وابستگی به کالاهای تجاری

چرا برخی صادرکنندگان کالاهای تجاری بهتر از دیگران با کاهش قیمت‌ها کنار می‌آیند؟ کالاهای تجاری همانند پریان دریایی فریبنده اما خطرناک هستند. هرگاه قیمت‌ها بالا می‌روند سیاستمداران کشورهای صادرکننده جشن می‌گیرند. درآمدهای حاصل از صادرات نفت، گاز و فلزات صندوق‌ها را پر می‌کند. پول نقد خارجی به داخل کشور سرازیر می‌شود و مشاغل پردرآمد خلق می‌شوند. اما دولت‌های این کشورها اغلب بخش‌های دیگر اقتصاد را نادیده می‌گیرند و گمان می‌کنند اوقات خوشی هیچ‌گاه تمام نمی‌شود. اما هر خوشی را پایانی است.
با سقوط بهای کالاهای تجاری کشورهای زیادی می‌فهمند وابستگی بیش از حد به منابع طبیعی چه عواقبی دارد. ونزوئلا با وجود داشتن بزرگ‌ترین ذخایر نفت جهان اکنون در آستانه اعسار و نکول بدهی‌ها قرار دارد. برزیل و نروژ که دو صادرکننده عمده نفت هستند در پیش‌بینی‌های خود از رشد کشور تجدیدنظر می‌کنند. رئیس‌جمهور روسیه ولادیمیر پوتین در سال 2015 شاهد افت پنج‌درصدی اقتصاد کشورش خواهد بود. طبق برآوردهای بانک مرکزی ارزش بدهی‌های دولتی روسیه تا حد اوراق کاملاً بی‌ارزش سقوط خواهد کرد.
هنگامی که در سال 2014 بهای کالاهای تجاری رو به افول گذاشت، اقتصاددانان بدترین شرایط را برای کلیه صادرکنندگان پیش‌بینی می‌کردند اما تعدادی از آنها توانستند ثابت کنند این انتظارات غلط بوده‌اند. فقط تعداد اندکی از کشورهای آمریکای لاتین از جمله آرژانتین، ونزوئلا و احتمالاً برزیل در سال 2015 دچار رکود خواهند شد. دیگران شاهد بازبینی پیش‌بینی‌های رشد کشور هستند اما باز هم عملکردشان مطلوب است. شیلی صادرکننده مس که زمانی برده نیروهای بازار بود، امسال سه درصد رشد خواهد داشت. پرو که به شدت به صادرات فلزات متکی است، رشدی پنج‌درصدی خواهد داشت. رشد اقتصادی آمریکای لاتین در مجموع دو درصد می‌شود. انتظار نمی‌رود در سال 2015 کشورهای صادرکننده نفت خاورمیانه دچار رکود شوند. هر چند احتمال رشد در کشورهای آسیب‌دیده از جنگ بعید است. عربستان سعودی با استفاده از ذخایر عظیم ارزی خود هزینه‌های دولت را بالا می‌برد تا در سال 2015 اقتصادش 5/4 درصد رشد داشته باشد.
برخی کشورهای آفریقایی نیز آسیب می‌بینند. نیجریه که به جز نفت هیچ کالای صادراتی دیگری ندارد، شاهد کاهش 13درصدی ارزش پول خود در سال 2014 بود. زامبیا که صادرکننده مس است در ماه ژوئن دست کمک‌خواهی خود را به سوی صندوق بین‌المللی پول دراز کرد. اما اوضاع آنقدر هم که انتظار می‌رفت بد نبود. در مقایسه با دوران‌های گذشته کاهش بهای کالاهای تجاری، پول کشورها ارزش خود را نسبتاً حفظ کردند. فقط کشورهای آسیب‌دیده از ابولا و دولت فاسد گینه استوایی شاهد کوچک ‌شدن اقتصاد خود در سال 2015 خواهند بود. انتظار می‌رود منطقه آفریقای زیر صحرای کبیر امسال پنج درصد رشد داشته باشد.

آماده‌باش برای پوتین
دو عامل بیان می‌کنند چرا برخی صادرکنندگان کالاهای تجاری بهتر از دیگران می‌توانند در برابر کاهش قیمت‌ها مقاومت کنند. اول، بسیاری از کشورها فضای کسب و کار خود را بهبود بخشیده‌اند. طبق گزارش بانک جهانی، منطقه آفریقای زیر صحرای کبیر در سال‌های اخیر پیشتاز و قهرمان بهبود فضای کسب و کار بوده است. روآندا که 20 سال قبل درگیر جنگ داخلی بود اکنون فضای کسب و کار بهتری از ایتالیا دارد.
فضای ملایم کسب و کار باعث تشویق سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی می‌شود. به‌رغم تلاطم‌های جهانی، در سال‌های اخیر سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در آفریقا مسیری صعودی را پیمود. پول‌های خارجی به اقتصادهای آفریقا کمک می‌کنند خود را متنوع سازند. رشد قدرتمند اخیر نیجریه محصول بخش نفت (که اکنون دچار رکود است) نیست، بلکه از امور مالی و خدمات حاصل شده است. حتی چاد که به خاطر اقتصاد صرفاً نفتی خود مورد تمسخر قرار می‌گرفت اکنون سهم کمتری به درآمدهای نفتی در اقتصاد می‌دهد. روسیه نیز به همان اندازه به کالاهای تجاری وابسته است اما به خاطر کاهش شدید سرمایه‌گذاری خارجی در این کشور از سال 2014 تنوع‌بخشی به اقتصاد آن برای پوتین بسیار دشوار شده است.
دوم، برخی کشورها پول خود را عاقلانه‌تر خرج می‌کنند. تا قبل از دهه 2000 تقریباً همه کشورها هنگام افزایش بهای کالاهای تجاری یا درآمدهای مالیاتی ولخرجی می‌کردند. کاهش هزینه‌ها فقط در صورت کاهش قیمت‌ها اتفاق می‌افتاد. روسیه هنوز این رویه را دنبال می‌کند. دولت پولی ندارد که با آن بتواند تقاضای داخلی را تقویت کند. به جای آن از هزینه‌های عمومی می‌کاهد که خود ضربه بیشتری به اقتصاد است.
برخی کشورهای آمریکای لاتین و آفریقا مانند زیمبابوه و شیلی سیاست‌های پولی «ضددوره‌ای» اعمال می‌کنند. آنها در دوران خوب پس‌انداز می‌کنند تا در روز مبادا خرج کنند. سایر کشورها به ویژه در خاورمیانه پایه‌های مالیاتی خود را گسترده‌تر می‌سازند تا بهتر بتوانند با کاهش قیمت‌های کالاهای تجاری برخورد کنند. یک دهه پیش، بودجه کشور آنگولا تقریباً به طور کامل به نفت وابسته بود اما اکنون یک‌سوم درآمدها از محل‌های دیگر تامین می‌شود. شیلی که 60 درصد از صادراتش را مس تشکیل می‌دهد زمانی به خاطر مدیریت نامناسب درآمدها شهرت داشت. اکنون یک نهاد مستقل بر دولت نظارت می‌کند تا درآمدها درست مصرف شوند.
برخی صادرکنندگان کالاهای تجاری سال 2015 تیره و تاری پیش‌رو دارند اما دیگران می‌توانند خوش‌بین بمانند. آفریقا که دهه‌ها نام آن با وابستگی به منابع مترادف بود، امسال یکی از مناطق دارای رشد سریع است و دیگر محکوم به پیروی از فراز و نشیب کالاهای تجاری نیست. اگر پوتین یک دهه قبل تلاش کرده بود وابستگی به منابع را از بین ببرد، مردم کشورش اکنون با چنین سال سختی روبه‌رو نمی‌شدند.
منبع: اکونومیست