تاریخ انتشار:
معاون سازمان حفاظت محیط زیست می‌گوید شهرداری برای حل معضل آلودگی هوا مشکل مالی ندارد
تکلیف شهر تهران با آلودگی هوا
سعید متصدی با بیان اینکه بر اساس اقدامات صورت‌گرفته در سه سال اخیر، در مقایسه با سال ۱۳۹۲، معادل ۵۰ روز وضعیت هوای شهر تهران بهبود یافته است حل معضل آلودگی هوای شهر تهران را وابسته به قرار گرفتن این معضل در اولویت اقدامات شهرداری پایتخت اعلام کرد.
معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست، نقشه راه‌حل معضل آلودگی هوا در پایتخت را ترسیم کرد. سعید متصدی با بیان اینکه بر اساس اقدامات صورت‌گرفته در سه سال اخیر، در مقایسه با سال 1392، معادل 50 روز وضعیت هوای شهر تهران بهبود یافته است حل معضل آلودگی هوای شهر تهران را وابسته به قرار گرفتن این معضل در اولویت اقدامات شهرداری پایتخت اعلام کرد. به اعتقاد متصدی، هم‌اکنون شهرداری تهران از محل منابع گوناگون از جمله عوارض آلایندگی، درآمدهای زیادی دارد که باید این درآمدها را با اولویت رفع مشکل آلودگی هوای پایتخت‌نشینان هزینه کند. توسعه حملونقل عمومی، سالم‌سازی و پاک‌سازی ناوگان حملونقل از خودروهای آلاینده و مقابله با بلندمرتبه‌سازی در مسیر کریدورهای هوایی شهر تهران سه اقدام مهمی است که معاون سازمان حفاظت از محیط زیست برای مدیریت معضل آلودگی هوای پایتخت بر آن تاکید کرد.
در بروز پدیده آلودگی هوای شهرها به خصوص آلودگی هوای شهر تهران چه عواملی اثرگذار هستند و برای حل این معضل شهری که هم‌اکنون در روزهای متوالی فصل سرد، زندگی و سلامت شهروندان تهرانی و سایر کلانشهرها را با تهدید جدی مواجه می‌کند چه راهکارهایی وجود دارد؟
آلودگی هوا تحت تاثیر هر مکان و زمانی که در آن ایجاد می‌شود علت یا علت‌هایی دارد که در وهله اول باید نسبت به شناسایی این علت‌ها اقدام شود تا بتوان با بهترین و سریع‌ترین راه‌حل آن را برطرف کرد. عوامل گوناگونی هم هستند که این آلودگی را تولید می‌کنند؛ یعنی به عبارتی یک دسته از عوامل شامل علل اصلی تولید آلودگی هوا هستند و دسته دوم یکسری عواملی هستند که سبب تشدید آلودگی هوا می‌شوند؛ اصولاً یکی از مهم‌ترین بخش‌هایی که ما با آن روبه‌رو هستیم و آلودگی هوا با آن ارتباط پیدا می‌کند «تمرکز جمعیتی» است؛ جمعیت در هر جایی که تمرکز و تراکم پیدا کند، می‌تواند زمینه‌ساز بروز آلودگی‌های زیست‌محیطی از جمله آلودگی هوا باشد. به خصوص وقتی شهری تشکیل می‌شود و بدون برنامه جمعیت آن افزایش پیدا می‌کند و تراکم جمعیتی در آن زیاد می‌شود این عوامل باعث می‌شوند به دلیل تلاش شهروندان برای تامین نیازهای گوناگون آلودگی هوا نیز تشدید شود. یعنی ما وقتی شهری را تشکیل می‌دهیم قاعدتاً به دلیل نیازهایی که شهروندان برای تامین خدمات و ملزومات سکونتی خود دارند اگر مدیریت مناسبی در شهر وجود نداشته باشد، آلودگی هوا ایجاد می‌شود. نمونه بارز این وضعیت
شهر تهران است. شهر تهران از نظر منابع هوا، آب، خاک، وضعیت جغرافیایی یک ظرفیت زیستی دارد، اگر این ظرفیت پر شد و بیش از این ظرفیت بارگذاری جمعیتی صورت گرفت یکی از پیامدهای مستقیم آن ایجاد آلودگی هوا و تشدید آن است. در شهر تهران که شهری است دارای محدودیت جغرافیایی، به دلیل احاطه شدن از سوی رشته‌کوه‌های مختلف، این موضوع اهمیت بیشتری دارد. واقعیت این است که ظرفیت زیستی شهر تهران سال‌های سال است که به اتمام رسیده است، به طوری که دیگر ظرفیتی برای اضافه‌بار سکونتی و اشتغال و مکانی برای توسعه ندارد؛ از این‌رو وقتی ما اینها را در نظر نگیریم قاعدتاً آلودگی هوا تشدید می‌شود؛ در شهر تهران بیش از چهار میلیون خودرو وجود دارد؛ 5 /2 میلیون موتورسیکلت و صنایع بسیار زیادی در اطراف این شهر مستقر شده‌اند. این در حالی است که در سال 1346 مصوب شد در محدوده 120کیلومتری شهر تهران هیچ‌گونه فعالیت صنعتی صورت نگیرد؛ اما عملاً می‌بینیم که طی سال‌ها و دهه‌های بعد همچنان بارگذاری جمعیتی صورت گرفت و همچنان شهرک صنعتی و مسکونی ایجاد کردیم. به عبارت دیگر تنها عامل آلودگی هوا و از بین بردن ظرفیت‌های زیستی شهر تهران صنعت نبوده است؛ بلکه
جمعیتی که به دنبال شغل و برای ایجاد سکونتگاه به شهر تهران وارد شده و روزبه‌روز در حال افزایش هستند نیز از مهم‌ترین دلایل بروز و تشدید آلودگی هوای پایتخت محسوب می‌شوند.
در بسیاری از شهرهای دنیا زمانی که هجوم جمعیت به شهرها و کلانشهرها از سوی مدیریت شهری کنترل و مدیریت می‌شود، یعنی تلاش می‌شود با اعمال مدیریت شهری جمعیت یک‌دفعه مانند سیل به منطقه‌ای وارد نشود؛ یکی از ابزارهایی که در این زمینه به کار گرفته می‌شود، پرداخت عوارض و هزینه بیشتر زندگی در کلانشهرها و شهرهای بزرگ است.
در سایر کشورهای دنیا در زمان بروز بحران آلودگی هوا چه اقداماتی صورت می‌گیرد؟
در بسیاری از شهرهای دنیا زمانی که هجوم جمعیت به شهرها و کلانشهرها از سوی مدیریت شهری کنترل و مدیریت می‌شود، یعنی تلاش می‌شود با اعمال مدیریت شهری جمعیت یک‌دفعه مانند سیل به منطقه‌ای وارد نشود؛ یکی از ابزارهایی که در این زمینه به کار گرفته می‌شود، پرداخت عوارض و هزینه بیشتر زندگی در کلانشهرها و شهرهای بزرگ است؛ یعنی اگر کسی تمایل به سکونت در شهر بزرگی مانند تهران دارد قاعدتاً باید هزینه‌های بیشتری نسبت به سکونت در یک شهر کوچک بپردازد؛ این هزینه‌ها در عوارض و مالیات‌هایی که برای سکونت در کلانشهرها در نظر گرفته می‌شود گنجانده شده است؛ به این علت که حضور هر یک از افراد در یک شهر آلوده خود از عوامل تشدید آلودگی هواست و شهروندان باید هزینه آلایندگی خود را در شهر پرداخت کنند. بنابراین اساس ایجاد آلودگی، تمرکز جمعیتی است و هرگونه سیاستی که بر این تمرکز دامن بزند منجر به تشدید آلودگی می‌شود از جمله ارزان بودن خدمات، فروش تراکم، عدم آمایش سرزمین و محیط زیست شهری و جانمایی غلط برخی از مجتمع‌ها و واحدهای مسکونی بلندمرتبه در کریدورهای هوایی شهر که همه باعث می‌شوند آلودگی هوا شدت پیدا کند. تهران در حال حاضر با این‌گونه
مشکلات مواجه است؛ از یک طرف هیچ‌گونه محدودیتی برای مهاجرت افراد از شهرهای دیگر به شهر تهران وجود ندارد و روزبه‌روز هم تعداد واحدهای ساختمانی و فروش تراکم در آن بیشتر می‌شود. از سوی دیگر هم طی چند سال به طور مداوم و مستمر تعداد ساختمان‌های بلندمرتبه در شهر تهران افزایش یافته و بلندمرتبه‌سازی‌ها کماکان ادامه دارد؛ انواع و اقسام شهرک‌های اقماری در حال شکل‌گیری و توسعه است؛ به عنوان مثال اگر به وضعیت ساخت و سازها و بلندمرتبه‌سازی در منطقه 22 تهران نگاه کنید می‌بینید که فاجعه‌ای در حال اتفاق افتادن است؛ به این خاطر که ساختمان‌های بلندمرتبه دقیقاً در کریدور هوای شهر تهران ساخته می‌شود هوای شهر تهران را بلاک می‌کند و مانع از اختلاط هوا در داخل شهر می‌شود.
طی یک دهه گذشته به‌رغم تاکید بر توسعه ساخت مترو به عنوان یکی از راه‌های مقابله با تشدید آلودگی هوای شهر تهران، اختلافی بین دولت و شهرداری بر سر تامین هزینه‌های ساخت مترو ایجاد شده است که به نظر می‌رسد سازمان حفاظت محیط زیست می‌توانست به عنوان ارگان نظارتی با ورود به این ماجرا تکلیف این موضوع را برای همیشه مشخص کند؛ چرا چنین اقداماتی طی یک دهه گذشته از سوی این سازمان صورت نگرفت؟
به نظر من باید مقداری فراتر و ورای این بحث به موضوع نگاه کنیم؛ در یک شهر، شهرداری به طور متوسط هزینه‌هایی را از مردم با عناوین مختلف همچون عوارض شماره‌گذاری خودرو گرفته تا صدور پروانه مسکونی و... اخذ می‌کند؛ درآمدهای شهرداری هم در اینجا درآمدهای مناسبی است یعنی شهری مثل تهران درآمد مکفی برای اداره شهر و رسیدگی به معضلاتی همچون آلودگی هوا دارد؛ بیشترین درآمد شهری کشور در شهرداری تهران حاصل می‌شود که عدد این درآمد برای سال جاری حدود 18 هزار میلیارد تومان است. سوال اساسی اینجاست که این درآمدها چگونه خرج می‌شود؛ قطعاً ما در شهر مکان‌های بسیار زیادی برای هزینه‌کرد این درآمدها داریم؛ از مباحث مربوط به فضای سبز گرفته تا مدیریت پسماند و مباحث مربوط به خدمات شهری (مترو، اتوبوس و...). اما نکته اساسی اینجاست که وقتی در شهری مانند تهران با آلودگی بسیار زیاد هوا روبه‌رو هستید آیا اولویت این شهر باید توسعه جمعیتی و افزایش میزان تراکم ساختمانی باشد یا کاهش آلودگی هوا؟ این یک سوال اساسی است؛ در شهرهای دنیا، شهرداران با رویکرد منطقی با این‌گونه موضوعات برخورد می‌کنند؛ آنها با مشخص‌کردن و شناسایی معضلات و اولویت‌های شهری،
ابتدا به سراغ حل و فصل این معضل می‌روند و اولویت هزینه‌کرد خود را در شهر بر حل این معضلات و مشکلات قرار می‌دهند؛ نمونه بارز این موضوع مکزیکوسیتی، توکیو، لندن، پاریس و... است.
تا به حال سابقه نداشته است که یک‌بار در شهر تهران اعلام کنند که امروز به خاطر آلودگی هوا سیستم حملونقل عمومی رایگان است؛ کاری که بسیاری از شهرداران در شهرهای آلوده جهان همچون پاریس و لندن انجام می‌دهند.
در این شهرها که سابقه‌ای از آلودگی هوا دارند، سیستم مدیریت شهری اولویت را به حل معضل داده است؛ در شهری مثل تهران وقتی با آلودگی هوا مواجه هستیم و می‌دانیم مهم‌ترین استراتژی و بهترین استراتژی کاهش آلودگی هوا در این شهر، بهبود سیستم حملونقل عمومی است چطور شهرداری هزینه‌های گزافی را مصروف بخش‌های دیگر می‌کند؟ آیا نباید به عنوان اولویت و معضل بزرگ شهری، شهرداری تمام منابع خود را به سمتی ببرد که این معضل و خواسته مردم به عنوان شهروندان ساکن در این شهر برطرف شود؟ چون واقعیت این است که مردم تهران واقعاً برای سکونت در این شهر هزینه سکونتی خود را پرداخت می‌کنند؛ عوارض خودرو را پرداخت می‌کنیم، عوارض سکونت و نوسازی مسکن را پرداخت می‌کنیم، عوارض مربوط به پسماند را می‌دهیم و اگر هم سیستم حملونقل عمومی در شهر وجود دارد هزینه‌های استفاده از این سیستم را پرداخت می‌کنیم. تا به حال سابقه نداشته است که یک‌بار در شهر تهران اعلام کنند که امروز به خاطر آلودگی هوا سیستم حملونقل عمومی رایگان است؛ کاری که بسیاری از شهرداران در شهرهای آلوده جهان همچون پاریس و لندن انجام می‌دهند. در این شهرها هم بخش خصوصی حملونقل عمومی
را در دست دارد اما شهرداری هزینه حملونقل عمومی در روزهای به‌خصوصی را پرداخت می‌کند و برای کاستن از بار آلودگی هوا به شهروندان اعلام می‌کند که استفاده از این سیستم رایگان است. مساله اینجاست که درآمدی که از شهروندان در شهر کسب می‌شود قطعاً و یقیناً بدون هیچ عذری باید برای شهروندان آن شهر هزینه شود. دوم اینکه بایستی مدیریت شهری ببیند که اولویت و معضل اصلی شهر چیست و در آن جهت حرکت کند؛ شهرداران باید نظام اولویت‌بندی شهری داشته باشند؛ درست است که می‌توان پول را در شهر در هزاران نقطه هزینه کرد و شاید برای شهر هم ضروری باشد، اما باید به این پرسش پاسخ داد که کدام موضوع در اولویت قرار دارد؟ اما در مورد اینکه ما چگونه در شهر درآمدی داشته باشیم که با استفاده از آن مسائل مربوط به مدیریت معضلات زیست‌محیطی همچون آلودگی هوا پوشش داده شود باید گفت طی سه سال اخیر، در دولت یازدهم کمیسیونی به نام «کمیسیون کلانشهرها» ایجاد شد؛ این موضوع به عنوان یکی از دستاوردهای دولت برای مدیریت شهری محسوب می‌شود. این کمیسیون اعضای مختلفی دارد؛ شهرداری‌ها، شوراها و نمایندگانی از دولت در این کمیسیون حضور دارند، در این کمیسیون هم‌اکنون
لایحه‌ای در حال تدوین است که پیش‌نویس آن از طرف وزارت کشور درباره روش‌های کسب درآمدهای پایدار شهرداری تهیه شده است. اصل این لایحه هم بر محل کسب درآمد و محل هزینه‌کرد این درآمدها اشاره دارد.
نقش سازمان حفاظت محیط زیست در این میان چیست؟
در مورد نظارت‌های سازمان حفاظت محیط زیست باید گفت این سازمان به عنوان یک ارگان نظارتی و حاکمیتی قطعاً نه‌تنها در مورد شهر تهران بلکه در مورد همه کلانشهرها و حتی شهرهای کوچک و روستاها وظیفه نظارتی خود را انجام می‌دهد. ما در مورد بحث‌ها و مسائل مربوط به شهرها به خصوص شهر تهران به عنوان عضو شورای‌عالی شهرسازی و معماری و به عنوان یکی از کسانی که مخالفت 100درصدی با توسعه شهر تهران و توسعه ساخت و ساز در پایتخت و به خصوص فاجعه منطقه 22 داریم بارها اعتراض خود را در این شورا نسبت به این‌گونه پدیده‌ها اعلام کرده‌ایم. تا به امروز در هر جایی که نیاز بوده است سازمان حفاظت محیط زیست اعمال نظر و حاکمیت کند چه در شورای‌عالی شهرسازی و معماری و چه در ارتباط با عملکرد شهرداری‌ها و سایر نهادها و ارگان‌ها این اعلام نظر و ایفای نقش نظارتی انجام شده است. در حدود چندین بار به واحدهای صنعتی آلاینده در اطراف شهر تهران تذکر و اخطار داده شده و حتی برخی از آنها تعطیل شده‌اند و برخی دیگر در حال پرداخت عوارض آلایندگی هستند. از طرف دیگر چون سازمان محیط زیست عضو کمیسیون ماده 5 شهرداری تهران نیز هست تلاش ما بر این است که در این کمیسیون هم
مانع از تصویب مواردی شویم که منجر به تشدید آلودگی هوای شهر تهران می‌شود. نکته دیگر همکاری‌هایی است که هم‌اکنون در بحث پایش هوای شهر تهران و مسائل مربوط به کنترل آلودگی هوا به شهرداری تهران انجام می‌دهیم؛ همچنین تلاش‌هایی که برای نوسازی و بهسازی بخشی از ناوگان فرسوده از سوی سازمان حفاظت محیط زیست در شهر تهران پیگیری می‌شود؛ طی سه سال اخیر و از ابتدای دولت یازدهم تاکنون نیز موفقیت‌های بسیاری در این زمینه داشته‌ایم؛ به عنوان مثال هم‌اکنون در شهری مثل تهران کل سوخت خودروها اعم از بنزین و گازوئیل با استاندارد یورو4 عرضه می‌شود؛ ما نیروگاه بعثت را که دقیقاً در جنوب تهران قرار گرفته و نیروگاه منتظر قائم را که در کرج قرار گرفته و تاثیر بسیار زیادی بر آلودگی شهر تهران دارد به لحاظ مصرف سوخت مازوت پلمب کرده و این نیروگاه‌ها اجازه مصرف مازوت ندارند و هم‌اکنون 100 درصد گازسوز هستند؛ نیروگاه طرشت هم به همین شکل 100 درصد گازسوز شده است.
بیشترین درآمد شهری کشور در شهرداری تهران حاصل می‌شود که عدد این درآمد برای سال جاری حدود ۱۸ هزار میلیارد تومان است. سوال اساسی اینجاست که این درآمدها چگونه خرج می‌شود.
یعنی به عبارتی ما فعالیت‌هایی را که می‌شده است در سطح ملی انجام بدهیم برای شهر تهران و کل شهرهای ایران انجام داده‌ایم. سیستم معاینه فنی یکپارچه را راه‌اندازی کردیم که این موضوع تا پیش از راه‌اندازی این سیستم یکپارچه به خصوص در تهران مساله بزرگی بود؛ به ویژه به خاطر تضادها و تقلب‌هایی که در این حوزه صورت می‌گرفت؛ حدود مجاز معاینه فنی را اصلاح کردیم و این موضوع هم‌اکنون نیز به صورت بسیار سختگیرانه در حال پیگیری است؛ حدود مجاز صنعتی را بعد از گذشت 20 سال اصلاح کردیم؛ اینها مسائلی است که در سطح ملی انجام شده و در سطح تهران به خصوص به عنوان اولین اقدامات برای مقابله با آلودگی هوا صورت گرفته است. همین اقدامات موجب شده است در شهر تهران، تا روز بیستم آذرماه در مقایسه با سال 1392، معادل 50 روز به وضعیت هوای سالم اضافه شود؛ یعنی تا 20 آذر 94، در مقایسه با سال 1392 معادل 50 روز بیشتر هوای پاک را در شهر تهران تجربه کرده‌ایم. به عبارتی دو ماه وضعیت هوای شهر تهران بهبود پیدا کرده است.
بلندمرتبه‌سازی‌های صورت‌گرفته در شهر تهران به خصوص در مسیر ریه‌های تنفسی شهر در ارتفاعات شمال و شمال غرب پایتخت، چه تاثیری بر تشدید روند آلودگی هوا داشته است؟
به طور قطع این مساله نه‌تنها در ارتفاعات بلکه در سایر مناطق همچون منطقه 22 یکی از عوامل اصلی تشدیدکننده آلودگی هوای شهر محسوب می‌شود. در مطالعات و محاسبات انجام‌شده از سوی سازمان حفاظت محیط زیست مشخص شده است که ساخت‌وسازهایی که در کریدورهای هوایی پایتخت صورت می‌گیرد و بلندمرتبه‌سازی‌هایی که در کنار هم انجام شده است، منجر به کاهش میزان جریان اختلاطی و سرعت جریان باد می‌شود که این موضوع منجر به تشدید آلودگی هوا در نتیجه حبس هوای آلوده در شهر و عدم جابه‌جایی سریع هوا خواهد شد. در این زمینه باید به سیستم شهرسازی هم دقت شود؛ از آنجا که جهت باد شهر تهران غربی-شرقی است سیستم شهرسازی ما باید کریدورهای شرقی و غربی را از هرگونه بلندمرتبه‌سازی بی‌ضابطه محفوظ نگه دارد؛ قاعدتاً سیستم ساختمانی ما باید طوری باشد که کریدورهای غربی-شرقی بسته نشود. مطالعات ما نشان می‌دهد کاهش سرعت باد و همچنین اختلاط هوایی مورد نیاز، در نتیجه ساخت‌وسازهای بلندمرتبه در کریدورهای هوایی صورت گرفته است اما میزان کاهش به طور دقیق مشخص نشده است.
دیدگاه تان را بنویسید