تو قدر آب چه دانی؟ *

یک ماه پس از اولین هشدار جدی، سرانجام شرکت آب‌وفاضلاب تهران تهدیدهایش را عملی کرد و برای مدت هفت ساعت در روز، آب را به روی 3057 مشترک پرمصرف پایتخت بست. شمار این خانوارها در مقایسه با مجموع مشترکان آب پایتخت بسیار ناچیز است. تهران سه میلیون و 400 هزار مشترک آب دارد که سه میلیون و 200 هزار تای آن مشترکان خانگی هستند. این یعنی شمار پرمصرفان مشمول قطع آب، کمتر از 1/0 درصد از کل مشترکان بوده است. اینها کسانی هستند که به گفته مقامات آبفای تهران در هر دوره بیش از 50 مترمکعب آب مصرف می‌کنند. متوسط مصرف آب در تهران 20 مترمکعب در هر دوره است. آن‌گونه که رسول باقری، معاون درآمد و مشترکان شرکت آب و فاضلاب استان تهران گفته،۷۰ درصد این مشترکان در مناطق یک تا ۶ شهرداری تهران، یعنی شمال شهر سکونت دارند. «رفتار مصرفی نادرست» و «بالا بودن متراژ عرصه و اعیان منازل مسکونی» از دلایل پرمصرف بودن این مشترکان اعلام شده است.

شرکت آبفای تهران اواسط مردادماه هم مشترکان پرمصرف را تهدید کرده بود که اقدام به قطع موقت آب آنها خواهد کرد، اما وقتی پای عمل رسید، اعلام شد که مهلت یک‌ماهه دیگری به این مشترکان داده می‌شود و تنها آب شرب ۳۰۰ مشترکی که بیشتر از ۲۰۰ مترمکعب آب در یک دوره مصرف کرده بودند، قطع شد. مقامات آبفای تهران می‌گویند در ماه‌های گذشته برای 700 هزار خانوار تهرانی که بیش از میانگین آب مصرف می‌کنند، اخطار کتبی فرستاده‌اند. با وجود این اخطارها و «کارهای فرهنگی»‌ای که مدیرعامل آبفای تهران می‌گوید انجام شده «در بخش مشترکانی که پایین‌تر از 20 متر‌مکعب در یک دوره مصرف داشته‌اند، شاهد صرفه‌جویی بوده‌ایم؛ ولی در منازل مسکونی‌ای که مصرف‌شان بالاست هیچ اتفاقی نیفتاده است». سرانجام در هفته آخر شهریور شرکت آب و فاضلاب تهران اقدام به قطع آب موقت مشترکان پرمصرف کرد تا هم روی الگوی مصرف آنها تاثیر بگذارد و هم درس عبرتی به سایر مشترکان «نسبتاً پرمصرف» بدهد.

علاوه بر بحث‌هایی که درباره اخلاقی بودن یا نبودن این رویکرد آبفا وجود دارد، درباره کارایی این روش نیز تردیدهایی مطرح شده است. عده‌ای معتقدند استفاده از ابزارهای غیراقتصادی همچون قطع موقت آب، راهی موثر برای تغییر الگوی مصرف نیست و بهتر بود دولت از ابزارهای قیمت‌گذاری متنوع‌تری استفاده کند. پاسخ محمد پرورش، مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران به منتقدان این است: «موضوع مصرف آب در تهران، اصلاً بحث ریالی نیست. کسی نمی‌تواند بگوید که من پول دارم و هزینه مصرف آبم را می‌دهم. ما برای تامین آب تهران واقعاً محدودیت داریم. ارزش آب، وقتی نباشد، با پول قابل معامله نیست.» اگر آب نباشد، شاید، اما وقتی آب -مثل همه چیزهای دیگر- به عنوان یک کالای با‌ارزش اقتصادی، دارای «منابع محدود» باشد، شاید بتوان با استفاده از ابزارهای قیمتی دست به تغییر الگوی مصرف آن زد. ممکن است اتفاقی که درباره طبقات کم‌درآمدتر و کم‌مصرف‌تر افتاده (پرورش می‌گوید خانوارهای با مصرف پایین‌تر از 20 مترمکعب، صرفه‌جویی بیشتری کرده‌اند)، چندان ربطی به «اقدامات فرهنگی» نداشته و تحت تاثیر تعرفه‌های پلکانی اتفاق افتاده باشد؛ منتها از آنجا که قیمت آب برای طبقات بالاتر جامعه هنوز بسیار ناچیز است، این پله‌ها نتوانسته آنها را از نردبان مصرف بی‌رویه پایین بیاورد. آیا اصلاح و بازبینی مجدد تعرفه‌ها، راه اخلاقی‌تر و کم‌هزینه‌تری نیست؟

* اشاره به بیتی از سعدی شیرازی: «سَلِ المصانعَ رکباً تهیم فی الفلوات/ تو قدر آب چه دانی که در کنار فراتی؟»