولات کشاورزی با 7/68 درصد افزایش به 190 هزار تن رسیده که ارزشش با 4/124 درصد افزایش به دو هزار و 208 میلیارد ریال رسید. به عنوان نمونه 55 هزار تن برنج آمریکایی در این مدت عرضه شده و محصولات کشاورزی تولیدی آلمان، کانادا، فرانسه، روسیه، برزیل، اوکراین، هندوستان، تایلند، قزاقستان و ترکمنستان هم در بورس کالای ایران عرضه و معامله شد.

4- سفرای کشورهای سوئیس، مجارستان و اسپانیا در تهران راهی بورس کالای ایران شدند و مذاکراتی را برای حصول توافق به منظور تبادل کالا از طریق تنها بازار متشکل کالایی ایران انجام دادند.

5- بورس کالای بلاروس با ارسال نامه‌ای خواستار اجرای سریع‌تر تفاهمنامه فی‌مابین با بورس کالای ایران شد و برای جذاب‌تر کردن توسعه روابط، طی دیدار با سفیر تهران در مینسک، پیشنهاد عضویت بورس کالای ایران در اتحادیه الکترونیکی بین بورسی (IEU) را ارائه کرد.

6- یک هفته پیش هیاتی از بورس‌های کالایی بلاروس، اوکراین، قزاقستان و ارمنستان به تهران آمدند و طی نشست دو‌روزه در تهران، با عضویت بورس کالای ایران در اتحادیه الکترونیکی بین بورسی کشورهای مشترک‌المنافع و اروپای شرقی موافقت کردند. اتحادیه‌ای که علاوه بر عضویت قرقیزستان در انتظار عضویت روسیه طی نشست سال آینده در مسکو است.

حال سوال اینجاست که آیا تمام این رخدادها تنها به دلیل گشایش‌های سیاسی در عرصه بین‌الملل بوده یا بورس کالای ایران در مسیر توسعه خود واجد زمینه‌های لازم برای بین‌المللی شدن، شده است؟ به عبارت دیگر، بورس کالای ایران فی‌ذاته دارای چه جذابیتی است که چنین مورد توجه غرب واقع شده است؟

بورس کالای ایران پس از بدل شدن به مرجع قیمتی در خصوص کالاهایی همچون قیر و سنگ‌آهن که موجب ثبت قیمت‌های مکشوفه در نشریات مرجعی همچون Metal Bulletin، Argus Media،ICIS و Steelfirst شد، این فرصت را برای رصد‌کنندگان بازارهای منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا ایجاد کرده تا تجارت خود را بر مبنای قیمت‌های بورس کالای ایران برنامه‌ریزی کنند.

بدون شک زمانی که محصولات به هر میزانی و در هر زمانی بتواند از طریق بورس‌های کالایی دادوستد شود، موجب کاهش هزینه‌های مبادله و در نتیجه کاهش قیمت تمام‌شده کالاها می‌شود. وجود واسطه، آن هم در سطح بین‌المللی طبیعتاً هزینه‌های هنگفتی را بر تجارت و در نتیجه قیمت تمام‌شده کالاها تحمیل می‌کند که بورس‌های کالایی می‌توانند این هزینه‌ها را به حداقل برسانند و بیشترین منافع را نصیب تولیدکننده و خریدار نهایی کند. این منافع حداکثری قطعاً خود را در تولید ناخالص داخلی (GDP) هر کشوری نشان می‌دهد.

همچنین هر کشور نیازمند شفافیت و اطلاعات آماری دقیق درباره تجارت بین‌المللی است. ساماندهی تجارت بین‌المللی از طریق بورس‌های کالایی زمینه‌ساز شفافیت آماری تجارت خارجی کشور می‌شود که بدون شک هم به دولت و هم به بخش خصوصی برای مدیریت واردات و صادرات کمک خواهد کرد.

گذشته از این پذیرش انبارهایی در استان‌های گلستان، همدان، فارس، کرمانشاه، تهران و اصفهان از سوی بورس کالای ایران این فرصت را برای تجار و شرکت‌های بین‌المللی فراهم آورده است تا برای پوشش بازار حاشیه خلیج فارس که بازار مصرفی بزرگی محسوب می‌شود، بر روی پتانسیل بورس کالای ایران سرمایه‌گذاری کنند.

البته این ویژگی که بورس کالای ایران در دو منطقه آزاد کیش و انزلی دارای تالارهای معاملاتی است و تالار کیش نیز با تمرکز جدی بر پوشش صادرات از منطقه خلیج فارس به عموم کشورهای دنیا، برای بازرگانان بزرگ جهان خودنمایی کرده است.

از سوی دیگر برای اقتصادهای نوظهور و همچنین شرکت‌های تازه ورود‌کرده به بازارهای بین‌المللی، کشف قیمت عادلانه در بورس کالا و همچنین تضمین کیفیت و استاندارد کالای معامله‌شده در بورس کالا، امکان قابل توجهی برای برندسازی در منطقه به شمار می‌رود.

از این منظر سطح بالای قاچاق کالا در منطقه خاورمیانه آسیبی است که به ویژه برندهای نوظهور از شرق آسیا را به چالش کشیده است، بر این اساس تکیه بر معبری قانونی که ضامن کیفیت و استاندارد مشخص کالایی باشد، اهمیت درخور توجهی یافته است. در همین رویکرد به بورس کالای ایران، راهکار قانونی مقابله با پولشویی نیز برای افزایش شفافیت نقل و انتقال مالی در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا اهمیت خاص خود را دارد. کتمان نمی‌توان کرد که منطقه‌ای که ایران در آن قرار دارد به گواه گزارش‌های رسمی بین‌المللی بیشترین حجم پولشویی از طریق قاچاق و مبادله غیر‌رسمی کالا را شاهد است. لذا بورس کالای ایران این فرصت را ایجاد کرده تا عموم معاملات کالایی منطقه را با تضمین رصد شفاف مسیر انتقال ارز بتوان مدیریت کرد.

کامل شدن این چرخه حتی به دولت‌های منطقه نیز کمک می‌کند تا مکانیسم قابل اتکاتری در بخش اخذ مالیات از نقل و انتقال کالا که مهم‌ترین بخش مالیات‌گریز این کشورها محسوب می‌شود، طراحی کنند.

البته تمامی موارد مطروحه بر یک ویژگی خاص کشور ایران نیز به لحاظ جغرافیایی متکی است: قرار گرفتن در مسیر ترانزیتی دارای مزیت نسبی برای اتصال شرق و غرب و نیز دسترسی خاص به آب‌های آزاد برای برقراری ارتباط میان شمال و جنوب.

اما بدل شدن بورس کالای ایران به کانون تجارت منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا و آغاز حرکت در مسیر بین‌المللی شدن با یک بیم و امید در حوزه اقتصاد ملی مواجه است. بیم از آن جهت که اگر بورس کالای ایران بدل به شاهراه توزیع کالا در منطقه شود، آیا این امر موجب زیان صنایع ایرانی که عموماً از قدرت رقابت پایینی برخوردار هستند، نمی‌شود؟

امید از این جهت که شاید بیم فوق موجب تحرک بیشتر صنایع داخلی و کاهش هزینه مبادله و بهره‌گیری بیشتر آنها از مواد اولیه ارزان‌تر، گره رونق تولید رقابتی در اقتصاد ایران را باز کند. البته کالاهای زیادی هم‌اکنون از ایران به کشورهای جهان صادر می‌شود که با قیمت‌های پایین‌تر از قیمت داخلی این کار صورت می‌گیرد؛ این در حالی است که ایران این توان را دارد که در عرضه این محصولات تعیین‌کننده قیمت باشد. نفوذ هدفمند و نظام‌مند در بازارهای هدف و مدیریت صادرات و واردات نیز با فعال‌تر شدن بورس کالای ایران در عرصه تجارت جهانی تسهیل خواهد شد.

به هر حال مسیر تجارت جهانی از طریق بورس کالای ایران در حال فراهم شدن است و ظاهراً چاره‌ای نیست جز اینکه به جای دامن زدن به بیم مطرح‌شده، به امیدها دامن زد تا از این طریق بتوان در بسته حضور ایران در سازمان تجارت جهانی را نیز باز کرد.