روزگار بی‌آبی

تصاویر ماهواره‌ای بالا آمدن سطح آب دریاچه در شبکه‌های اجتماعی دست به دست می‌شد و روی خروجی وب‌سایت‌های خبری قرار می‌گرفت؛ همان زمان بود که رضا کیانیان طرح کمپین «من دریاچه ارومیه هستم» را در شبکه‌های اجتماعی راه انداخت. گام‌های ابتدایی این کمپین با موفقیت پشت سر گذاشته شد و کیانیان بیش از یک میلیون و 700 هزار امضا جمع کرد. اواخر شهریورماه بود که محمد احسانی فیلمساز ایرانی تصویر خشکسالی و بی‌آبی دریاچه هامون را شورای آتلانتیک نمایش داد؛ «روزگاری هامون» تصویری از سیستان است که بی‌آب مانده. این مستند با تصاویر تکان‌دهنده‌ای که از هامون نمایش می‌دهد تاثیر بسیاری بر مخاطبان خود در این اکران برجای گذاشت. محمد احسانی بیش از آنکه یک هنرمند، کارگردان و فیلمساز باشد، مستندسازی باتجربه در حوزه محیط زیست است. مستندسازی 43ساله که رشته ادبیات و زبان انگلیسی را در دانشگاه تبریز تا مقطع کارشناسی به پایان رساند و برای تولید مستند به مناطق مختلف ایران سفر کرد، سفرهایی که با انگیزه به تصویر کشیدن بحران‌های محیط زیست ایران پا می‌گرفت. احسانی دوربین به دست از دشت‌ها، رودخانه‌ها و تالاب‌ها گذر می‌کرد و درد دل‌های طبیعت را در قاب مستند به تصویر می‌کشید تا شاید این تصاویر بهانه‌ای برای کمک به دشت‌و‌‌دمن آسیب‌دیده ایران شود. ماحصل سفرهای احسانی، مستندهای «روزگاری هامون»، «تالاب سیرانگُلی»، «رخش بر نقش»، «ایدز ایران 83»، «تبریز: تصاویر دنیای فراموش‌شده»، «گنبد مینا»، «ایل بهمئی»، «بانوی ارومیا»، «می‌خواهم زنده بمانم» و تعدادی مستند دیگر شده است. مستندهایی که در بیش از 60 جشنواره داخلی و جهانی فیلم به نمایش درآمده و موفق به کسب جوایز شده‌اند. احسانی جایزه ویژه هیات داوران از جشنواره فیلم‌های زیست محیطی واسا - فنلاند برای فیلم مستند «بانوی ارومیا» را در سال 2014 دریافت کرد و بعد از آن جایزه سوم از جشنواره بین‌المللی محیط زیست سیساک‌اکو کرواسی برای فیلم «بانوی ارومیا» را در می 2014 از آن خود کرد. همچنین جایزه ویژن از جشنواره بین‌المللی رود‌آیلند در آمریکا برای فیلم مستند «بانوی ارومیا» را در سال 2013 نصیب خود کرد. جایزه بهترین کارگردانی برای فیلم مستند «بانوی ارومیا» از دومین جشنواره جلوه‌های آب در اصفهان اردیبهشت 94 هم به احسانی رسید. بهترین فیلمنامه خارجی برای فیلم «تبریز: تصاویر دنیای فراموش‌شده» از فستیوال موندنس آمریکا در سال 1385 جایزه دیگری است که احسانی در این سال‌ها برنده شده است. «نشان افتخار» از نخستین جشنواره فیلم‌های مستند آسیایی-کره جنوبی برای فیلم «ایدز ایران 83» هم به محمد احسانی رسیده است. احسانی می‌گوید با ساختن این مستند وظیفه‌اش را به‌عنوان یک فیلمساز به محیط‌زیست انجام داده است. همان مسوولیتی که رضا کیانیان بازیگر معروف را درصدد ایجاد کمپین «من دریاچه ارومیه هستم» انداخت. کار کیانیان و احسانی از دو منظر مختلف تعهد سینما به بحران محیط‌زیست را نشان می‌دهد. «روزگاری هامون» نمایشی که گستره اجتماعی-فرهنگی زیادی در سطوح داخلی و خارجی ایجاد کرده است. احسانی در روزگاری هامون تلاش کرده از زاویه هنرهفتم به مشکلات زیست‌محیطی تالاب هامون اشاره کند. نگاه کارگردان در این مستند از زاویه نگاه اهالی بلوچستان به تصویر درآمده و مستند با عناصر روایی همگام می‌شود، عناصری که به وجه زیبایی‌شناسی فیلم کمک می‌کند و باعث می‌شود مخاطب مشکلات هامون را از زبان اهالی این منطقه جغرافیایی بشنود. همین وجه‌ روایی مستند اهمیت و تاثیرگذاری آن را دو‌چندان کرده. از طرف دیگر استفاده از موسیقی اقوام بلوچ مخاطب را در حال و هوای آن منطقه قرار می‌دهد. روایت‌های درد دل‌گونه نقش‌آفرینان مستند که با نوای محلی موسیقی در آمیخته است به مخاطب نشان می‌دهد، بی‌آبی چه به روز معیشت و زندگی مردمان این بخش از زمین آورده است. زندگی‌هایی که با وجود آب رنگ و بویی دیگر داشت و حالا با نبود آب همه‌اش را خشکسالی گرفته است. آنچه در ادامه می‌آید بخشی از روایت‌های ساکنان هامون از روزگار بی‌آبی آنهاست؛ جملاتی بر گرفته از مستند «روزگاری هامون».