نگاهی به داد و ستد ۲۰ میلیارد دلاری تهران و مسکو
تهاتر نفتی علیه تحریم اتمی
«سمت جنوب بروید تا سرانجام به آب‌های گرم اقیانوس هند دسترسی پیدا کنید و برای این، شما باید ایران را داشته باشید و در آن نفوذ کنید.» این بخشی از وصیت‌نامه پطر کبیر است که دیدگاه‌های سلطه‌طلبانه روسیه تزاری علیه ایران را توصیف می‌کند. دیدگاهی که شاید ردپای آن را بتوان در روابط ۵۰۰ساله تهران و مسکو به وضوح مشاهده کرد.
«سمت جنوب بروید تا سرانجام به آب‌های گرم اقیانوس هند دسترسی پیدا کنید و برای این، شما باید ایران را داشته باشید و در آن نفوذ کنید.» این بخشی از وصیت‌نامه پطر کبیر است که دیدگاه‌های سلطه‌طلبانه روسیه تزاری علیه ایران را توصیف می‌کند. دیدگاهی که شاید ردپای آن را بتوان در روابط 500ساله تهران و مسکو به وضوح مشاهده کرد. این روابط که از دوران فرمانروایی پادشاهان صفوی در ایران آغاز شد همواره با فراز و نشیب‌های بسیاری همراه بود که گاه به دشمنی و در پاره‌ای از موارد هم به دوستی رسید. هرچند که در بیشتر مواقع کفه ترازو به سمت دشمنی‌های روسیه (شوروی سابق) علیه ایران سنگینی می‌کرد. قراردادهای گلستان و ترکمنچای در عصر گذشته و تعلل در بهره‌برداری از نیروگاه هسته‌ای بوشهر و همچنین لغو یک‌طرفه قرارداد موشک‌های اس300 در عصر جدید نمونه بارزی از اهمال‌‌کاری روس‌ها در ارتباط با ایران است. هرچند که قرارداد جدید مبادله نفت در برابر کالا از همه این موارد جالب‌تر است. بر اساس این قرارداد روزانه بیش از 500 هزار بشکه نفت خام از ایران وارد روسیه می‌شود و در مقابل نیز تجهیزات و کالا به ایران صادر می‌شود. طراحان این قرارداد در وزارت
نفت ایران و وزارت انرژی روسیه می‌گویند این قرارداد تلاشی در راستای فروش نفت ایران است که هنوز از تنگنای تحریم‌ها رهایی نیافته است اما در دیگر سوی این جریان مخالفانی هستند که تاکید می‌کنند این قرارداد یا تهاتر نفتی یادآور قرارداد نفت در برابر غذای عراق است و سعی در چپاول منابع نفتی ایران دارد.
کیف روس‌ها کوک شد
داستان تهاتر نفتی ایران و روسیه از سال ۲۰۱۱ که فروش نفت ایران با چالش‌های جدی مواجه شد، آغاز شد. در این سال فروش نفت ایران به یکباره با افتی اساسی روبه‌رو شد و خریداران عمده به بهانه اعمال تحریم‌ها از خرید آن خودداری کردند. در آن زمان امکان بازگشت دلارهایی که از حیث فروش نفت باید به حساب ایران واریز می‌شد، وجود نداشت و ایران در تامین نیازهای اساسی خود با چالشی بزرگ مواجه شده بود. در این مقطع طرحی توسط برخی از کارشناسان ایرانی و روسی تهیه شد که بر اساس آن ایران در ازای فروش نفت خود بتواند از دریافت کالاهای روسی برخوردار شود. این قرارداد هر شش ماه یک بار از سر گرفته می‌شود و طی این مدت باید موازنه‌ای میان نفت فروخته‌شده و کالای دریافتی برقرار شود. البته شایان ذکر است که بر اساس این طرح بهای نفت صادراتی ایران به روسیه اندکی پایین‌تر از قیمت جهانی خواهد بود اما کالاهایی که در ازای فروش این نفت وارد کشور می‌شود بر اساس نرخ‌های واقعی آن به فروش می‌رسد. علاوه بر این تهاتر نفتی ایران و روسیه در حالی به روزهای اجرایی خود نزدیک می‌شود که ایران و اعضای گروه 1+5 سرگرم
تدوین پیش‌نویس طرح جامع هسته‌ای هستند که بر اساس آن ایران از امکان فروش نفت خود تحت شرایطی ویژه برخوردار می‌شود. البته هنوز معلوم نیست در این طرح نفت ایران بر چه اساسی و به چه میزان وارد بازارهای جهانی می‌شود اما هرچه هست شاید اگر توافق جامع هسته‌ای ایران و 1+5 نهایی شود دیگر نیازی به اجرای قرارداد 20 میلیارد دلاری با روس‌ها وجود نداشته باشد. همچنین در شرایطی که طرفین مذاکره‌کننده پرونده هسته‌ای ایران سخن از ضرورت اعتماد‌سازی به میان می‌آورند گفتوگو پیرامون موضوعی که به کاهش اطمینان فی‌مابین منجر شود شاید مساله‌ساز شود، آنچنان که وزیر دارایی آمریکا در دیدار با وزیر اقتصاد و دارایی روسیه ضمن اظهار نگرانی شدید از گزارش‌های مربوط به احتمال بستن قراردادی با نام نفت در برابر کالا میان روسیه و ایران می‌گوید چنین قراردادی ناقض تحریم‌های آمریکا علیه ایران است. همچنین وزیر دارایی آمریکا امضای چنین قراردادی را در تعارض با توافقنامه ژنو میان گروه 1+5 و ایران می‌داند. در همین رابطه خبرگزاری رویترز نیز در گزارشی پیرامون قرارداد جدید نفتی ایران و روسیه این تحلیل را ارائه می‌دهد که قطعاً مقامات کرملین به دنبال آن
هستند تا از کارت ایران در رویارویی با غرب در «مساله اوکراین» استفاده کنند چرا که اگر تحریم در میان‌مدت کاهش پیدا کند، لزومی ندارد ایران و روسیه در مورد یک کالای استراتژیک که با هم در رقابت هستند یعنی صادرات نفت در یک بازار واحد همکاری کنند. روسیه‌ای که بارها به قطعنامه‌های علیه ایران در شورای امنیت رای مثبت داده و حتی حاضر نشد سیستم دفاعی موشکی اس۳۰۰ را به ایران تحویل دهد.
آنها حتی این سوال را مطرح کرده‌اند که در حالی که حجم روابط اقتصادی ایران و روسیه در دو سال گذشته از یک میلیارد و 200 هزار دلار فراتر نرفته است، چگونه می‌توان به یکباره این میزان را به 20 میلیارد دلار افزایش داد و اگر قرار نیست بر پایه این قرارداد هیچ گونه تجهیزات نظامی میان دو کشور داد و ستد شود این 20 میلیارد دلار به چه کالاهایی اختصاص پیدا می‌کند؟
شاید بتوان پاسخ به این سوال را در اظهارات مهدی سنایی سفیر ایران در روسیه یافت که پیش از این عنوان کرده بود روس‌ها با بخشی از عواید حاصل از این معامله نفتی، در ساخت دومین نیروگاه هسته‌ای در ایران مشارکت خواهند کرد.
روزنامه روسی کومرسانت نیز در گزارشی آورده است هیات دولت روسیه بحث خود را در مورد شیوه اجرای این قرارداد آغاز کرده و اکنون کار تا مرحله قیمت‌گذاری نفت صادراتی ایران پیش رفته است. بر همین اساس نیز قرار است یک شرکت که در بازار جهانی حضور ندارد، در روسیه ثبت شود و این شرکت به جای شرکت روس‌نفت در مراحل اجرایی این قرارداد وارد عمل شود. هدف از این اقدام نیز آن است که اگر به واسطه امضا شدن این قرارداد تحریم‌هایی از طرف آمریکا بر طرفین ذی‌نفع در قرارداد تحمیل شود، شرکت روس‌نفت از این تحریم‌ها در امان بماند. محافظه‌کاری تهران و مسکو در اجرای این قرارداد از آن جهت است که مقامات کاخ سفید با طرح این ادعا که تهاتر نفتی ایران و روسیه مخالف توافقنامه ژنو (بین ایران و کشورهای عضو گروه 1+5) است، تهدید کرده‌اند که اجرای آن می‌تواند موجب اعمال تحریم بر طرفین حاضر در قرارداد شود.
مسکو تایید کرد و تهران تکذیب
با وجود تهدیدات ریز و درشتی که از سوی مقامات اروپایی و آمریکایی نثار تهاتر نفتی ایران و روسیه شده است اما بر اساس اظهارات مقامات کرملین، روس‌ها سازوکار اجرای این قرارداد را نیز تدوین کرده‌اند و بر اساس آن ایران روزانه 300 هزار بشکه نفت خام از طریق دریای خزر و باقی آن را احتمالاً از طریق بندرعباس در اختیار روسیه قرار می‌دهد که بهای آن نیز اندکی کمتر از قیمت‌های بازارهای بین‌المللی است. آنها می‌گویند مسکو «همه مدارک مورد نیاز از طرف خود» را آماده کرده است و در کمیسیون مشترک دو کشور که احتمالاً در شهریورماه تشکیل می‌شود دیدگاه‌های خود را در اختیار طرف ایرانی قرار می‌دهد. در همین رابطه یکی از مقامات وزارت انرژی روسیه نیز تاکید می‌کند تهران و مسکو به دنبال انعقاد یک توافق تهاتری بوده‌اند که بر اساس آن نفت ایران با کالاهای صنعتی شامل فلزات و مواد غذایی معاوضه خواهد شد. این قرارداد شامل تجهیزات نظامی نخواهد بود و پیش‌بینی می‌شود رقم این قرارداد در مجموع به 15 تا 20 میلیارد دلار برسد که اجرای آن در چند مرحله و ارزش هر مرحله نیز بالغ بر شش تا هشت میلیارد
دلار است. با وجودی که مقامات روس حتی شیوه اجرای این قرارداد را رسانه‌ای کرده‌اند اما به نظر می‌رسد پاشنه در مقامات ایرانی همچنان بر کتمان حقیقت باز و بسته می‌شود آنچنان که وزیر نفت در آخرین اظهار نظر خود درباره تهاتر نفتی ایران و روسیه می‌گوید «ما اصلاً قرارداد تهاتری نداریم و این خبر را نه تکذیب و نه تایید می‌کنم».
دیدگاه تان را بنویسید