خواب حمل‌و‌نقلی جدید روس‌ها

تا پنج سال پیش هر سانحه‌ای در ناوگان حمل‌ونقل هوایی کشور رخ می‌داد در اغلب موارد یک پای آن توپولف روسی بود. توپولف‌های 154 سالیان طولانی ناوگان هوایی ایران را در انحصار خود در‌آورده بودند و بین عامه مردم به بختک روسی مشهور شده بودند. شاید آن‌طورها هم که می‌گفتند توپولف‌ها سانحه‌ساز نبودند. چون بخش اعظم ناوگان حمل‌ونقل هوایی ایران را تشکیل می‌دادند سهم بیشتری در سوانح هوایی کشور داشتند. نگرانی‌ها از ایمنی توپولف‌های 154 روسی که سال‌ها بود در دنیا این نوع هواپیما تردد چندانی نداشت سبب شد تا به بهانه مصرف سوخت بالای این هواپیما همزمان با اجرای هدفمندسازی یارانه‌ها، در سال پایانی دهه 80 از ناوگان حمل‌ونقل هوایی کشور خداحافظی کنند. اکنون با سفر هیات روسی به ایران و افزایش همکاری‌های دو کشور در عرصه اقتصادی پرونده توپولف دوباره در آسمان کشور باز شده است. گویا قرار است نسل جدید توپولف روسی در مدل توپولف 204 در آسمان ایران در صورت توافق ایران و روسیه به پرواز درآید. اگرچه همکاری ایران و روسیه در خرید توپولف‌های 204 تازگی ندارد و در سال‌های گذشته خبرهایی مبنی بر فروش این مدل هواپیما توسط روسیه به ایران مطرح شده بود و حتی به مرحله قرارداد نیز رفته بود اما هر بار بنا به دلایلی از جمله تحریم ایران عملیاتی نشد. موضوع خرید هواپیمای توپولف 204 از اوایل دهه 1380 در ناوگان مطرح شد. به گفته علیرضا منظری معاون اسبق سازمان هواپیمایی کشوری هرگاه قرار می‌شود روابط اقتصادی ایران و روسیه افزایش یابد یکی از موضوع‌های قابل بحث هواپیماست. البته برخی اوقات به صورت خرید هواپیما یا برخی از اوقات به شکل مشارکت از طرف روس‌ها مطرح شده که هیچ‌گاه جدی نشده است. جدی‌ترین مورد در سال 1385 بود که پس از پایان مذاکرات طولانی مقرر شد شرکت ایران ایر‌تور پنج فروند از این هواپیما را خریداری کند و بعد از امضای قرارداد تلاش‌هایی هم انجام گرفت ولی به دلایلی موفقیت‌آمیز نبود. منظری درباره ایمنی این هواپیما به «تجارت فردا» می‌گوید عموماً کارشناسان حمل‌ونقل هوایی کشور موافق ورود توپولف 204 نیستند و در آن زمان هم ورود این مدل هواپیما را مشروط به انجام اصلاحات فنی بر روی آن کرده بودند که طرف روسی اعلام داشت آنها را انجام خواهد داد. گفته می‌شود زمانی یکی از شرکت‌های هواپیمایی ایرانی یک هواپیمای توپولف 204 را به صورت اجاره به کشور آورد که پس از حدود دو ماه آن را برگرداند. چون از این نوع هواپیما تعداد کمی وجود داشته و در کشورهای منطقه وجود ندارد برای انجام پرواز به آن مناطق شرکت هواپیمایی ایرانی باید برای نگهداری قطعات و به‌کارگیری مهندس پرواز برای تعمیر و نگهداری هزینه فراوانی را تحمل کند. ضمن آنکه برای پرواز این هواپیما نیازمند آن هستند که تعداد زیادی خلبان آموزش بدهند. طراحی TU204 به وسیله شرکت توپولف و تولید آن از طریق آویا‌استار و انجمن تولید هواپیمای کازان انجام شده است. این هواپیما ابتدا در سال 1989 معرفی شد و تقریباً معادل بوئینگ 757 با برد کمتر تولید شده است. TU204 دارای دو موتور جت با برد متوسط است که قادر است بین 190 تا 210 مسافر در یک کلاس را حمل کند. دو نوع موتور پی‌اس 90 و رولز رویس می‌تواند برای آن مورد استفاده قرار گیرد. در سال 1994 اولین گواهینامه را با موتور پی‌اس 90 دریافت کرد. موتور پی‌اس 90 توسط روسیه تولید می‌شود اما بنابر اعلام کارشناسان هوایی با مشکلاتی مواجه است و با شرایط آب و هوایی ایران سازگاری ندارد. موتور غربی آن یعنی رولز رویس نیز به علت تحریم‌های روسیه ممکن است دیگر این شرکت نتواند از آن استفاده کند. تاکنون علاوه بر برخی از شرکت‌های روسی غیر از آئروفلوت به عنوان اصلی‌ترین شرکت هواپیمایی روسیه، شرکت‌هایی از کشورهای کره شمالی دو فروند، کوبا چهار فروند و مصر چهار فروند را مورد بهره‌برداری قرار داده‌اند و کشور چین نیز دو فروند از این هواپیما را برای فعالیت باری‌، کشور سوریه سه فروند مسافری و کشور کنگو پنج فروند مسافری را سفارش داده‌اند. روس‌ها علاوه بر موضوع صادرات هواپیما به ایران از همکاری در حوزه حمل‌ونقل ریلی سخن گفتند. قرار است روس‌ها در زمینه خط برقی و ساخت راه‌آهن رشت‌-‌آستارا و همچنین فروش ریل به ایران همکاری کنند. در راه‌آهن ایران در 10 سال گذشته چینی‌ها بیشتر نقش داشتند و تاکنون پیشرفت چندانی نداشته‌اند چراکه اغلب پروژه‌ها به علت تامین نشدن فاینانس با کندی مواجه شده‌اند. گویا این بار نوبت روس‌ها رسیده که بخت خود را در راه‌آهن ایران بیازمایند. اگرچه همکاری‌های ایران و روسیه در بخش ریلی نیز تازه نیست؛ روس‌ها قبل از این هم در برقی کردن خطوط مشارکت داشتند.