در تضاد با منافع رانت‌خواران

با شنیدن کلمه بورس یکی از لغاتی که به سرعت به ذهن می‌رسد، «شفافیت» بوده که همواره دست‌اندرکاران بورس‌ها آن را به عنوان یکی از اساسی‌ترین اصول در سرلوحه کلیه امور خود قرار می‌دهند. شفافیت یک بازار موجب رقابت سالم، تسهیم عادلانه و مناسب کالاها، بسط عدالت و دسترسی آسان به سوابق معاملاتی شده و در نتیجه امکان آسان‌تر شدن برنامه‌ریزی استراتژیک برای فعالان اقتصادی، ایجاد رونق و توسعه به دلیل توجه سرمایه‌گذاران و توسعه پایدار بازار فراهم می‌شود. در بازارها با شفافیت کمتر قطعاً فساد اقتصادی رشد و نمو کرده که این امر می‌تواند منجر به زیان‌های جبران‌ناپذیری به اقتصاد و اعتبار آن بازار شود.

اکنون که بیش از هفت سال از تاسیس بورس کالای ایران می‌گذرد، این بورس توانسته به جایگاه و اعتبار مناسبی در اقتصاد کشورمان دست یابد و لذا شفافیت معاملات آن می‌تواند کمک شایانی به بروز شفافیت در بخشی از اقتصاد کشورمان بکند. شواهد و اقدامات به عمل آمده نشان می‌دهد مسوولان اقتصادی دولت یازدهم در‌صدد تجدید ساختار اقتصادی و سالم‌سازی آن بوده به طوری که آمارها نشان می‌دهد در سال گذشته شاهد صعود هشت‌پله‌ای ایران در شفافیت اداری و اقتصادی بودیم به طوری که رتبه کشورمان از 144 به 136 در میان 175 کشور ارتقا یافته و شفاف‌سازی بورس‌ها یکی از اقدامات موثر در این زمینه خواهد بود. این در حالی است که رانت‌خواران بازار شفاف را در تضاد با منافع خود دانسته و با به کارگیری تمام امکانات و ابزارها، معاملات خود را به بازارهای غیر‌شفاف هدایت می‌کنند. اینجاست که دولت‌ها با حمایت از بورس‌ها می‌توانند به مقابله با این امر شوم بپردازند.

در راستای شفاف‌سازی معاملات در بورس کالای ایران اقداماتی تعریف و اجرایی شده که تا حد زیادی موثر بوده که با تداوم و تقویت آنها می‌توان به سطح بالاتری از شفافیت رسید. پاره‌ای از این موارد که می‌توانند منجر به این امر شوند عبارتند از:

1-فراهم‌آوری شرایط یکسان برای ورود فعالان اقتصادی به بازار بورس کالا: قطعاً محدودسازی پذیرش و ورود شرکت‌ها مانع بزرگی برای شفاف‌سازی معاملات بوده که این امر بی‌شک فضای مناسبی برای رانت‌خواران ایجاد می‌کند. پذیرش سلیقه‌ای، تعیین شرایط و معیارهای دشوار و غیر‌واقعی جهت ورود فعالان اقتصادی از جمله آفت‌های موجود در این زمینه بوده که بورس کالا تا حد امکان توانسته در این زمینه عملکرد مناسبی داشته باشد.

2-وضع قوانین مناسب: تدوین قوانین الزام‌آور (به دور از افزایش بوروکراسی) با محوریت شفاف‌سازی عملیات و اطلاع‌رسانی عمومی آنها می‌توانند موجب استانداردسازی اقدامات و در نتیجه افزایش شفافیت شوند. در بورس کالای ایران برای بسیاری از موارد دستورالعمل‌ها و رویه‌های کاری مشخص شده و در سایت رسمی شرکت انتشار عمومی یافته است.

3-انتشار به موقع اطلاعات: انتشار به موقع و عمومی اطلاعات از رویدادهای بازار، لازمه هرگونه شفاف‌سازی است. قطعاً در این قسمت باید از افشای اطلاعات محرمانه، غیرضروری و جهت‌دار جلوگیری به عمل آید. در این زمینه نیز اقدامات مناسبی در بورس کالای ایران تعریف و اجرایی شده که با توسعه بسترهای ارتباطی و رایانه‌ای می‌توان سرعت انتشار اطلاعات را بیش از پیش افزایش داد.

4-به کارگیری استانداردهای مناسب امنیت اطلاعات: نشت اطلاعات و دسترسی آسان و سریع گروه‌های خاص از مصادیق بازار غیر‌شفاف بوده که به این منظور استانداردهای امنیت اطلاعات (در سطح ملی و بین‌المللی) تعریف شده است. البته در این حوزه نباید تنها به تدارک زیرساخت‌های مناسب بسنده کرد بلکه توجه به نیروی انسانی و ارتقای کرامت و تعهد ایشان از نکات مهم و کلیدی به شمار می‌رود.

5-گسترش بسترهای رایانه‌ای و ارتباطی: استفاده از این بسترها می‌توانند به جلوگیری از شایعات دستکاری پرسنل کلیدی بورس کالا کمک کرده و از این طریق با جلب نظر فعالان اقتصادی به شفاف‌سازی فضای معاملاتی کمک شایانی کند. بورس کالای ایران با درک مناسب این موضوع توانسته تا حد زیادی بسترهای نرم‌افزاری و سخت‌افزاری خود را گسترش داده ولی هنوز هم در پاره‌ای از موارد ارتباطات به صورت حضوری بوده که این امر باید به حداقل تقلیل یابد.

6-بسط و گسترش نظارت‌ها: نظارت مداوم، دقیق و کارآمد بر تمام حوزه‌های عملیاتی و پشتیبانی می‌تواند در سریع‌ترین زمان ممکن فضای غیر‌شفاف و عوامل آن را شناسایی کرده که این امر اولین و مهم‌ترین گام در شفاف‌سازی معاملات است. قطعاً بی‌طرفی و قاطعیت نهادهای نظارتی در کنار ارائه آموزش‌های لازم به منظور ارتقای آگاهی و مهارت پرسنل درگیر و جبران مناسب خدمات ایشان از نکاتی است که در افزایش اثربخشی این حوزه نقش چشمگیری دارد. خوش‌بختانه بورس کالای ایران با تدبیر مراکزی مانند حوزه بازرسی و امور اعضا، مبارزه با پولشویی، پذیرش مشتریان و نظارت بر تالارها توانسته تا حد زیادی موفق عمل کند، هر چند تقویت حوزه‌های مذکور در زمینه‌های کمی و کیفی ضروری به نظر می‌رسد.

7-برخورد قاطعانه با متخلفان: بسیاری از افرادی که موجب عدم شفافیت در معاملات می‌شوند، افرادی بانفوذ و تاثیرگذار بوده که گاه به دلیل این امر برخورد قاطع با آنها منجر به از دست دادن بخشی از درآمدها می‌شود. بررسی‌ها نشان می‌دهد در برهه‌های زمانی گوناگون برخوردهایی از سوی بورس کالای ایران با متخلفان انجام پذیرفته که انتظار می‌رود این برخوردها (مانند قبل) در زمان کم و با حداکثر مجازات صورت پذیرد. در خاتمه متذکر می‌شود لازمه مبارزه با عدم شفافیت، خواست و مشارکت جمعی بوده و این امر یک اقدام استراتژیک است که در این زمینه عزم و جدیت مدیریت ارشد و حمایت‌های ایشان می‌تواند تاثیر بسزایی داشته باشد.