گسترش ظرفیت‌های صادراتی ایران به روسیه با چه موانعی روبه‌رو است؟
بازار گمشده
تنش‌های به وجود آمده در روابط سیاسی روسیه و ترکیه فرصتی تازه برای ایران رقم زده که می‌توان با افزایش حجم مبادلات تجاری جای خالی صادرات ترکیه را در بازار روسیه پر کرد.
قدیر قیافه / نایب رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و روسیه
تنش‌های به وجود آمده در روابط سیاسی روسیه و ترکیه فرصتی تازه برای ایران رقم زده که می‌توان با افزایش حجم مبادلات تجاری جای خالی صادرات ترکیه را در بازار روسیه پر کرد. وزیر کشاورزی روسیه به تازگی در حوزه تامین مواد غذایی خواستار ورود محصولات کشاورزی ایران به روسیه شده گرچه دومین کشور تامین‌کننده خود را مراکش می‌داند اما ظرفیت‌های موجود سبب شده دولت روسیه پتانسیل‌های صادراتی ایران را هم در نظر داشته باشد. البته پیش از تیره و تار شدن روابط سیاسی روسیه و ترکیه، بخش اعظمی از نیاز روسیه را در زمینه محصولات کشاورزی ترکیه‌ای‌ها تامین می‌کردند. در این سال‌ها محصولاتی مانند خشکبار، سیب، پرتقال، کلم و گوجه فرنگی از ترکیه روانه بازار روسیه می‌شده که غیر از موادغذایی و میوه بخشی از این صادرات پوشاک نیز بوده است. حال نکته تامل‌برانگیز این است که ایران تا چه اندازه می‌تواند در این زمینه جایگزین ترکیه شود؟ گسترش همکاری ایران و روسیه اتفاق مبارکی است اما اینکه در چه زمینه‌هایی این همکاری می‌تواند محقق شود، مشخص نیست. در حالی که این روزها روس‌ها بسیار به دنبال آن هستند ایران تامین‌کننده کالاهای موردنیازشان باشد، تجارت
ایران و روسیه با مشکلاتی روبه‌رو است.
در وهله اول باید توانایی تامین تمامی نیاز آنها یا حداقل بخشی از آن را داشته باشیم. با توجه به زیرساخت‌هایی که در تولید محصولات کشاورزی برخوردار هستیم، بعید می‌دانم تمام نیازهای آنها را بتوانیم تامین کنیم گرچه امکان این وجود دارد که بتوانیم بخشی از این نیاز را فقط برآورده کنیم. پس از آن کیفیت کالاها و ارتقای کیفیت بسته‌بندی محصولات‌مان حائز اهمیت است. در ایران ظرفیت لازم برای صادرات به روسیه وجود دارد اما خلأهایی همچنان راه را به روی صادرکنندگان بسته است. در حالی که با وجود این ظرفیت صادراتی درون کشور اگر بتوانیم محصولی را به میزان بالا به روسیه صادر کنیم، بازار داخلی‌مان آسیب نمی‌بیند.
یکی از مزیت‌های ایران برای تجارت با روسیه این است که می‌توان از استان‌های شمالی ایران به دلیل موقعیت مناسب کشاورزی‌شان و نزدیکی با روسیه صادرات محصولات کشاورزی را آغاز کرد. اما فراموش نکنیم به رغم اینکه هیچ شکی در توسعه صادرات محصولات کشاورزی به روسیه نیست، اینکه بتوانیم تمام ظرفیت‌های صادرات ترکیه را در روسیه با محصولات‌مان پوشش دهیم، بعید به نظر می‌رسد. چرا که برخی از نیازهای روسیه را در همین مقطع کلمبیا و مراکش تامین می‌کند. در نتیجه اینکه بتوانیم تمام ظرفیت خارج‌شده از ترکیه را ما برای روسیه تامین کنیم، کمی سخت است. البته این امر در کوتاه‌مدت دور از انتظار است ولی در بلندمدت امکان‌پذیر است. چرا که ممکن است با بروز هر مشکلی در صادرات با مشکل روبه‌رو شویم. شاید در این مدت برخی از اتفاقاتی که در بازار داخل رخ می‌دهد مانند دخالت ستاد تنظیم بازار مانع صادرات‌مان شود. در حالی که باید اجازه داد اگر نیازی به کالایی داریم آن را وارد کنیم و در عوض بازار صادراتی‌مان را از دست ندهیم.
اما در آینده چطور می‌توان بازار روسیه را حفظ کرد؟ در اغلب کشورهای خارجی بازار رقابتی وجود دارد و صادرکننده و واردکننده به هر سختی که شده قیمت تمام‌شده تولید خود را پایین می‌آورند تا بتوانند همیشه در بازار حضور داشته باشند. نباید این‌طور تصور شود حال که روابط تجاری روسیه و ترکیه شکاف برداشته می‌توانیم بازار صادراتی روسیه را از آن خود کنیم بلکه باید با توجه به توانایی‌هایی که برای حضور در بازار روسیه داریم، این را فرصتی تلقی کنیم تا صادرات‌مان را به روسیه سهولت بخشیم. اما در این زمینه یکسری تنگناها وجود دارد که در قیمت تمام‌شده تولید ما تاثیرگذار است که اولین تنگنا تامین مالی صادرات و تامین مالی تولید است. تولیدکنندگانی که محصولات‌شان صادراتی است امروز باید با 30 درصد بهره تسهیلات بانکی دریافت کنند و این به معنای آن است که سودآوری تولیدکننده پایین آمده و چندان انگیزه‌ای برای رقابت در میان تولیدکنندگان نمانده است. همین امر باعث شده از کشورهای رقیب در بازارهای صادراتی عقب بمانیم. در حال حاضر تسهیلات در چین با نرخ بهره 5 /1 درصد، اروپا نیم درصد و آمریکای شمالی با 25 صدم درصد انجام می‌شود اما آیا ایران می‌تواند
تسهیلات بانکی را با چنین بهره‌ای در اختیار تولیدکنندگان قرار دهد؟
نکته بعدی پس از تامین مالی، زیرساخت‌های حمل و نقلی ماست. زیرساخت‌هایمان در زمینه صادرات میوه و مواد غذایی چقدر کافی است؟ به لحاظ حمل و نقل چه میزان توسعه پیدا کرده‌ایم؟ چقدر می‌توان تجارت با روسیه را از طریق حمل و نقل ریلی، هوایی، دریایی و کشتی‌های دارای کانتینر و یخچال انجام داد؟ نکته حائز اهمیت بعدی قیمت بالای حمل و نقل ماست. یکی از تنگناهای تولیدکنندگان و صادرکنندگان ما این است که کالای تولید شده فقط در کارخانه قابل رقابت است و از زمانی که حمل آن آغاز می‌شود، دیگر اقتصادی نیست و هر چقدر کالا به بندر نزدیک‌تر می‌شود، مزیت اقتصادی خود را از دست می‌دهد. از سویی روش‌های تولید محصولات کشاورزی ما اغلب سنتی است و در زمینه تامین آب و کود مشکل داریم. یا در برخی از قوانین بخش کشاورزی مانند میزان نیترات آب در محصولات مانع تولید است و ممکن است این موضوع صادرات ما را تهدید کند.
به هر حال در کوتاه‌مدت خروج ترکیه به نفع ایران است و باید هر چقدر می‌توانیم از بازار روسیه سهم بگیریم و سهم‌مان را با پشتوانه تولید حفظ کنیم. اگر بتوانیم حجم مبادلات تجاری‌مان را با روسیه افزایش دهیم، می‌توانیم از ظرفیت‌های اقتصادی‌مان هم که اطلاعی از آنها نداریم در این مدت بیشتر شناخت پیدا کنیم.
تا زمانی که از خودمان شناخت نداریم دیگران هم از پتانسیل‌های ما آگاهی ندارند. از طرفی هم کالاهای غیرصنعتی‌مان کمتر در زمینه دانش‌بنیان متمرکز بوده‌اند و مخصوصاً در حوزه کشاورزی سهم دانش‌بنیان طی سال‌های اخیر کاهش پیدا کرده است به طوری که اگر الان بخواهیم از میزان تولید انواع محصولات کشاورزی باخبر شویم آمار شفافی موجود نیست و وزارت کشاورزی هم آمار دقیقی در این خصوص ندارد و تا زمانی که این آمار موجود نیست چطور می‌توان برنامه‌ریزی بلندمدت برای صادرات محصولات کشاورزی انجام داد؟
این تبادل را در کالاهای دیگر هم می‌توان داشت. در حوزه تامین کالاهای پتروشیمی و پلیمری ظرفیت بسیاری برای صادرات به روسیه داریم که تا چند سال گذشته این صادرات اصلاً اتفاق نمی‌افتاد و در مقطعی هم که صادرات انجام شد، توانستیم بازار روس‌ها را بهتر بشناسیم و کمی اطلاعات از ظرفیت‌هایی که در کشور برخوردار هستیم به روس‌ها منتقل کنیم. در آن سال‌ها روسیه شناختی از موقعیت ایران در زمینه پتروشیمی و پلیمر نداشت و خود تولیدکنندگان نیم‌نگاهی به بازار روسیه نکرده بودند. زیرا شناختی از آن نداشتند. مشکلات تحریم مطرح نبود و کشورهای دیگر خریدار تولیدات داخلی ایران بودند. به همین دلیل هم سیاستمداران به بازار روسیه توجه نکرده بودند. به هر حال در حال حاضر گرچه محصولات پتروشیمی صادر می‌شود اما تبادلات ایران به روسیه کاهش پیدا کرده و به دلیل تعرفه‌های بالای گمرک روسیه تجار ما ترجیح می‌دهند از طریق کشورهای ثالث کالا صادر کنند. زیرا از این طریق تعرفه گمرکی به حداقل ممکن می‌رسد.
بنابراین دلیل عمده مشکلات که تجارت ما با روسیه دارد این است که کالاهای ما مستقیم صادر نمی‌شود و به صورت غیر‌مستقیم صادرات داریم. مساله دیگر این است که در این سال‌ها از ظرفیت بازار روسیه شناختی نداشتیم چرا که اقتصاد ما درونگرا بوده و در حوزه‌های مختلف اعم از صنعتی و کشاورزی همه ظرفیت‌ها برای بازار داخل در نظر گرفته شده است. ما جلوی برخی مجوزها را گرفته‌ایم و در دوره‌ای به دلیل عدم تامین نقدینگی ظرفیت‌های ایجاد شده در برخی از صنایع را بلااستفاده رها کرده‌ایم در حالی که می‌توانستیم در آن زمینه‌ها سرمایه‌گذاری کنیم و بستر صادرات را فراهم کنیم.
دیدگاه تان را بنویسید