مذاکره برای مذاکره

فرودگاه بارانی شهر ژنو؛ هواپیمای جمهوری اسلامی ایران و اندکی آن‌سوتر هواپیمای ایالات متحده آمریکا. سخت و پیچیده بودن مذاکره بر سر پرونده هسته‌ای ایران شاید تنها موضوعی است که توانست هواپیمای اختصاصی وزیران خارجه ایران و آمریکا را در فرودگاهی کنار هم قرار دهد. دو کشوری که در 34 سال گذشته با یکدیگر قطع رابطه کرده‌اند و در مهر‌ماه با یک جلسه نیم‌ساعته بین دو وزیر خارجه و یک تماس تلفنی کوتاه بین دو رئیس‌جمهوری در نیویورک، شرری از رابطه، بین‌شان جان گرفته ‌است. آمدن جان کری پای میز مذاکره با جمهوری اسلامی و حدود هفت ساعت مذاکره بین او و وزیر خارجه ایران با حضور کاترین اشتون، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نشان می‌دهد طرف حساب اصلی ایران بر سر پرونده هسته‌ای، ایالات متحده آمریکاست.
سه روز مذاکره در ژنو که به ساعات اولیه صبح روز چهارم هم کشیده شد، به سرعت، وزرای خارجه همه کشورهای مذاکره‌کننده را به ژنو می‌کشاند اما بعد از سه روز مذاکره به نشست خبری ختم شد که پیام مشخص آن توافق برای ادامه مذاکره در 20 نوامبر بود.

آغاز مذاکره؛ لبخند، ژست و جدیت
روز اول مذاکره، به صبحانه کاری و عکس یادگاری در مقر اتحادیه اروپا در فضای ایوان‌مانندی می‌گذرد که پرده سفیدی مجسمه پشتی آن‌ را پوشانده است. در مذاکره پیشین که اواسط اکتبر در همین شهر برگزار شده بود، بخش‌هایی از مجسمه از دو طرف اندکی پیدا بود و بهانه‌ای شده بود برای فضاسازی‌هایی علیه ایران. اما این بار پرده از دو طرف کاملاً کشیده شده و از طرح زیر پرده هیچ چیز پیدا نیست. تنها ادامه مجسمه در دو طاق راست و چپ این گمان را ایجاد می‌کند که این طرح در وسط نیز ادامه دارد. پرده از دو طرف اندکی تیره‌تر شده و مشخص است که پیش‌تر از دو طرف جمع شده است. اشتون و ظریف در کنار هم راه می‌روند، لبخند دیپلماتیک می‌زنند و ژست می‌گیرند، تا عکاسان فضای مثبت مذاکره را ثبت کنند. اشتون دستش را در پشت ‌می‌گیرد و راه می‌رود و از کمردردی که در مذاکره پیشین ظریف را ویلچرنشین کرده بود، هم خبری نیست. مذاکره آغاز می‌شود و عکاسان، اندک زمانی، فرصت ثبت می‌یابند، راهنما به من که تنها خبرنگار راه‌یافته به ساختمان U.N هستم، تاکید می‌کند نباید سوالی پرسیده شود. راهرویی که به اتاق مذاکره منتهی می‌شود کوتاه است با نوری مهتابی، روی اتاق مذاکره، با نقش برجسته اسم گذاشته بودند؛
1‌SALLE‌ و اتاق‌های دیگر هم هر کدام با همین اسم و عددی که اضافه می‌شد، نام‌گذاری شده‌اند.
اتاق مذاکره اما اتاقی بزرگ با میز گردی در وسط است که نمایندگان اصلی کشورهای مذاکره‌کننده در جلو نشسته و کارشناسان همراهشان در پشت، در راس میز کاترین اشتون و جواد ظریف و معاونان‌شان که کارشناسان این مذاکره به حساب می‌آیند در کنار دست. زمان آغاز مذاکره برخی به‌ویژه محمد‌جواد ظریف و کاترین اشتون سعی می‌کنند لبخند بزنند و برخی دیگر، تمام جدیت خود را در چهره‌هایشان جمع کرده‌اند. با کارت کاغذی کوچکی، جای هر کسی مشخص شده است؛ کاترین اشتون به نمایندگی از اتحادیه اروپا، سرگئی ریابکوف به نمایندگی از جمهوری فدراسیون روسیه، فرانس او دبیر از فرانسه، وندی شرمن از ایالات متحده آمریکا، ‌هانس دیتر لوکاس از آلمان، سایمون گس از انگلیس و وانگ مین از چین. این سوی میز هم جواد ظریف، سید‌عباس عراقچی و مجید تخت‌روانچی و بعیدی‌نژاد قرار است که به چالش با حریفان قدر خود بروند. پنجره‌های بلند آفتاب‌گیر با پرده‌های سفید، دیوارهای چوبی و گلدان‌های پرگل سفید‌رنگ وسط میز مذاکره چهره آرامی به اتاق می‌دهد. اما مشخص نیست این آرامش زمانی که درهای اتاق بسته و مذاکره آغاز می‌شود هم ادامه پیدا کند.

روز بی‌خبری
مذاکره شروع می‌شود و خبرنگاران غیر از نیم‌ خط خبر «شروع مذاکره»، ‌خبری برای مخابره ندارند. این ساعات بهترین زمان برای ماهیگیری مایکل مان، سخنگوی کاترین اشتون است. او که اغلب اطلاع چندانی از محتوای مذاکره و آنچه در جلسه می‌گذرد ندارد، با حضور در جمع خبرنگاران، اگرچه کلیاتی را اعلام می‌کند اما موجب می‌شود فضای خبری دنیا را طرف غربی در دست بگیرد. این بار به فاصله کوتاهی عباس عراقچی در جمع خبرنگاران ایرانی رسانه‌های داخلی حاضر می‌‌شود و اعلام می‌کند ظرف 48 ساعت آینده توافقات بین طرفین مکتوب می‌شود. طرفین توافق کرده‌اند که در گروه‌های کارشناسی کوچک‌تر با ایران مذاکره کنند. مذاکره اول با سه کشور اروپایی، مذاکره دوم با هیات آمریکایی و بعد روسیه و چین. قرار است سر آخر، اشتون و ظریف، مذاکرات اختصاصی هیات‌ها را جمع‌بندی کنند. شامگاه، جلسه مشترک ظریف و اشتون لغو و به صبح روز دوم موکول می‌شود و عملاً روز اول بدون خبری به پایان می‌رسد.

روز دوم؛‌ روز وزرا
برنامه روز دوم مذاکره که قرار است با نشست خبری ظریف و اشتون آغاز شود با خبر آمدن «لوران فابیوس»، وزیر خارجه فرانسه به هم می‌خورد. بعد از آن خبر دعوت کاترین اشتون از وزیر خارجه آمریکا و جان کری که از فرودگاه تل‌آویو، به سمت ژنو راهی شده بود، می‌رسد. همین کافی است تا التهاب همه چیز زیاد شود و عقربه‌ها سرعت بگیرند. حضور پلیس در اطراف هتل افزایش می‌یابد و مراتب امنیتی مانع از حضور پرشمار خبرنگاران در لابی کم‌‌نور هتل می‌شود. هتل اینترکنتینانتال، محل استقرار هیات‌های مذاکره‌کننده است اما مدیران هتل نسبت به بی‌نظمی ایجاد‌شده در لابی معترض هستند. لابی هتل، اغلب محل کافه و نوشیدنی میل کردن مهمانان گذری است که برخی از آنها هم قرار ملاقاتی با برخی مهمانان آنجا دارند. در طبقه دیگری از هتل هم، جشن عروسی برپاست که نشان می‌دهد این هتل چه کارکردهای متفاوتی در شهر ژنو دارد. جان کری با اسکورت ویژه به هتل می‌رسد، خودرو پلیس آژیرکشان در جلو و چند خودرو اسکورت در ابتدا و انتها، این سر و صدا در شهری که ممکن است در تمامی روز صدای یک بوق هم در آن شنیده نشود، عجیب به نظر می‌آید. جان کری به محض آمدن می‌گوید آمده است تا «فاصله بین ایران و کشورهای 1+5 را کم کند.» «هنوز توافقی حاصل نشده و اختلاف‌های مهمی وجود دارد که باید حل‌وفصل شود. من آمده‌ام که میان ایران و اعضای 1+5 توافق حاصل شود... با آقای ظریف جلسه‌ای خواهیم داشت تا مسائل باقی‌مانده را حل کنیم.»

مذاکره‌های پینگ‌‌پنگی
پس از آن بقیه وزرای خارجه هم راهی ژنو می‌شوند، شهری بی‌طرف که مقر اتحادیه اروپاست با نمادهایی از جنگ‌های دنیا، جنگ بوسنی، «صندلی شکسته» به خاطر مردان و زنانی که پایشان را روی مین جا گذاشته‌اند،‌ مجسمه‌ای از مهاتما گاندی به عنوان رهبر استقلال‌خواه ضد‌خشونت هند و .... ویلیام هیگ، وزیر خارجه بریتانیا، سپس گیدو وستروله، وزیر خارجه آلمان و ظهر روز آخر، وزیر خارجه روسیه و سر آخر قائم‌مقام وزیر خارجه چین می‌رسند. مذاکره با فشردگی برگزار می‌شود و به نشست پشت نشست، پشت درهای بسته می‌گذرد، این مذاکرات فشرده التهاب رسیدن به توافق را زیاد می‌کند؛ گروهی امیدوار و گروهی بدبین. اعضای 1+5 (یا به قول اروپایی‌ها 3+3 ) به مذاکره با هم می‌پردازند و هیات ایرانی هم همین‌طور.
در این بین، بنیامین نتانیاهو از آن سوی دنیا حریف‌طلبی می‌کند و پیش از رسیدن به توافق آن را نام‌گذاری می‌کند «توافق بزرگ قرن» که به زعم او ایران هیچ نداده اما همه چیز گرفته و او این توافق را قبول ندارد. رسانه‌های مختلفی چشم به مذاکره ژنو دارند، نه‌تنها رسانه‌های ایرانی که رسانه‌های بزرگ دنیا که برای پوشش خبری مذاکره خبرنگار و تصویربردار اعزام کرده‌‌اند. حدود 200 خبرنگار و تصویربردار بین محل خبرنگاران (CICG) و هتل اینترکنتینانتال در رفت و آمد هستند. فاصله‌ای حدود یک کیلومتر، در مسیری با شیب‌ ملایم که هنگام بازگشت می‌شد ستیغ رشته کوه
پر برف آلپ را دید، البته اگر ابرهای بی‌قرار شهر، به خورشید مجالی می‌دادند. جان کری نیم ساعتی بعد از رسیدن به هتل تحت تدابیر شدید امنیتی برای انجام مذاکره با اشتون و ظریف راهی مقر اتحادیه اروپا (UN) می‌شود.

هفت ساعت مذاکره، هفت ساعت شایعه
مذاکره‌ای که از بعد از ظهر شروع شده بود تا اواخر شب ادامه پیدا می‌کند، با استراحتی کوتاه و در دو نوبت حدود هفت ساعت طول می‌کشد. حرف‌های ناگفته ایران و آمریکا در این مذاکره مطرح نشده است، بلکه آنها به‌طور مشخص بر سر پرونده هسته‌ای ایران و موضوع تحریم‌ها که اغلب از سوی آمریکا به طور یکجانبه وضع شده، مذاکره می‌کنند. با انجام همه این مذاکرات تنها خبری که از محتوای مذاکرات منتشر می‌شود این است که «متن توافقنامه بین ایران و 1+5 در حال نهایی ‌شدن است». تا آخر شب نیز تنها این سوال بین همه رد و بدل می‌شود که چه خبر؟ و جواب هیچ است. شبکه‌های اجتماعی پر از شایعات و گمانه‌زنی‌هایی است که بر سر موضوع مذاکره مطرح می‌شود؛ از تعطیل سایت فردو، آب سنگین اراک، تعلیق موقت یا دائم آب سنگین اراک و در ازای آن آزاد شدن بخشی از دارایی‌های بلوکه‌شده ایران در آمریکا، رفع تحریم طلا و پتروشیمی. برخی هم از فرط خستگی و بی‌خوابی به طراحی جوک و طنز رو آورده‌اند.
شب از نیمه می‌گذرد و جلسه تمام می‌شود بی‌آنکه خبری از آن درز پیدا کند. خبرنگاران در طبقات هتل و لابی در رفت و آمدند، تمام پریزهای برق به اشغال خبرنگاران درآمده است تا لپ‌تاپ و تبلت‌ها و موبال‌هایشان را شارژ کنند. اما سر آخر خسته، بی‌آنکه چیزی در دست داشته باشد، راهی محل‌های اقامت‌شان می‌شوند. اما حکایت اغلب ما خبرنگارانی که از ایران به ژنو آمده‌ایم چیز دیگری است، مثل شب قبل جایی برای اقامت نداشتیم. بر مبنای برنامه قبلی احتمال داده می‌شد که مذاکره فقط دو روز طول می‌کشد، به همین دلیل صبح روز دوم، هتلی را که آخرین ساعات شب قبل رزرو کرده بودیم با وسایل‌مان ‌ترک کرده‌ایم.

روز سوم؛ اختلاف‌هایی که پر‌رنگ شد
بالاخره مذاکره به روز سوم کشیده و محل مذاکره از UN به هتل اینترکنتینانتال محل استقرار مذاکره‌کنندگان منتقل می‌شود. کاترین اشتون با تک‌تک هم قطارانش در 1+5 جلسه دارد. خبری که از سوی هیات ایرانی مخابره می‌شود نیز نشان‌دهنده اختلاف بین اعضای مذاکره‌کننده غربی است و آنها در جلسات بین خود و البته در تماس با پایتخت‌هایشان به دنبال رسیدن به تفاهم هستند. به‌دنبال آن جلساتی بین اعضای 1+5 و هیات ایرانی هم برگزار می‌شود.کم‌کم شنیده‌ها شکل دیگری به خود می‌گیرد؛ این بار فرانسه است که می‌خواهد میز بازی را به هم بزند. لوران فابیوس اگر چه چند روز قبل‌تر از مذاکره با جواد ظریف دیدار کرده بود اما مخالف‌خوانی خود را امروز رو کرده است. فابیوس که برای قدم زدن دقایقی به محوطه بیرونی هتل می‌آید، در چند جمله نارضایتی خود را به خبرنگاران منتقل می‌کند: «فرانسه از پیش‌نویس توافق ناراضی است.» و «تا به حال اطمینانی به حصول توافق در مذاکرات گروه» 1+5 با ایران در ژنو وجود ندارد. معلوم است که همه چیز پیچیده شده، یا فرانسه می‌خواهد امتیاز بگیرد یا اینکه این بار فابیوس است که سعی می‌کند منافع اسرائیل را تضمین کند. مابین نشست‌های متعددی که اشتون با هم‌گروهان خود دارد، سرگئی لاوروف وارد ژنو می‌شود و تا ساعتی بعد، او هم با اشتون و ظریف ملاقات می‌کند. خبرهایی که از منابع ایرانی می‌رسد حاکی از توافق آلمان و انگلیس با پیشنهادهای روی میز است، اما از نشست مشترک اشتون و لاوروف و فابیوس که بسیار هم کوتاه است هیچ خبری درز نمی‌کند. عصر، هیات ایرانی و هیات آمریکایی دیدار دوباره‌ای با یکدیگر دارند که با حضور کاترین اشتون برگزار می‌شود. تصاویری که از این مذاکره بیرون می‌آید حاکی از شوخی جان کری با ظریف است که او را با انگشت اشاره خطاب قرار می‌دهد و همه حاضران در تصویر می‌خندند. اما خبرها برعکس این عکس‌ها خوشحال‌کننده نیست. تا بعد از ظهر مشخص نیست که «رآکتور آب سنگین اراک» موضوع به توافق نرسیدن طرفین است. در حالی‌ که همه نگران ادامه یافتن مذاکره تا روز بعد هستند، سید‌عباس عراقچی می‌گوید «مذاکرات یا امشب تمام می‌شود یا به دور بعدی کشیده خواهد شد.» «هنوز مواضع دو طرف ایران و 1+5 با هم فاصله دارد. در برخی اتفاق‌نظر بیشتر و روی برخی دیگر کمتر است.»

ارزش خبری مذاکره برای رسانه‌های بزرگ
فضای شبکه‌های اجتماعی مالامال از خبرهایی است که به مذاکرات ژنو مرتبط است، ایرانی‌ها با شنیدن مخالفت‌های فابیوس، در صفحه فیس‌بوکش پیام می‌گذارند و هر کس به روشی از طنز تا خشونت به او واکنش نشان می‌دهد. اما برخلاف آن اغلب مردم تا دیروقت شب منتظر نتیجه مذاکرات هستند تا بدانند که بالاخره توافقی حاصل شد یا نه. شبکه‌های بزرگ تلویزیونی و رادیویی در حال پوشش لحظه به لحظه مذاکرات هستند و از سوی دیگر به گمانه‌زنی‌ بر اساس مستنداتی که از منابع خبری خود یافته بودند، مشغول. برخی رسانه‌های بزرگ نیز در فواصل مذاکرات وقت مصاحبه از مذاکره‌کنندگان گرفته و با آنها مصاحبه می‌کردند، ظریف آن ‌روز در مصاحبه با بی‌بی‌سی می‌گوید قبول ندارد که تحریم‌ها ایران را پای میز مذاکره کشانده و اینکه «کار واقعی و دشوار در این نشست شروع شد، همه ما خوش‌بین بودیم و هنوز هم خوش‌بین هستیم اما شاید اکنون محتاط‌تر از چند روز پیش باشیم.» او احتمال رسیدن یا نرسیدن به توافق را هم می‌دهد و می‌گوید «به توافق نرسیدن فاجعه نخواهد بود.»

رکورد مذاکره؛‌ 16 ساعت‌ و نیم
روز ‌سوم بیش از 16 ساعت مذاکره انجام می‌گیرد که مرحله آخر آن با حضور وزیران خارجه 3+3 و ایران است. بعد از آن، نشست جمع‌بندی بین اشتون و ظریف و بالاخره ساعت یک نیمه‌شب به وقت ژنو و سه و نیم بامداد روز یکشنبه ۱۹ آبان به وقت تهران، نشست خبری مشترک اشتون و ظریف برگزار می‌شود. خبرنگاران بیش از دو ساعت در محل نشست منتظر مانده‌اند، برخی به خواب رفته و برخی در حال توئیت کردن خبر، عکس و گمانه‌زنی‌ها هستند، ابتدا سه صندلی برای سخنران‌ها گذاشته می‌شود. نیم ساعتی بعد سه صندلی و میز را خارج کرده و دو تریبون می‌گذارند که در کنار یکی از آنها پرچم اتحادیه اروپا روی سن قرار گرفته است. با اینکه مشخص است پرچمی که باید در کنار پرچم اتحادیه اروپا قرار گیرد، پرچم جمهوری اسلامی ایران است، هیات ایرانی به دلیل بی‌اطلاعی از برنامه، پرچم را نگذاشته است. یکدفعه حوالی ساعت یک صبح، ‌تریبون‌ها دوباره به بیرون منتقل می‌شود و دو میز و دو صندلی می‌گذارند. این بار پرچم ایران هم که گذاشته می‌شود، کاترین اشتون و محمد‌جواد ظریف در حالی که لبخند به لب دارند و صندلی را به هم تعارف می‌کنند روی سن می‌آیند. لبخند آنها اما نشان هیچ توافقی نیست. از یکدیگر و از میزبان و وزرای خارجه تشکر می‌کنند و از مثبت بودن مذاکره می‌گویند و زمان جلسه بعدی را اعلام می‌کنند؛‌ 20 نوامبر. آن دو هیچ اشاره مستقیمی به نقش فرانسه در نرسیدن به توافق نمی‌کنند و اتفاقاً اختلاف نظر در چنین مذاکراتی را طبیعی می‌خوانند و اظهار امیدواری می‌کنند که در جلسه بعد به توافق برسند.

حرف‌های ظریف برای داخلی‌ها
با پایان یافتن نشست خبری، خبرنگاران داخلی ایرانی راهی اتاقی که برای نمایندگی ایران رزرو شده است می‌شوند تا در نشست خبری ویژه ظریف حضور پیدا کنند. ظریف در این نشست نیز تاکید می‌کند که نزدیک بود به توافق برسیم اما اختلاف نظر یکی از اعضای هیات مذاکره‌کننده موجب شد که نتوانیم به توافق نهایی برسیم. او از پیشرفت خوب مذاکرات که به این سرعت در سطح وزرای خارجه برگزار شده تمجید می‌کند و توضیح می‌دهد که «به توافق نرسیدن بر سر چند کلمه یا جمله می‌تواند موجب شود مذاکره به گونه‌ای تمام شود که گویی به هیچ نتیجه‌ای نرسیده است.» او در جواب سوالی در مورد نقش اسرائیل در به توافق نرسیدن در این مذاکرات نیز از فرصت استفاده می‌کند و اظهار امیدواری که «در داخل کشور هم‌صدایی با رژیم اسرائیل نداشته باشیم.»

پیشرفت قابل توجه برای کری
ماجرا اما گویی تمامی ندارد، جان کری وزیر خارجه آمریکا نیز برای خبرنگاران حرف‌هایی دارد. او که مانند باراک اوباما، هنگام آمدن روی سن، جستی می‌زند تا چالاکی‌اش را نشان دهد، در همان سالنی که ساعتی پیش همتای ایرانی‌اش با کاترین اشتون نشست خبری مشترک برگزار کرده‌اند، حضور می‌یابد. او هم از «پیشرفت قابل توجه در حرکت به جلو» حرف می‌زند و می‌گوید: «الان که ژنو را ترک می‌کنم سوالی در ذهنم وجود ندارد. با حسن نیت می‌توانیم به موفقیت دست پیدا کنیم. دیپلماسی به زمان نیاز دارد و طول می‌کشد تا اعتماد بین دو کشوری که زمان‌های طولانی اعتماد بین آنها از بین رفته است احیا شود.» کری تاکید می‌کند که تلاش خواهد کرد تا تحریم‌های بیشتری علیه ایران توسط کنگره تصویب نشود.

حوالی صبح
شب از نیمه گذشته و باران گرفته است. «ایران» برای ایجاد اعتماد غرب در مورد فعالیت هسته‌ای خود راه درازی در پیش دارد، راهی پر از پیچ تحریم و چراغ‌های قرمز. از اصل دستیابی به غنی‌سازی اورانیوم تا درصد و میزانش و کار تک‌تک سایت‌های هسته‌ای تا 19 هزار سانتریفوژ فعال در ایران، همه و همه مسائل طرف غربی است که دولت حسن روحانی و محمد‌جواد ظریف فرصت زیادی ندارند تا آن‌ را حل کنند.