یکپارچه‌سازی خطوط در اولویت باشد

اگر امروز می‌بینید در کشورهای پیشرفته به ویژه در اروپا، قطار در اولویت سفرهای شهری قرار دارد و پراستفاده‌ترین وسیله حمل‌ونقل عمومی است به این جهت بوده که راه‌آهن بین‌شهری تفاوتی با راه‌آهن شهری ندارد چراکه همه خطوط ریلی به هم اتصال دارند. سالیان طولانی است که در اروپا حمل‌ونقل ریلی به یکی از ارکان حمل‌ونقل عمومی تبدیل شده است. این در حالی است که در کشور ما کمتر از دو دهه است که از قطار در جابه‌جایی مسافران در شهر استفاده می‌شود. طبیعی است که با عقب‌ماندگی مواجه باشیم. یکی از دلایل اینکه قطار شهری کارآمدی مناسبی ندارد این است که خطوط در سراسر شهرها به‌ طور یکپارچه برقرار نیست. در شهر تهران باید بالغ بر 15 خط قطار شهری داشته باشیم تا بتوان از خطوط ریلی به‌عنوان یکی از ابزارهای کارآمد در حمل‌ونقل عمومی بهره گرفت. از طرف دیگر ما در زمینه اتصال خطوط شهری با بین‌شهری در بخش ریلی با مشکل مواجهیم. باید این مسائل به شکلی برطرف شود. این در حالی است که در دنیا توسعه خطوط ریلی در شهرها با وجود گسترده بودن سیستم‌های حمل‌ونقل ریلی ادامه دارد. نمونه بارز آن توسعه قطار در پاریس و لندن است.

در این زمینه چگونه باید برنامه‌ریزی کرد تا حمل‌ونقل عمومی از طریق ریل در کانون توجه در توسعه شهرها قرار گیرد؟

توسعه حمل‌ونقل ریلی در درون شهرها نیازمند اتصال خطوط ریلی شهری به خطوط حومه‌ای است. باید هرچه سریع‌تر این کار انجام شود. اگر انتهای خطوط ریلی شهری به خطوط حومه‌ای متصل شود به ‌تدریج مردم هم اقبال بیشتری نسبت به استفاده از قطار برای سفرهای درون‌شهری و برون‌شهری خود نشان می‌دهند. در حال حاضر در اتصال قطار شهری تهران به کرج می‌بینیم تا چه میزان استقبال شده است. اگر این رویه در سایر خطوط برقرار باشد به طور مثال مترو تهران به قطار حومه‌ای ورامین متصل شود یا قطار حومه‌ای قم به تهران اتصال یابد و حتی در مسیر قزوین نیز این اتصالات برقرار شود در نتیجه خطوط به شکل یکپارچه به هم متصل می‌شوند که این مساله در کاهش بار ترافیک خیابان‌ها در شهرها و جاده‌های برون‌شهری تاثیر بسزایی دارد. متاسفانه سهم حمل‌ونقل ریلی در بخش مسافری در حمل‌ونقل عمومی بسیار پایین است و کمتر از 15 درصد است و اگر حمل‌ونقل شخصی را که مردم با خودروهایشان انجام می‌دهند در نظر بگیریم این سهم به شدت کاهش می‌یابد.

مشکل اصلی از چه عواملی نشات می‌گیرد؛ ضعف در زیرساخت‌ها داریم یا اینکه کمبود منابع در توسعه بخش ریلی باعث شده با عقب‌ماندگی در این عرصه مواجه شویم؟

این مساله نشان می‌دهد که ما از زیرساخت‌های ریلی به شکل بهینه در بخش مسافری استفاده نمی‌کنیم. در حالی که در اکثر نقاط کشور خطوط ریلی وجود دارد اما عدم اتصال آنها به یکدیگر باعث شده این چرخه به شکل کارآمد فعالیت نکند. در حال حاضر با توجه به اهمیت توسعه بخش ریلی در بین کل نظام کشور باید از این فرصت در جهت توسعه خطوط ریلی به شکل ویژه‌ای استفاده کرد. باید امکان دسترسی به راه‌آهن چه در بخش شهری چه در بخش بین‌شهری؛ در تمامی نقاط برای مردم به سهولت باشد. باید ایستگاه‌های راه‌آهن در تمامی نقاط شهرها برقرار باشند. بسیار اهمیت دارد که ایستگاه راه‌آهن در قلب شهر باشد تا بتوان در تمامی مسیرها مردم به آسانی از حمل‌ونقل ریلی استفاده کنند. متاسفانه در کشور ما این‌گونه نیست و به جای آنکه ایستگاه راه‌آهن در مرکز شهرها مورد توجه قرار بگیرد برخی اعتقاد دارند ایستگاه راه‌آهن باید خارج از شهر باشد. این در حالی است که در اروپا نسل اول ایستگاه‌های قطار در خارج از شهرها طراحی شده بودند اما به‌تدریج با توجه به اهمیت آنها به داخل شهرها منتقل شدند. باید توجه کنیم ایستگاه‌های قطار در جهت توسعه شهرها طراحی می‌شوند. هر جا که توسعه شهری مورد توجه است ایستگاه‌های قطار نیز در کانون توجه قرار دارند. خوشبختانه اخیراً با اقداماتی که انجام شده به این مقوله توجه شده اما هنوز هم بسیاری از ایستگاه‌های قطار در برخی شهرها با مرکز شهرها فاصله بسیاری دارند.

پس باید خدمات شهری متناسب با رفاه شهروندان فراهم شود تا مردم استفاده از ریل را به خودرو شخصی ترجیح دهند. اما همان‌طور که شما اشاره کردید ما در این زمینه با چالش مواجهیم.

از هر زوایه‌ای نگاه کنید افزایش سهم بخش ریلی به نسبت بخش جاده به نفع اقتصاد کشور است. هراندازه مردم به سمت استفاده از ریل در شهرها و خارج از شهرها تمایل داشته باشند به همان میزان می‌توان زمینه صرفه‌جویی در سوخت و افزایش ایمنی سفرها را فراهم کرد. از طرف دیگر یکی از نشانه‌های شهرهای پیشرفته برخورداری از ایستگاه‌های راه‌آهن متعدد در سراسر شهرهاست.

با این حال در زمینه مدیریت خدمات شهری یکپارچگی وجود ندارد. موازی‌کاری نهادهای مسوول باعث شده این مقوله نیز با مشکل مواجه باشد. در این زمینه چه باید کرد؟

باید این مساله ساماندهی شود چراکه نظام حمل‌ونقل ترافیک شهری باید یکپارچه باشد تا در این زمینه بتوان مدیریت صحیحی اعمال کرد. باید هماهنگی تنگاتنگی در این نظام ایجاد شود تا راه‌آهن شهری به راه‌آهن حومه و راه‌آهن حومه به راه‌آهن بین‌شهری متصل شود. اگر برنامه‌ریزی صحیحی در این زمینه انجام شود می‌توان به‌تدریج به سمت توسعه ناوگان حرکت کرد و بخش خصوصی را راغب کرد تا در این زمینه سرمایه‌گذاری کند. در حال حاضر بخش ریلی برای توسعه نیازمند سرمایه‌گذاری بخش خصوصی است. اگر این امر محقق شود می‌توان امیدوار شد که کم‌کم سهم حمل‌ونقل ریلی به نسبت جاده رشد قابل ‌توجهی داشته باشد.