توفیق در تسهیل معاملات

به عنوان اولین سوال عملکرد شرکت بورس را در سال 1395 چگونه می‌بینید با توجه به تحولاتی که طی یک سال اخیر رخ داده است اما همچنان سهامداران انتقادات بسیاری به عملکرد در برخی بخش‌ها دارند؟ نظر شما در این خصوص چیست؟

بورس تهران بعد از اجرایی شدن برجام وارد مرحله جدیدی از فعالیت شده است. با وجود تمام مشکلات دوران تحریم‌ توانستیم با بسیاری از بورس‌های جهانی دیدار داشته باشیم و همکاری‌های جدیدی را شروع کنیم. اکنون با وجود بیش از 10 میلیون سهامدار و 325 ناشر فعال در قالب 38 صنعت، ارزش بازار سهام تهران از 330هزار میلیارد تومان فراتر رفته است. در این میان توجه دولت به نقش بازار سرمایه امسال افزایش چشمگیری داشت. در خصوص تامین مالی بخش خصوصی و دولتی، فرصت‌های مناسبی برای رشد و به فعلیت رسیدن پتانسیل‌ها فراهم کرده است. بازار بدهی که یکی از مهم‌ترین بازارهای جهان است با کمک دولت توانست توسعه بسیاری داشته باشد و هم‌اکنون این بازار نقش بسزایی در پرداخت بدهی‌های دولت دارد. هم‌اکنون شاخص در محدوده 76 هزار واحد است و ارزش معاملات در 10‌ماهه سال 1395 نسبت به دوره مشابه سال 94 با رشد 69‌درصدی مواجه شده و از 303 هزار میلیارد به 512هزار میلیارد تومان رسیده است.

در گفته‌هایتان به بحث تامین مالی اشاره کردید. یکی از نقش‌های بازارهای سرمایه هر کشور در بحث تامین مالی صنایع و شرکت‌هاست. در این خصوص نقش بازار بدهی بسیار مهم است. با این حال به نظر می‌رسد عرضه‌های این بازار نسبت به حجم تقاضا چندان زیاد نیست.

در حوزه تامین مالی توسعه مطلوبی در بازار سرمایه اتفاق افتاده است و نهادهای مختلفی مانند صندوق پروژه و صندوق زمین و ساختمان در بازار سرمایه ایجاد شده تا شرکت‌ها بتوانند از این ابزار نیز برای تامین مالی استفاده کنند. در این میان در حوزه ابزار صکوک و اوراق مشارکت نیز توسعه مناسبی داده شده و جزو برنامه‌های بازار سرمایه است که بتواند به تامین مالی بخش خصوصی و دولتی از طریق ابزار بدهی کمک کند. در بازار بدهی ارزش معاملات این بازار از 2900 میلیارد تومان در 10‌ماهه سال گذشته، به 8100 میلیارد تومان رسیده‌ایم و با رشد فزاینده 175‌درصدی مواجه هستیم. ارزش بازار این اوراق به بیش از 92 هزار میلیارد ریال رسیده است و انتشار اوراق جدید در سال 1395 معادل 32 هزار میلیارد ریال بوده است و شرکت‌ها، تامین مالی از این درگاه را به طور پیوسته به انجام می‌رسانند. در مورد راه‌اندازی اوراق مشارکت ارزی مذاکره اولیه با بانک مرکزی انجام شده و در حال تشکیل کارگروه برای تدوین دستورالعمل مربوط و هماهنگی با سپرده‌گذاری هستیم. برای انتشار این اوراق، درخواست‌هایی از طرف شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس نیز موجود است. همچنین در بازار اوراق بدهی، 10 اوراق صکوک و مشارکت معامله شده، دو اوراق مشارکت پذیرش‌شده و هفت اوراق صکوک و مشارکت در انتظار پذیرش هستند. به طور کلی میزان عرضه‌ها از ابتدای سال در حد مطلوبی بوده است اما به دلیل جذابیت این بازار حجم تقاضاها بسیار زیاد است. یکی از برنامه‌های مهم مقامات بورسی در بلندمدت رونق این بازار است که با عرضه‌های بالایی صورت می‌گیرد.

ورود ابزار اختیار معامله از مهم‌ترین تحولات امسال بود؛ ابزاری با پوشش ریسک مناسب که می‌تواند سهامداران خارجی را نیز جذب کند. در این خصوص توضیحاتی می‌فرمایید؟

اجرایی شدن معاملات در بازار اختیار معامله نقطه عطفی در بازار سرمایه است. تعدد در ابزارهای معاملاتی علاوه بر متنوع‌تر شدن سبد محصولات، امکان مدیریت ریسک را فراهم می‌کند. با تصویب دستورالعمل بازار قراردادهای اختیار معامله سهام از سوی هیات‌مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار بازار، قراردادهای اختیار معامله خرید سهام روی سهام شرکت‌های ایران‌خودرو، فولاد مبارکه اصفهان و ملی صنایع مس ایران از تاریخ 28/09/1395 رسماً راه‌اندازی شد. زمان زیادی نگذشت تا بازار قراردادهای اختیار معامله فروش روی سهام شرکت‌های مذکور آغاز به کار کرد. در این خصوص آمارها نیز قابل توجه است. از ابتدای دوره معاملاتی قراردادهای اختیار معامله تا اواسط بهمن‌ماه، بیش از 22 هزار قرارداد به ارزش 38 میلیارد ریال معامله شده است. در خصوص معاملات اوراق اختیار فروش تبعی، طی 10‌ماهه 95 بیش از 307 میلیون قرارداد به ارزش 15 میلیارد ریال معامله شده که نسبت به مدت مشابه سال قبل بیش از 2900 درصد رشد داشته است.

بسیاری از انتقادات سهامداران در خصوص توقف طولانی‌مدت نمادها و نقدشوندگی پایین سهم‌هاست. موضوعی که به وضوح دیده شد طی مدت مزبور بازار را با چالش‌های بسیاری مواجه کرده است. از نگاه شما شرکت بورس چقدر در تسهیل معاملات موفق عمل کرده است؟ چه مشکلاتی پیش روی این شرکت قرار دارد؟

عمده توقف نمادها در راستای شفاف‌سازی بازار و صورت‌های مالی شرکت‌ها صورت گرفته است. اگر در نمادهایی مانند نمادهای بانکی این توقف‌ها طولانی‌مدت شده است به دلیل اختلاف‌نظرهایی بود که میان بانک مرکزی و سازمان حسابرسی وجود داشت. در این زمینه نیز راهکارهایی در نظر گرفته شده است. باید ترتیبی داده شود که جریان انتشار اطلاعات ناشران تسهیل شود و به‌واسطه آن زمان توقف نمادهای معاملاتی به کمترین حد ممکن برسد. همچنین مطالعاتی در خصوص فرآیند توقف و بازگشایی نمادها انجام شده تا با بهره‌گیری از این مطالعات بین‌المللی، این فرآیند با نمونه‌های بین‌المللی تطبیق بیشتری داشته باشد.

به نظر می‌رسد در بخش‌های دیگر نیز مشکلاتی وجود دارد که تسهیل معاملات و نقدشوندگی را تحت تاثیر قرار می‌دهد؟

همان‌طور که پیشتر اعلام شد، بورس تهران از نظر مبادلات و نقدشوندگی طی سال جاری در وضعیت مناسبی قرار دارد به طوری که ارزش معاملات بیش از 69 درصد افزایش یافته و دفعات معاملات به بیش از 13 میلیون دفعه ارتقا یافته است که نسبت به سال قبل رشد 49‌درصدی را تجربه می‌کند. با وجود این آمار مطلوب، همچنان نمی‌توان از مشکلات بر سر این مسیر چشم‌پوشی کرد. در خصوص این مشکلات به موارد مختلفی می‌توان اشاره کرد. نخستین موضوع شفافیت کم در متغیرهای کلان اقتصادی است. شفافیت در متغیرهای بودجه به‌ویژه متغیرهایی که بر صنایع اثرگذار است و روند رشد و توسعه شرکت‌ها، یکی از ارکان یک بازار سرمایه مطلوب است. این موضوع کمک می‌کند فضای بازار از ابهام دور شده و سرمایه‌گذاران در فضای شفاف به تحلیل داده‌ها و اطلاعات بپردازند. در این زمینه یکی از نهادهای مهم و اثرگذار بر نقدشوندگی بازارها، بازارگردانی است که اجرایی شــدن معاملات الگوریـتمی یکــی از ابزارهای قابل بهره‌برداری ازسوی بازارگردانان است که علاوه بر ارتقای حجم معاملات، هزینه کمتری برای بازگردان‌ها ایجاد خواهد کرد. فعال شدن صندوق‌های بازارگردانی و بهره‌برداری آنها از مفاد دستورالعمل بازارگردانی می‌تواند این خدمت را در بازار گسترده‌تر و از پایداری بیشتری برخوردار کند. در خصوص زیرساختارهای بازار، مطالعات مناسبی انجام شده که بهره‌برداری از نتایج آن تسهیل پیوسته مبادلات را به ارمغان خواهد آورد. ماحصل این مطالعات در قالب گزارش تحلیلی برای فعالان بازار ارسال شده و امیدواریم از نتایج آن در تدوین آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌ها استفاده شود.

از سرمایه‌گذاران خارجی بگویید. بسیاری انتظار داشتند پس از اجرایی شدن برجام مشارکت بورس تهران با بورس‌های جهانی بیش از گذشته افزایش یابد. طی این یک سال چه اتفاقاتی افتاد؟

بازدید سرمایه‌گذاران خارجی از تالار حافظ طی این مدت افزایش یافته است. در این زمینه 245 سرمایه‌گذار خارجی در قالب 42 گروه از بورس تهران بازدید کردند و تعداد کدهای معاملاتی صادر شده برای سرمایه‌گذاران خارجی به بیش از 769 کد رسیده است که از این تعداد،141 کد در اختیار سرمایه‌گذاران حقوقی خارجی است. این در حالی است که در مقایسه با سال گذشته سرمایه‌گذاران خارجی در 30 صنعت افزایش ارزش دارایی داشته و در هشت صنعت با کاهش ارزش مالکیت مواجه بوده‌اند. از دیگر تلاش‌هایی که در این زمینه و با همکاری بورس‌های خارجی صورت گرفته است می‌توان به به‌روزرسانی سامانه معاملات، امضای تفاهمنامه با بورس‌های آتن و مونیخ و عضویت مجدد بورس تهران در فدراسیون جهانی بورس‌ها اشاره کرد. در سال جاری و با اجرایی شدن برجام حضور سرمایه‌گذاران خارجی افزایش داشته به طوری که خرید و فروش آنها 100 درصد ارتقا یافته و میزان مالکیت آنها بیش از 90 درصد رشد کرده است.

به این نکته نیز باید توجه کرد که سرمایه‌گذار خارجی زمانی در بورس تهران ورود می‌کند که امنیت سرمایه‌گذاری در آن زیاد باشد به این معنا که بتوانیم تا حد زیادی پوشش ریسک را افزایش داده و تبادلات ارزی را تسهیل بخشیم که در این زمینه خوشبختانه بانک مرکزی و بورس، فعالیت خوبی طی این مدت داشته‌اند.

در بحث پذیرش شرکت‌ها به نظر می‌رسد فعالیت‌های خوبی صورت گرفته است. ورود شرکت‌های جدید می‌تواند چه رهاوردهایی برای سهامداران داشته باشد؟

طی این مدت شش شرکت در فهرست بورس تهران قرار گرفته‌اند که با حضور این شرکت‌ها بیش از 94 هزار میلیارد ریال به ارزش بازار افزوده شده است. همچنین در این مدت 141 هزار میلیارد ریال از طریق افزایش سرمایه تامین مالی شده است که 44 هزار و 800 میلیارد ریال آن از طریق سود انباشته و سایر اندوخته‌ها بود. همچنین دستورالعمل پذیرش شرکت‌ها در بورس شرایطی را مشخص کرده است که شرکت‌ها برای ورود به بازار باید تمام آن شرایط را احراز کنند و با توجه به شرایط سختگیرانه در این بازار، معمولاً شرکت‌های بزرگ پذیرش می‌شوند و تمام تلاش ما در این بخش این است که کیفیت ورود شرکت‌ها به گونه‌ای باشد که به طور کامل شرایط پذیرش را احراز کرده باشند.

سهامداران ذی‌نفعان اصلی ورود شرکت‌های جدید هستند. با توجه به اینکه این موضوع در عمق‌بخشی به بورس اثرگذاری زیادی دارد می‌تواند خرید و فروش را تا حد زیادی تسهیل بخشد و مدت‌زمان انتظار برای فروش (خرید) سهام را به حداقل ممکن کاهش یابد.

آماری از ورود این شرکت‌ها در دسترس است؟

بر اساس 16 جلسه تشکیل شده هیات پذیرش، سه شرکت در سال 1395 عرضه اولیه و سه شرکت نیز به بورس تهران منتقل شده‌اند. همچنین 6 شرکت درج شده و در حال آماده‌سازی برای عرضه هستند و 15 شرکت پس از پذیرش در حال آماده‌سازی برای درج در فهرست نرخ‌های بورس است. در ضمن 23 شرکت در انتظار پذیرش در بورس تهران هستند. در بازار صندوق‌های قابل معامله، پنج صندوق پس از پذیرش معامله شده‌اند و چهار صندوق در انتظار پذیرش هستند. همچنین برای پذیرش متقابل در سایر بورس‌ها، بررسی تفاهمنامه‌های موجود برای انتخاب بورس مبدأ و بررسی فرآیندهای پذیرش در چند بورس انتخابی و تدوین رویه برای آنها در حال انجام است.

در مورد حذف حجم مبنا هم توضیح دهید. یکی از مواردی که حاشیه‌های زیادی در پی داشته حذف حجم مبنا و افزایش دامنه نوسان است.

تصمیم‌گیری در خصوص قوانین بازار تنها بر عهده شرکت بورس اوراق بهادار تهران نیست. ما پیشنهاددهنده هستیم و در نهایت تصویب آن در سازمان بورس اتفاق می‌افتد. در جلسه ابتدای سال عرض کردم سال گذشته یک پیشنهاد ارائه داده‌ایم که حداکثر حجم مبنا مبلغ یک میلیارد تومان باشد. این تغییر باعث شد حجم مبنا در بازار سرمایه مقداری کمرنگ شود. به نظر من این آمادگی در بازار وجود دارد که حجم مبنا به‌صورت کامل حذف شود و این پیشنهاد را امسال به سازمان خواهیم داد.

در خصوص دامنه نوسان شرایط چگونه است؟ آیا برنامه جدیدی برای افزایش آن صورت گرفته است؟

دامنه نوسان را در گذشته چند بار به سازمان پیشنهاد داده‌ایم اما تاکنون تغییر نکرده است. قاعدتاً جزو برنامه‌های پیشنهادی ما هم هست که این مولفه را افزایش دهیم.

یکی از مهم‌ترین بحث‌های کنونی بورس تهران که مخالفان و موافقان زیادی دارد موضوع نحوه ورود سرمایه‌گذار به بازار است. منظور، همان افراد حقیقی است که وارد بازار می‌شوند. با فرض اینکه از هشت میلیون کد سهامداری، نیمی از آنها در بازار فعال باشند، باید گفت بسیاری تخصص لازم را برای سرمایه‌گذاری ندارند. عده‌ای معتقدند حضور سهامدار بدون احتساب شرایط خاص اشتباه است. این موضوع باعث شده نمای بازار سهام ایران، غیرحرفه‌ای باشد یعنی بیشتر فضای بازار بر اساس رفتار هیجانی سهامداران حقیقی تعریف شده است. در مقابل اعتقاد برخی دیگر این است که بازار سهام بازاری است که باید برای ورود عموم آزاد باشد و نیاز به مشارکت عمومی دارد. نظر شما در این خصوص چیست؟

وقتی صحبت از بازار رقابتی می‌شود یعنی در این بازار نباید محدودیت وجود داشته باشد. یعنی ورود و خروج باید کاملاً آزاد باشد. در این حالت باید ابزاری در اختیار سرمایه‌گذار قرار گیرد تا بتواند بهترین عملکرد را داشته باشد. ما صندوق‌های سرمایه‌گذاری را در کشور داریم، شرکت‌های مشاور حضوری و سبدگردانی هم در بازار از امکاناتی است که فراهم شده است. سرمایه‌گذار می‌تواند یونیت صندوق را خریداری کند که این صندوق‌ها ابزارهای مدیریت حرفه‌ای روی سبد سهام در بازارهای سرمایه هستند. در آمریکا عمدتاً مردم از طریق صندوق‌ها وارد می‌شوند ولی بازارهایی نیز وجود دارد که معامله‌گران علاقه دارند مستقیم وارد شوند. فکر می‌کنم در بازار ما فعالان و مردم علاقه دارند پولشان تحت کنترل خودشان باشد. آن چیزی که در بورس انجام می‌دهیم این است که دائماً توصیه کنیم مردم از طریق صندوق‌ها وارد شوند و پول‌شان را در اختیار صندوق‌ها بگذارند و یونیت صندوق‌ها را خریداری کنند. اعتقاد دارم که ورود و خروج به بازار باید به‌صورت کاملاً آزاد باشد. شاید در ادامه این روند مردم به این نتیجه برسند که به دلیل نبودن وقت کافی یا نداشتن اطلاعات و دانش باید به سمت این حرکت کنند که پول خود را در اختیار صندوق‌های سرمایه‌گذاری قرار دهند.

در همین رابطه بسیاری از معامله‌گران حرفه‌ای بازار در چند ماه گذشته عدم تحلیل‌پذیری را بزرگ‌ترین مشکل بازار دانسته‌اند. آنها معتقدند سودهای هنگفتی که در برخی سهم‌ها در بازار وجود دارد به دلیل نبود تحلیل کافی است یعنی شرایط بنیادی برای خیلی از سهم‌ها خوب است ولی سهام شرکت دیگری بیشتر رشد می‌کند. آیا وجود این رفتارهای هیجانی نمی‌تواند برای بورس ما مضر باشد؟

بورس تهران ترکیبی از سهامداران حقیقی و حقوقی است. بازار در سیر تکاملی خود می‌تواند سهامداران حقیقی را به سمت صندوق‌های سرمایه‌گذاری هدایت کند. بحث دیگر مربوط به افرادی است که روزانه خرید و فروش سهام انجام می‌دهند در مقابل افرادی که با نگاه بلندمدت وارد می‌شوند. به دلیل حضور مستقیم حقیقی‌ها نیست که بازار سراغ سهم بنیادی نمی‌رود و معکوس عمل می‌کند. وقتی بازار به‌جای آنکه به تحلیل‌های بنیادی عمل کند به شایعات توجه می‌کند، شفاف نبودن فضای کسب و کار می‌تواند دلیل اصلی باشد. اگر فضای کسب و کار شفاف شود و سرمایه‌گذار بتواند آینده را به تصویر بکشد قاعدتاً برای آن برنامه‌ریزی انجام می‌دهد. در سال‌های گذشته ابهاماتی در فضای کسب‌وکار وجود داشت که یکی از آنها بحث تحریم‌هاست که هیچ فردی نمی‌توانست تحلیل درستی از بازار ارائه دهد و افراد بعد از تحمیل اثرات آن متوجه می‌شدند چه اتفاقی افتاده است یا ابهاماتی که در خوراک پتروشیمی، پالایشگاه‌ها و معادن وجود دارد اگر می‌خواهیم سرمایه‌گذار بلندمدت فکر کند و به سمت سهام بنیادی حرکت کند و بازار منطقی‌تر عمل کند.