اجحاف در حق برندپوش‌ها

محمود دودانگه/مشاور وزیر صنعت، معدن و تجارت

هنوز در ایران «برند»، آن‌طور که در دنیا مطرح شده و به رسمیت شناخته می‌شود، مفهوم واقعی خود را پیدا نکرده است. همان طور که می‌بینیم افراد بسیاری هستند که از لوگوها یا نشانه‌های تجاری مختلف و مطرح دنیا برای فروش کالاهای غیر‌اصل شرکت‌های خود در سطح کشور استفاده می‌کنند بدون اینکه مجوزهای لازم را از مالکان این برندها اخذ کرده باشند.
در واقع بسیاری از فروشندگان ایرانی از نام برندهای معروف دنیا بر روی اجناس‌شان استفاده می‌کنند و ادعا می‌کنند فروشگاهشان محصولات متعلق به همان برند را می‌فروشد ولی اگر بررسی‌های لازم صورت بگیرد، مشخص می‌شود این فروشگاه‌ها، رسماً نماینده آن برندهای معروف نیستند بلکه فقط از مزیت نام برندها استفاده کرده و کالای غیر‌اصل به مردم می‌فروشند.
در واقع این شرکت‌ها به این شکل مصرف‌کننده را فریب داده و در حق او اجحاف می‌کنند. البته طبیعتاً این رفتار فریبکارانه قابلیت پیگیری قانونی را هم دارد.
البته این موضوع درباره همه مراکز برند‌فروشی صدق نمی‌کند، باید در نظر داشت که در کنار این فروشندگان فریبکار، افرادی هم هستند که واقعاً تلاش می‌کنند بتوانند نمایندگی یک برند را بگیرند تا به مصرف‌کنندگان فروشگاه خود کالای اصل بفروشند و به حقوق مصرف‌کننده اجحاف نکنند.

چه نهادهایی باید پیگیر حقوق مصرف‌کنندگان باشند؟
ما در ایران سازمان‌هایی مانند سازمان حمایت از حقوق مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان را داریم و پیگیری موضوعات این چنینی و در واقع جلوگیری از اجحاف در حق مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان به عهده این سازمان‌هاست. از طرف دیگر، چندی پیش قانون تشکیل تشکل‌ها و نهادهای غیردولتی برای حمایت از حقوق مصرف‌کنندگان تصویب شد که به موجب آن، انجمن‌هایی هم به این منظور تشکیل شدند. و گرچه این انجمن‌ها هنوز قوت لازم را ندارند که بتوانند پیگیر حقوق مصرف‌کنندگان باشند ولی طبیعتاً باید این اتفاق بیفتد و انتظار می‌رود با قوت گرفتن این انجمن‌ها، اقدامات لازم برای پیگیری حقوق مصرف‌کنندگان انجام گیرد.

مرکز امور اصناف و بازرگانان مسوولیت پیگیری دارد
علاوه بر نهادهایی که نام بردم، مسوولیت رسیدگی به مشکلاتی مانند اینکه افراد از لوگو یا نشان تجاری شرکت‌های معتبر استفاده کرده و به جای آن کالاها، کالای غیر‌اصل را به مردم بفروشند، به عهده نهادی است که برای فعالیت به این فروشگاه‌ها و مرکز تجاری مجوز می‌دهد و این نهاد باید در برابر مردم پاسخگو باشد. ما در ایران مرکزی به نام مرکز امور اصناف و بازرگانان را داریم که متولی این موضوع است و باید تمام شرکت‌هایی را که به عنوان نماینده‌های شرکت‌های خارجی در ایران فعال هستند، به رسمیت بشناسد و به آنها مجوز فعالیت دهد. هیچ کدام از این شرکت‌ها بدون مجوز مرکز امور اصناف و بازرگانان نمی‌توانند رسماً فعالیت کنند.
به طور کلی نمایندگی یک برند خارجی فقط تا زمانی اجازه فعالیت دارد که نمایندگی واقعی آن برند را داشته باشد و پشتیبانی‌های لازم را نیز به طور کامل انجام دهد. این موضوع هم درباره پوشاک صدق می‌کند، به این صورت که طبیعتاً نمایندگی باید کالای اصل را به مردم ارائه دهد و هم در حوزه کالاهای سرمایه‌ای صدق می‌کند که نمایندگی باید خدمات پس از فروش مناسب را ارائه دهد. بدون رعایت این موارد آن نمایندگی طبیعتاً نباید امکان ادامه فعالیت داشته باشد.
من فکر می‌کنم اگر کسانی که در این زمینه مورد اجحاف واقع شده‌اند، پیگیری‌های لازم را انجام دهند، هم مرکز امور اصناف و بازرگانان، هم تشکل‌های مربوطه و هم سازمان حمایت از حقوق مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان، باید رسیدگی لازم را انجام دهند و اجازه ندهند حقوق افراد مورد اجحاف قرار گیرد.
به هر حال صدور مجوز فعالیت‌ برخی فروشگاه‌هایی که کالاهای برندهای بین‌المللی را می‌فروشند، به عهده مرکز امور اصناف و بازرگانان است.
این مرکز باید از طریق نظارت‌هایی که دارد مسوولیت رسیدگی به فعالیت‌های این نمایندگی‌ها را هم بر عهده بگیرد. این بررسی‌ها باید جدا از این انجام بشود که مصرف‌کننده‌ها، اطلاعات لازم را دارند یا ندارند و بر سرشان کلاه می‌رود یا نه.
در واقع به نظر من، وقتی مجوزها را مرکز امور اصناف و بازرگانان صادر می‌کند، طبیعتاً باید با نمایندگی‌هایی که ایجاد شده‌اند ولی مجوزهای لازم را برای فروش کالای برند نگرفته‌اند و مراکزی که مجوز دارند ولی به‌رغم داشتن مجوزهای لازم، محصول برند را ارائه نمی‌کنند، برخوردهای قانونی لازم انجام گیرد.

مالکیت معنوی را به رسمیت نمی‌شناسیم
یک نکته مهم در این زمینه این است که ایران هنوز به لحاظ حقوقی عضو آن توافقنامه بین‌المللی نشده است که به موجب آن مالکیت معنوی برندها را به رسمیت بشناسد. اگر دولت چنین تفاهمنامه‌ای را امضا کند طبیعتاً مالکان برندها می‌توانند، در صورت مشاهده تقلب صورت گرفته، یک دعوای حقوقی را علیه فروشگاه‌هایی که کالاهای غیر‌اصل را به نام برند آنها می‌فروشند، پیگیری کرده و اجازه ادامه فعالیت‌ها را به چنین فروشگاه‌هایی ندهند.

کاری که از دست مصرف‌کننده بر می‌آید
به هر حال ما در زمینه برندها در ایران رسمیت نداریم و تعداد فروشگاه‌هایی که نام برند را دارند ولی کالای غیر‌اصل می‌فروشند نیز زیاد است.
طبعاً در چنین شرایطی مشتریان هستند که باید با انجام برخی امور از اینکه در حق‌شان اجحاف شود، جلوگیری کنند. مثلاً اینکه مصرف‌کنندگان می‌توانند اطلاعات لازم را به مرکز امور اصناف و بازرگانان بدهند و البته قبل از خریدن محصولات برند هم درباره محصولاتی که می‌خرند شناخت لازم را پیدا کنند.
یکی از راه‌های شناخت محصولات برند، چک کردن محصولات در سایت این برندهاست. شرکت‌های برندهای بین‌المللی، سایت‌هایی دارند که می‌توان بارکد محصولات را در آنها چک کرد. این برندهای معتبر از طریق شبکه‌هایی، نظارت لازم را بر بارکدهای محصولات دارند و تقلب در زمینه بارکدهای موجود بر محصول‌ها دور از ذهن است.
علاوه بر این باید زمانی که مشتریان ایرانی می‌خواهند از یکی از فروشگاه‌هایی با نام یک برند بین‌المللی مانند بنتون خرید کنند، باید از طریق سایت مرکز اصناف و امور بازرگانان چک کنند تا متوجه شوند، آیا این برند بین‌المللی، در ایران نمایندگی دارد یا خیر؟ و حتی افراد می‌توانند از حقیقی بودن نمایندگی‌های این برندهای بین‌المللی از طریق سازمان‌های صنعت، معدن و تجارت استعلام بگیرند.
در هر صورت بهتر است که اگر مصرف‌کنندگان می‌خواهند، محصولات برند بخرند، قبل از اقدام به خرید، یکسری اطلاعات اولیه‌ای را در مورد آن محصول به دست بیاورند. در غیر این صورت اگر مصرف‌کنندگان بدون داشتن اطلاعات برای خرید بروند چون هنوز برندها در ایران به رسمیت شناخته نشده‌اند، در حق‌شان اجحاف صورت می‌گیرد.
در شرایط موجود لازم است مصرف‌کنندگان اطلاعات خود را بالا ببرند. به هر حال برندهای بین‌المللی قیمت‌های بالایی دارند و قیمت محصولات تقلبی گاه تا چندین برابر کمتر از قیمت محصول برند است و در واقع مصرف‌کننده پولی که به یک محصول غیر‌اصل می‌دهد بسیار بیشتر از ارزش واقعی آن محصول است.
طبیعتاً برای اینکه مصرف‌کنندگان از اینکه در حق‌شان اجحاف صورت بگیرد جلوگیری کنند، باید آگاهی خود را افزایش دهند. و البته یکی از مهم‌ترین کارهایی که مصرف‌کنندگان می‌توانند بکنند این است که در صورت فهمیدن اجحافی که در حق‌شان صورت گرفته، از طریق راه‌های موجود برای پیگیری حق خود اقدام کنند.