عبدالله ناصری ویژگی‌های ارتباطی جامعه ایرانی را تشریح می‌کند
تاثیر‌پذیری از امواج رسانه‌ای زودگذر
حامد طبیبی بررسی رویکرد برنامه‌سازی سرگرمی و طنز در رسانه‌ای که وجه سیاسی آن بسیار پررنگ است، دشواری‌های خاص خود را دارد. صدا و سیما در دو دهه گذشته نشان داده که اولویت‌هایی غیر از استانداردهای معمول برنامه‌سازی حرفه‌ای در سطح جهان دارد.
حامد طبیبی بررسی رویکرد برنامه‌سازی سرگرمی و طنز در رسانه‌ای که وجه سیاسی آن بسیار پررنگ است، دشواری‌های خاص خود را دارد. صدا و سیما در دو دهه گذشته نشان داده که اولویت‌هایی غیر از استانداردهای معمول برنامه‌سازی حرفه‌ای در سطح جهان دارد. این مساله در مورد همه برنامه‌ها با هر میزان استقبال عمومی، صدق می‌کند؛ خواه 90 باشد یا خندوانه. عبدالله ناصری از مدیران تلویزیون در اوایل دهه 60، از جمله فعالان سیاسی اصلاح‌طلب است که سابقه مدیریت رسانه در حوزه‌های مکتوب و مجازی را نیز در کارنامه دارد. مدیرعامل خبرگزاری جمهوری اسلامی در دولت اصلاحات در گفت‌وگو با «تجارت فردا» از صدا و سیما و خط قرمزهای آن در برنامه‌سازی گفت که در ادامه می‌آید.
تغییرات مدیریت صدا و سیما سبب شده برخی برنامه‌هایی که در حوزه سرگرمی فعال بودند، تعطیل شوند. جمعه ایرانی یا همان صبح جمعه با شما اعلام کرد به فضای مجازی می‌رود و «رادیو هفت» هم متوقف شد. برخی برنامه‌های فرهنگی مانند دستان، کتابنامه و هفت هم تعلیق یا تعطیل شدند. به نظر شما رویکرد سازمان نسبت به برنامه‌سازی سرگرمی که یکی از ویژگی‌های اصلی رسانه‌های دنیاست، مقطعی است یا راهبرد مشخصی دارد؟
مشکل اساسی صدا و سیما این است که در دو دهه اخیر و در دوره‌های مدیریتی مختلفی که داشته، راهبرد رسانه‌ای مشخصی برای خودش تعریف نکرده است و برنامه‌ها به صورت «هر چه بادا‌باد» ساخته شده است. البته خطوط قرمز خود را تعریف کرده اما در مورد برنامه‌سازی سرگرمی باید به دو اصل مشخص توجه می‌کرد که کمتر این اتفاق رخ داده است. این‌گونه برنامه‌ها باید در عین حال که سرگرم‌کننده است، آگاهی‌بخش هم باشد. برنامه‌ای مانند رادیو هفت هم سرگرم‌کننده بود و هم ویژگی‌های آموزشی، اطلاع‌رسانی و آگاهی‌بخشی داشت. طرح مباحث روز به عنوان تِم هر برنامه، شعرخوانی و آشنایی با ادبیات ایران و نویسندگان، خواندن متون آموزنده از سوی چهره‌های
مطرح، طنز و... همه و همه نشان می‌داد پشت سر رادیو هفت، فکر و ایده وجود دارد. این جنبه آگاهی‌بخشی -چه در قالب طنز و غیر‌طنز- اگر بالا رود، ارزش افزوده ایجاد می‌کند و به طور طبیعی، به هدف خود رسیده و مخاطب بسیاری هم به دست می‌آورد. صدا و سیما رسانه‌ای نیست که رسالت آگاهی‌بخشی عمومی را که با بعضی چارچوب‌های تدوین‌شده آن در تعارض باشد، دنبال کند. وجه دوم در صدا و سیما مورد توجه است یعنی برنامه‌های سرگرمی صرف که چون وجه اول را ندارد، مورد توجه جامعه هم قرار نمی‌گیرد. در عین حال عوامل اجرایی برنامه‌ها هم برای صدا و سیما مهم است و اگر در سطح کلی از افرادی باشند که با جهت‌گیری کلان صدا و سیما هماهنگ نباشند، در روند برنامه‌سازی نیز به کار گرفته نمی‌شوند. به عبارت دیگر برای این رسانه، عناصر تولیدکننده و ماهیت فکری آنها که خارج از چارچوب نوشته یا نانوشته سازمان نباشند هم مهم است و این بر وجه حرفه‌ای‌گری آنها می‌چربد.
در گذشته برنامه‌هایی در حوزه مسابقات و سرگرمی بوده‌اند که در مقطعی با اقبال جدی مواجه شدند اما بعد از مدتی، مجریان آن کنار گذاشته شده و بعد هم کل برنامه تعطیل شد. دلیل این امر چیست؟
سازمان در مانیفست نوشته و نانوشته خود این اصل را مورد توجه قرار داده که هیچ‌کس و هیچ برنامه‌ای از طریق این رسانه مطرح نشود مگر گفتمانی همسو با سیاست‌های کلان آن داشته باشد. اگر آقای حسین شریعتمداری که گفتمان همسو با این رسانه دارد از این برنامه‌های سرگرمی تولید کرد و خودش هم مدیر اجرایی شد، قابل پخش است چون آن تفکر همسو با مانیفست سازمان است اما اگر چنین نباشد صدا و سیما اجازه نمی‌دهد برنامه روی آنتن برود چون مجریان و برنامه‌سازان می‌توانند خارج از صدا و سیما در منظر عمومی قرار گرفته و اثرگذار شوند.
اما بسیاری از رسانه‌های شاخص دنیا تلاش بسیاری می‌کنند تا یک برنامه و مجری آن، برند شود و از او چهره اجتماعی بسازند.
اگر رسانه‌ای تحت گفتمان مسلط رسمی بخواهد کار کند، از این معیار حرفه‌ای پیروی نمی‌کند. به طور طبیعی اگر این رسانه الزامی نداشت که در چارچوب گفتمان رسمی، کار حرفه‌ای انجام دهد آن وقت این ایده شما به نتیجه می‌رسید اما مدیریت صدا و سیما باید همسو با گفتمان رسمی باشد از این‌رو خطوط قرمزی برای تولیدکنندگان و برنامه‌سازان خود تعریف کرده است. به دلیل همین محدودیت، صدا و سیما در میان رسانه‌های جدید دنیا، نه در حوزه خبری سیاسی، نه برنامه‌های تولیدی اساساً جاذبه قابل توجهی ایجاد نمی‌کند.
جامعه‌شناسان و روانشناسان عنوان می‌کنند شادی و نشاط، نیاز عمده جامعه امروز ماست. برای برنامه‌سازی در راستای رفع این نیاز در هر رسانه‌ای چه کارهایی باید صورت بگیرد؟
نشاط باید حقیقی باشد بنابراین چارچوب خاص خود را دارد. نشاط ارائه‌شده در قالب برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی، بر اساس رویکرد اجتماعی آن است که قابل پذیرش می‌شود. نگاه‌های انتقادآمیز یا پیام‌های انتقادآمیز حتی در برنامه‌های طنز و سرگرمی، یک اصل پذیرفته‌شده است اما رویکرد رسمی صدا و سیما، این را بر نمی‌تابد. برای رفع این نقیصه، برنامه‌ای می‌سازند که صرفاً ظاهر زیبایی دارد یا مجری آن، بازیگر مشهوری خواهد بود اما اصل برنامه چیزی برای عرضه به عموم ندارد.
پتانسیل ساخت برنامه‌های حرفه‌ای سرگرمی در نیروهای فعلی صدا و سیما وجود دارد؟
با شناختی که من دارم، سازمان در حال حاضر هم به اندازه کافی نیروی توانا دارد. قریب به 50 هزار نیرو در این سازمان فعال است. برنامه‌سازانی هستند که اگر احساس کنند یک برنامه سرگرمی می‌تواند در آن قالب حرفه‌ای تولید -که در رسانه‌های موفق دنیا پذیرفته شده‌اند- ساخته شود، این کار را انجام می‌دهند اما مدیریت کلان، چارچوب دیگری دارد. نمونه بارز آن برنامه‌های مهران مدیری است که در قالب طنز، قابلیت اجتماعی قابل دفاعی هم داشت. به واسطه برنتابیدن این رویکرد از سوی مدیران تلویزیون، او ترجیح داد سریال‌های خود را در شبکه خانگی عرضه کند در حالی که تلویزیون برای او راحت‌تر بود.
در مورد خندوانه تبلیغات بسیاری در حال حاضر در بخش‌های مختلف صدا و سیما صورت می‌گیرد و مدیران ارشد، به پشت صحنه آن می‌روند. شما ساخت چنین برنامه‌هایی را در چارچوب برنامه‌های کلان سازمان می‌دانید؟
وقتی این جرات را در تلویزیون ببینم که برنامه‌های مشابه خندوانه را به شبکه‌های عمومی بیاورد که نیاز به سیستم دریافت دیجیتال نداشته باشند. خندوانه در کشور 75میلیونی ما، مخاطب جامع ندارد. اگر از سوی آنتن معمولی که در هر کوی و برزن و روستایی قابل دریافت باشد پخش شد، آنگاه می‌توان آن را حاصل رویکرد کلان سازمان دانست.
خندوانه، بیشتر حاصل خلاقیت تیم اتاق فکر و مجری آن است که سابقه برنامه‌های خوب سرگرمی دارند یا تبلیغاتی که صدا و سیما روی آن صورت می‌دهد؟
نه، به نظر من صدا و سیما در این عرصه‌ها برنامه مدونی ندارد. چارچوب‌های اولیه از سوی برنامه‌ساز به سازمان ارائه شده است و آن را به شبکه‌ای محول کرده‌اند که سیستم فنی دیگری برای دریافت آن تعریف شده است. این نکته را در نظر داشته باشید که صدا و سیما گاه برنامه‌های سرگرم‌کننده‌ای را که به نقطه ارتقای آگاهی‌بخشی در مورد وقایع اجتماعی برسند متوقف می‌کند.
در شبکه‌های اجتماعی، بسیاری از مردمی که مخاطب صدا و سیما نیستند هم به واسطه ویژگی‌هایی که یک برنامه خاص دارد از آن حمایت می‌کنند. مثلاً در مورد برنامه 90، در مقاطعی این اتفاق رخ داد. این اتفاق را تحت تاثیر چه عواملی می‌دانید؟
درباره 90 و برنامه‌های مشابه آن، این مساله را فراموش نکنید که به هر حال صدا و سیما باید در حدی دارای مخاطب باشد که بتواند سازمان عریض و طویلی را مدیریت کند و برای آن بودجه بگیرد. این برنامه اختصاص به حوزه ورزش دارد و مخالف دغدغه‌های کلان سازمان نیست. اگر عادل فردوسی‌پوری پیدا شود که 90 اجتماعی-سیاسی طراحی کند، بعید می‌دانم در این حوزه و با این نگاه مدیریت سازمان، اجازه تولید تحت هیچ شرایطی بگیرد. مسائل حوزه ورزش کشور خیلی دردسرساز نیست و اگر انتقادهایی در این حوزه مطرح شود، مشکلی برای سازمان ایجاد نمی‌کند. البته کارکرد شبکه‌های اجتماعی در حمایت از برنامه‌ای حتماً موثر است اما اصلی بالاتر از این وجود دارد که اگر حساسیت‌ها به وسیله هر برنامه‌ای ایجاد شود، با وجود تقاضا یا حمایت مردم در شبکه‌های اجتماعی، باز هم نمی‌تواند روی آنتن بماند.
چرا برنامه‌ای مثل خندوانه که به دلیل حضور زن و مرد در کنار هم و فضای شاد و نشاط‌آور، توسط جریانات دارای نفوذ مورد انتقاد بود، همچنان توانسته روی آنتن بماند؟
فضایی که در حمایت از خندوانه شکل گرفته حاصل کار همان دست‌اندرکاران فضای مجازی است که می‌توانند افکارسازی عمومی را به گونه‌ای پیش ببرند که مدیریت سازمان فعلاً بتواند از آن دفاع کند. در عین حال حامیان برنامه از بخشی از جامعه می‌آیند که به امکانات معمول دریافت شبکه دیجیتال دسترسی داشته و می‌توانند برنامه را ببینند. این واقعیت را باید در نظر داشت که در جامعه ما هر برنامه طنز یا سرگرمی استانداردی که در تلویزیون یا شبکه خانگی عرضه شود مورد توجه قرار می‌گیرد. از نظر جامعه‌شناسان و روانشناسان، جامعه ما متعادل نیست و صدا و سیما هم نتوانسته نشاط مثبت روحی و عاطفی ایجاد کند لذا از برنامه‌هایی که ویژگی نشاط‌آور دارد به طور طبیعی استقبال نسبی می‌شود و خندوانه از همین قاعده پیروی می‌کند. این نکته را هم باید اضافه کنم که این موج‌آفرینی و تحت تاثیر موج قرار گرفتن در برهه‌های کوتاه، از ویژگی‌های جامعه ماست اما الزاماً در میان‌مدت و بلندمدت، افکار
عمومی همان نظر قبلی را درباره آن برنامه خاص ندارد.
دیدگاه تان را بنویسید