نیمه پنهان

ایران از لحاظ ذخایر معدنی جزو 10 کشور نخست جهان و اولین کشور خاورمیانه است، اما با این حال میزان صادرات ما، فاصله زیادی با پتانسیل بالقوه در این بخش دارد. البته بر اساس آمارها از ابتدای فروردین‌ماه تا پایان خردادماه سال 1395، میزان صادرات مواد معدنی نسبت به دوره مشابه سال گذشته بیش از 47 درصد افزایش یافت. این در حالی است که بر اساس گزارشی که از میزان صادرات مواد معدنی در نیمه نخست سال 1395 منتشر شده است، در شش ماه ابتدایی سال نیز میزان صادرات این مواد نسبت به دوره مشابه سال گذشته 15 درصد رشد داشته است. بر اساس گفته بسیاری از کارشناسان هرچند افزایش 15درصدی صادرات محصولات مواد معدنی نسبت به میزان مشابه صادرات سال 13۹۴ که دوره‌ای سخت برای صنعتکاری به شمار می‌رفت، قابل ملاحظه است، اما نسبت به سال 1390 همچنان شرایط مناسبی ندارد. آمارها نشان می‌دهد که از میان مواد معدنی، مس با رشد 472‌درصدی، سنگ‌آهن با رشد 54‌درصدی و زنجیره فولاد با رشد 11درصدی ارزش صادرات، رتبه‌های برتر را در نیمه اول سال 1395 از آن خود کردند، این در حالی است که همچنان شاهد افت صادرات آلومینیوم، سیمان و سایر محصولات مانند کاشی و سرامیک هستیم.
اما با تمام این تفاسیر همچنان مشکلاتی در بخش صادرات مواد معدنی وجود دارد و به گفته بسیاری از کارشناسان با وجود آنکه ایران در میان 10 کشور مهم دارای ذخایر معدنی است، اما سهم صادرات مواد معدنی در تولید ناخالص داخلی کشور بسیار اندک است و برای حل آنها باید زیرساخت‌های توسعه صنایع معدنی را فراهم کنیم. این روزها بسیاری از تولیدکنندگان ناچار به فروش و صادرات مواد خام با ارزش افزوده پایین و زیر قیمت می‌شوند و به این ترتیب متحمل ضرر زیادی می‌شوند. البته آمارها گواه آن است که درصد خام‌فروشی نیز طی این مدت روندی کاهشی داشته است. بسیاری از افراد این مساله را مثبت تلقی می‌کنند، چرا که معتقدند خام‌فروشی از بعد اقتصادی امر مطلوبی به شمار نمی‌رود. البته برخی دیگر بر این باورند که برای حفظ روابط تجاری با کشورهایی که آنها را طی سالیان اخیر با صرف هزینه‌های بالا به دست آورده‌ایم، باید با یک برنامه کوتاه‌مدت به صادرات مواد خام معدنی ادامه دهیم.
اما با این حال سوالاتی ذهن ما را درگیر می‌کند؛ اینکه دلیل اصلی رشد صادرات محصولات مواد معدنی چیست؟ در رشد اخیر صادرات مواد معدنی چقدر سیاست‌های دولت اثرگذار است؟ اکنون باید سیاستگذاری‌ها و سرمایه‌گذاری‌ها چگونه انجام شوند که بتوانیم این بازارها را حفظ کنیم؟ کدام موانع نمی‌گذارند در بخش صادرات مواد معدنی با توجه به پتانسیل و ظرفیت‌های بالایی که کشورمان دارد رشد قابل توجهی داشته باشیم؟ برای پاسخ به این سوال‌ها در این پرونده تجارت فردا با محمدرضا بهرامن، رئیس خانه صنعت و معدن ایران به گفت‌وگو پرداختیم. او می‌گوید: «پیش‌بینی می‌شود که در صورت عدم‌حمایت دولت و نیندیشیدن تدابیر لازم از سوی متولی بخش، در بازار شاهد منفی شدن رشد صادرات در پایان سال جاری باشیم که در صورت تحقق این امر، عاملی برای توقف بخشی از فعالیت‌های معدنی خصوصاً معادن کوچک و متوسط در پایان سال جاری خواهیم شد.» بهرامن معتقد است: «افزایش حجمی و ارزشی صادرات محصولات معدنی ایران صرفاً به دلیل اعمال سیاست‌های داخلی نبوده بلکه بخشی از آن مربوط به بهبود بازارهای خارجی برای عرضه محصولات معدنی ما بوده است.»