فریب نفت

بهای نفت خام در بازارهای جهانی از بشکه‌ای 115 دلار در ژوئن 2014 به حدود نصف این رقم در ابتدای سال میلادی جاری کاهش پیدا کرد و هفته گذشته به پایین‌ترین حد خود در 11 سال گذشته، یعنی مرز 32 دلار رسید. این روند نزولی وضعیت اسفناکی را برای شرکت‌ها، و البته کشورهایی از جمله ایران، روسیه و عربستان سعودی به وجود آورد که به درآمدهای نفتی وابستگی قابل توجهی دارند. سقوط آزاد قیمت نفت که از اواسط سال 2014 کلید خورد کارشناسان و تحلیلگران را به گمانه‌زنی درباره آینده قیمت‌ها واداشت. در این میان اغلب کارشناسان مسیر دشواری را برای بهبود قیمت‌ها -دست‌کم در کوتاه‌مدت- به تصویر کشیدند و عده‌ای نیز سناریوهای خوش‌بینانه‌تری را مطرح کردند.

اما این پیش‌بینی‌ها تا چه حد درست بوده و چه تاثیری بر بازار نفت و تولیدکننده‌ها داشته است؟ پیش‌بینی چند فرد و موسسه شاخص درباره قیمت نفت را در اواخر سال 2014 و سه‌ماهه نخست 2015 مرور می‌کنیم.

اداره اطلاعات انرژی آمریکا (IEA) در دسامبر گذشته قیمت 68 و 62 دلار در هر بشکه را به ترتیب برای دو شاخص نفت خام برنت و WTI در سال 2015 پیش‌بینی کرد.

موسسه مالی آمریکایی سیتی‌گروپ در ماه فوریه به درستی عنوان کرد که سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) سیاست خود در تولید انبوه نفت را در سال 2015 تغییر نخواهد داد، اما این موسسه در عین حال نفت 54‌دلاری را برای سال 2015 پیش‌بینی کرد. ایگور سچین، مدیر روس‌نفت، بزرگ‌ترین شرکت نفتی روسیه نیز در ماه فوریه قیمت جهانی نفت در پایان سال 2015 را بشکه‌ای 60 تا 80 دلار پیش‌بینی کرد؛ رقمی به مراتب خوش‌بینانه‌تر از سطح کنونی قیمت‌ها که زیر بشکه‌ای 40 دلار سیر می‌کند.

اما عبدالله البدری، دبیر کل لیبیایی اوپک نیز در اظهارنظری دور از ذهن در ژانویه 2015 گفت کاهش سرمایه‌گذاری در صنعت نفت و گاز ممکن است قیمت نفت خام را به بشکه‌ای 200 دلار سوق دهد. این پیش‌بینی کاهش 7 /2درصدی قیمت‌ها را در پی واکنش احساسی بازار به همراه داشت.

شرکت خدمات مالی آمریکایی معتبر گلدمن ساکس نیز چندی قبل پیش‌بینی کرد که تداوم عرضه مازاد نفت خام ممکن است قیمت‌ها را تا مرز 20 دلار پایین بکشد. این پیش‌بینی دلهره‌آور شوک مستقیمی را به بازارهای جهانی و شرکت‌های بزرگ نفتی وارد کرد.

اما وقتی پای پیش‌بینی‌های نفتی و تصمیمات کلان مدیریتی بر مبنای این پیش‌بینی‌ها در میان باشد باید به چند نکته دقت کرد. بیش از هر چیز باید توجه داشت این پیش‌بینی‌ها صرفاً اظهار نظراتی هستند که ممکن است غلط از آب دربیایند کسی هم برای پیش‌بینی غلط جریمه و نکوهش نمی‌شود.

از سرمایه‌گذاران و ناظران بازار گرفته تا دولت‌ها، به نظر می‌رسد همه و همه اعتماد بیش از اندازه‌ای را خرج پیش‌بینی‌های شخصیت‌ها و موسسات مالی شناخته‌شده می‌کنند. اما تجربه و آمار نشان می‌دهد پیش‌بینی‌های این افراد حقیقی و حقوقی با وجود محاسبات به‌ظاهر کارشناسانه در بسیاری از موارد خطا می‌رود.

تحولات پیش‌بینی‌نشده

خواه یک فرد عادی باشید یا یک کارشناس شناخته‌شده، عملاً نمی‌توانید تمام عوامل تاثیرگذار بر صنعت نفت و قیمت‌ها را در تحلیل‌های خود بگنجانید، چرا که عوامل غیرمنتظره همواره بر مسیر حرکت قیمت‌ها تاثیرگذارند. به همین دلیل نباید پیش‌بینی‌های بلندمدت قیمت نفت را چندان جدی گرفت یا دست‌کم حساب ویژه‌ای روی آن باز کرد؛ هر چه یک پیش‌بینی دوره طولانی‌تری را دربر بگیرد عناصر غیرمنتظره بیشتری را نیز نادیده گرفته و این برابر است با درصد خطای بیشتر.

تحولات پیش‌بینی‌نشده یک سال و نیم گذشته و به خصوص شش‌ماهه دوم سال 2015 چالش‌های فراوانی را برای پیش‌بینی صحیح قیمت‌های نفت پیش روی کارشناسان قرار داد.

توافق هسته‌ای ایران در ماه جولای و چشم‌انداز افزایش سهم تولید نفت کشور در بازارهای جهانی بعد از برداشته شدن تحریم‌ها یک عامل منفی پایدار و اثرگذار بر قیمت‌ها بود. این در حالی است که بسیاری از کارشناسان پایان خوشی را برای مذاکرات هسته‌ای دست‌کم در سال 2015 متصور نبودند و بازگشت قریب‌الوقوع ایران به بازارهای جهانی نفت را در پیش‌بینی‌های خود از قلم انداختند.

از سوی دیگر برخی تحلیلگران که به نیمه پر لیوان نفت چشم دوخته بودند بر این باور بودند که اوپک در سال 2015 سرانجام از تولید مازاد خود خواهد کاست؛ سیاستی که بیش از همه عربستان به عنوان قدرت اصلی اوپک برای کنار زدن صنعت نفت شیل آمریکا و وارد کردن فشار مالی بر رقبایی نظیر ایران و روسیه بر آن اصرار داشته است.

اما تمام این خوش‌بینی‌ها در آخرین نشست وزرای نفت اوپک در چهارم دسامبر نقش بر آب شد تا اعضای گروه عملاً سقف تولید 30 میلیون بشکه در ماه را نادیده بگیرند. کشورهای عضو اوپک حدود دو میلیون بشکه مازاد تولید دارند و عدم اجماع گروه بر سر رعایت سقف تولید، اعضای گروه و به خصوص ایران را نسبت به افزایش سطح تولید خود بیش از پیش مصمم کرد.

اما رفع ممنوعیت 40‌ساله صادرات نفت آمریکا در ماه دسامبر را نیز به شکست اوپک در تنظیم عرضه و تقاضا در بازارهای جهانی اضافه کنید تا تصویر بهتری از دلایل سقوط قیمت‌ها از بشکه‌ای 43 دلار به رقم فاجعه‌بار 32 دلار به دست آورید.

عواملی که به آنها اشاره شد تغییر و تحولات مهمی بودند که پیش‌بینی صحیح همه آنها کار محیرالعقولی به نظر می‌رسد. اما اگر پیش‌بینی‌ها محلی از اعراب داشتند در وهله نخست باید به کمک دولت‌هایی می‌آمدند که روی درآمدهای نفتی برای بودجه سال آینده خود حساب ویژه‌ای باز کرده بودند.

اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس‌جمهور به تازگی در اظهارنظری جالب گفت: «انتظار نفت پایین‌تر از 60 دلار را نداشتیم»؛ این یعنی عدم پیش‌بینی یک حفره بزرگ در درآمدهای ملی و فشار اقتصادی مضاعف در سال 1395. به گفته بیژن نامدار‌زنگنه، وزیر نفت، دولت قصد دارد بودجه 95 را با نفت 40‌دلاری ببندد.

اما سقوط قیمت نفت روسیه را نیز غافلگیر کرده است. ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور این کشور چندی پیش هشدار داد که مسکو باید خود را برای یک دوره اقتصادی سخت، پرفشار و طولانی آماده کند. روسیه نفت 50 دلاری را در بودجه سال 2016 خود در نظر گرفته است.

رولف دوبلی، نویسنده و بیزنس‌من سوئیسی می‌گوید پیش‌بینی کردن برای کارشناسان یک عمل دوسر برد است. به قول او، «اگر از سر بخت و اقبال درست حدس بزنند معروف می‌شوند و اگر هم خطا کنند جریمه‌ای در انتظارشان نخواهد بود».

با این تفاسیر بهتر است ضریب خطای قابل توجهی را برای پیش‌بینی‌ها، و به‌خصوص پیش‌بینی قیمت‌های نفت کنار بگذاریم و به تخمین‌های پرطمطراق و دهان‌پرکن با تامل و حساسیت بیشتری بنگریم، چون هرچه باشد پیش‌بینی کردن هزینه‌ای ندارد.