ارتباط همراه

نام «موبایل» برای همه ما با تداعی ابزار الکترونیکی قابل حملی برای پردازش، سرگرمی، اپلیکیشن‌های مختلف، دسترسی به اینترنت و شبکه‌های اجتماعی همراه است. گرچه به واقع غیر از این نیست اما لازم است علاوه بر این کاربردهای تکنولوژیک به خاطر داشته باشیم موبایل بسیار فراتر از آنچه می‌اندیشیم دنیای ارتباطات و از آن مهم‌تر زندگی اجتماعی ما را دستخوش تغییر کرده است.
همه ما گوشی‌های اولیه موبایل را به خاطر داریم. ابزارهای بزرگ و سنگینی که نگهداری آن در دست به قدرت زیادی نیاز داشت؛ چیزی در حد یک پاره‌آجر. گوشی‌های قدیمی شما را ناچار می‌کرد دائم نزدیک پریز برق بنشینید چون باتری‌های آنها دوام بسیار کمی داشت. ظاهراً گوشی‌های اولیه خیلی هم همراه نبودند. در 10 سال گذشته، گوشی‌ها کوچک‌تر شده‌اند و حالا قدرت بیشتری دارند. دیگر کسی تنها برای تماس تلفنی از آنها استفاده نمی‌کند. موبایل در سراسر دنیا برای اهداف مختلفی از جمله ارسال متن و تصویر، بازی و سرگرمی و حضور در شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌شود و به همین گستردگی، بر زندگی، کار، تجارت ، ارتباطات و‌... تاثیر می‌گذارد. با این تکنولوژی، زندگی بهتر و آسان‌تر از گذشته به نظر می‌رسد. شاید به این دلیل که به ما فرصت می‌دهد در هر لحظه و در هر جا با افرادی که مایل هستیم (چه در زندگی شخصی و چه کاری) در تماس دائم بمانیم. افراد می‌توانند در کمتر از چند دقیقه فایل‌های اطلاعاتی خود را به هر نقطه از جهان ارسال کنند یا به صورت تصویری با همکاران یا کارکنان مجموعه خود به تصمیم‌گیری‌های مهم و کلیدی بپردازند. گوشی‌های هوشمند برای افراد خانواده و دوستانی که دور از هم هستند این فرصت را پدید آورده تا همدیگر را ببینند و احساسات و اندیشه‌هایشان را با هم مبادله کنند. مردم قادرند بسیاری از امور روزمره خود را بدون حضور فیزیکی رتق و فتق کنند، قبض‌های خود را بپردازند. از وضعیت آب و هوا مطلع شوند، آخرین اخبار روز را مطالعه کنند، بهترین مسیر برای سفر را بیابند و‌... بدون تلفن‌های هوشمند و تکنولوژی بسیار پیشرفته پشت آن، مشارکت در شبکه‌های اجتماعی به این سرعت رشد نمی‌کرد و به این گستردگی نمی‌رسید. شبکه‌های اجتماعی نیز دوستان جدید و دور از دسترسی را به مجموعه دوستان ما افزوده است، کسانی که هرگز ملاقات‌شان نکرده‌ایم. حتی سیاستمداران و چهره‌های سرشناس دنیا به راحتی از این ابزار بهره می‌گیرند تا در هر لحظه به مردم دنیا بگویند کجا هستند، چه می‌کنند، چه می‌اندیشند و چه برنامه‌هایی در دست اقدام دارند. تکنولوژی موبایل برای مردمی که در شرایط بحرانی نظیر جنگ‌های داخلی یا خشونت و درگیری به سر می‌برند نیز فرصت بی‌نظیر دیگری ایجاد کرده است. آنها می‌توانند فراتر از فشارها و تنگناهای سیاسی و سانسور، از رویدادها و وقایع پیرامون خود تصویر بگیرند، آنچه بر آنان می‌رود را با تمام دنیا به اشتراک بگذارند و منشاء تغییرات سیاسی و اجتماعی شوند. شاید برای نخستین بار در تاریخ ارتباطات، می‌توان گفت این مردم دیگر تنها نیستند. در بسیاری از کشورها موبایل‌های هوشمند کارکردهای دیگری نیز پیدا کرده است. پزشکان و پرستاران به راحتی می‌توانند اطلاعات پزشکی بیماران خود (تصاویر پزشکی، نتایج آزمایش‌ها و ...) را از دورترین مناطق دریافت کنند و خدمات لازم را متناسب با نیاز بیماران به آنها ارائه دهند. بیماران در مناطقی که بحران‌زده‌اند یا مشکلات ویژه‌ای دارند تنها با استفاده از تلفن‌های هوشمند می‌توانند از اصل یا تقلبی بودن داروی خود اطمینان حاصل کنند. تلفن‌های هوشمند زندگی نابینایان را نیز متحول کرده است چرا که به آنها کمک می‌کند بدون نیاز به دیگران زندگی کنند. این گوشی‌ها می‌تواند متن روی صفحه را بخواند. نرم‌افزارهای پیشرفته آن می‌تواند برای یافتن مسیر در شهرهای شلوغ یا استفاده از خدمات شهری به یاری نابینایان بیاید. این کاربردهای روزمره تکنولوژی موبایل، ما را به جامعه‌ای تبدیل کرده است که اعضای آن بیش از هر زمان دیگری با یکدیگر در تماس هستند. به همین خاطر است که میلیون‌ها نفر هر روز منتظرند تا ببینند گوشی بعدی که کمپانی‌های معروفی نظیر اپل، سامسونگ یا بلک‌بری روانه بازار می‌کنند چه شکلی دارد، چه امکانات جدیدی عرضه می‌کند و برای زندگی آنان چه شگفتی‌هایی به ارمغان خواهد آورد.

اعتیادی به نام موبایل
گرچه امکانات و اپلیکیشن‌های گوشی‌های هوشمند زندگی را آسان‌تر کرده اما تاثیر آن بر ارتباطات میان‌فردی و روابط اجتماعی منشاء بروز سوالات بسیاری شده است. تلفن‌های هوشمند جذابیت‌های فراوانی دارند آنقدر که به راحتی قادرند تمام وقت یک نفر را به خود اختصاص دهند. این جذابیت به قدری زیاد است که می‌تواند تعاملات اجتماعی افراد را به حاشیه براند. وقتی با تلفن همراهتان همواره و همیشه در دسترس هستید به نظر می‌رسد دیگر چیزی به نام حریم خصوصی یا شخصی وجود ندارد. نمی‌توانید خود را از دنیا مخفی کنید مگر آنکه گوشی خود را خاموش کنید یا آن را نادیده بگیرید. در محل کار، میهمانی، در تاکسی و اتوبوس و مترو، کلاس درس، در خیابان، حتی هنگام رانندگی یا انجام کارهایی که به دقت زیاد نیاز دارد همواره آدم‌هایی را می‌بینیم که مشغول ارسال پیامک، بازی با موبایل یا گپ و گفت در شبکه‌های اجتماعی هستند. کنار گذاشتن تلفن یا خاموش کردن آن برای چنین افرادی بسیار دشوار است آنقدر که اگر گوشی خود را گم کنند یا حتی جا بگذارند زندگی روزمره‌شان مختل می‌شود و احساس ناامنی و تنهایی می‌کنند. این گونه افراد به راحتی تمرکز خود را از دست می‌دهند چرا که تمام فکرشان متوجه موبایل و محتویات آن است. افراد معتاد به موبایل عادت دارند در فواصل زمانی کوتاه مثلاً هر پنج دقیقه یک بار، تلفن همراه خود را چک کنند. اکثر آنها می‌گویند نگرانند که مبادا چیزی را از دست بدهند. در صورتی که بنا به ضرورت به کار دیگری مشغول نباشند، تمام وقت خود را به این بازیچه همراه اختصاص می‌دهند. حرف می‌زنند، بازی می‌کنند، چت می‌کنند یا مشغول دانلود و وبگردی می‌شوند. به همین خاطر است که حتی در صف سرویس‌های بهداشتی هم می‌توانید آدم‌هایی را ببینید که سرگرم چک کردن موبایل‌شان هستند.

مهارت‌هایی که از دست می‌رود
حضور دائم در شبکه‌های اجتماعی از جمله توییتر یا وایبر همزمان با افزایش توانایی افراد در نگارش متن، توانایی گفت‌و‌گو را در آنها کاهش می‌دهد یا محدود می‌کند. از آنجا که بسیاری از ارتباطات تاثیرگذار روزمره، مبتنی بر گفتار است و پیام‌های غیرکلامی افراد نیز از طریق کانال‌هایی مثل تماس چشمی، حالات چهره و اندام‌ها، تن صدا و لحن آن منتقل می‌شود، می‌توان حدس زد در ارتباطات متنی تا چه اندازه امکان تحریف معنای پیام یا عدم انتقال درست معانی وجود دارد. به نظر می‌رسد دنیا در حال پرورش نسلی است که برای شناسایی این پیام‌های غیرکلامی هیچ تجربه و آموزه‌ای ندارد. با این همه نمی‌توان گفت تمام تاثیر موبایل بر ارتباطات میان‌فردی منفی است. هنگام ارسال متن و نوشتار نیز افراد همچنان باید از موثر و کامل بودن گفت‌وگو اطمینان حاصل کنند. به همین دلیل در انتخاب واژه‌ها و جملات خود دقت بیشتری به خرج می‌دهند و رفته‌رفته می‌آموزند با هر مخاطب چگونه باید سخن بگویند و ارتباط برقرار کنند. هرچه میزان استفاده از تلفن‌های هوشمند گسترش می‌یابد میزان غلبه فضاهای خصوصی بر عمومی نیز رو به فزونی می‌گذارد. این پدیده‌ای نگران‌کننده است چرا که فضای عمومی جایی است که ما در آن «مشاهده» می‌کنیم و می‌آموزیم که چگونه با دیگران تعامل داشته باشیم. اگر از کاربران تلفن‌های هوشمند بپرسید10دقیقه قبل در اطراف خود چه چیزهایی مشاهده کرده‌اند اغلب آنها پاسخ خواهند داد چیزی به خاطر نمی‌آورند! این نکته نشان می‌دهد این تلفن‌ها شیوه درک، به خاطر سپاری و عملکرد ما را در محیط‌های عمومی دچار انحطاط کرده است. آنچه مسلم است این تکنولوژی در حال تغییر دادن دنیای ارتباطات است. تغییری که بر آن نقطه پایانی متصور نیست. هر روز امکانات جدیدی به این همراه هوشمند افزوده می‌شود که بررسی تاثیرات اجتماعی و فردی آن نیازمند مطالعات بسیار است؛ و این حوزه‌ای است که نادیده گرفتن آن توسط پژوهشگران علوم اجتماعی و ارتباطات می‌تواند پیامدهای جبران ناپذیری برای جامعه داشته باشد.