تاریخ انتشار:
مدیر ابزارهای نوین مالی فرابورس از زیروبم ابزار جدید مشتقه بازار سرمایه می‌گوید
«آپشن» به کمک بازار می‌آید
مدیر ابزارهای نوین مالی شرکت فرابورس ایران معتقد است: با توجه به شرایط اقتصادی کشور و نوسانات موجود در انواع متغیرهای کلان اقتصادی و بالطبع تاثیر آن بر روی قیمت انواع اوراق بهادار و افزایش ریسک سرمایه‌گذاران، وجود ابزارهای مشتقه می‌تواند گزینه خوبی برای پوشش‌دهی ریسک، افزایش اطمینان و در نتیجه جذب سرمایه‌گذاران به سوی بازار سرمایه باشد.
«آپشن» اوراق بهاداری است که به موجب آن فروشنده متعهد می‌شود در صورت درخواست خریدار، تعداد مشخصی از دارایی موضوع قرارداد را به قیمت اعمال، معامله کند. یکشنبه هفته گذشته معاملات آپشن به عنوان ابزار جدید مشتقه‌ای در بورس تهران رونمایی شد. اما این اختیار خرید چه کاربردها و منافعی متناسب با شرایط بازار سرمایه ما خواهد داشت؟ آیا فقدان اختیار فروش، کارایی اختیار خرید را تحت تاثیر قرار نمی‌دهد؟ علیرضا توکلی‌کاشی، مدیر ابزارهای نوین مالی شرکت فرابورس ایران معتقد است: «با توجه به شرایط اقتصادی کشور و نوسانات موجود در انواع متغیرهای کلان اقتصادی و بالطبع تاثیر آن بر روی قیمت انواع اوراق بهادار و افزایش ریسک سرمایه‌گذاران، وجود ابزارهای مشتقه می‌تواند گزینه خوبی برای پوشش‌دهی ریسک، افزایش اطمینان و در نتیجه جذب سرمایه‌گذاران به سوی بازار سرمایه باشد.» او می‌گوید: «در دنیا عموماً اختیار خرید همزمان با فروش استقراضی و سایر مشتقات دارایی پایه انجام می‌شود. لذا به نظر می‌رسد تا اجرایی شدن فرآیند فروش استقراضی سهام، اختیار خرید کارایی لازم را نداشته باشد.»
اختیار خرید به عنوان ابزار جدید مشتقه در بازار سرمایه ایران چه کاربردها و منافعی متناسب با شرایط بازار سرمایه ما خواهد داشت؟
اختیار معامله یکی از انواع اوراق بهادار مشتقه است. این اوراق، اوراقی هستند که ارزش آنها بستگی به ارزش یک دارایی دیگر دارد و به این‌جهت حائز اهمیت هستند که می‌توانند به‌عنوان یک ابزار مدیریت ریسک مورد استفاده قرار گیرند. فعالان بازارهای اقتصادی و سرمایه‌گذاری به دلیل شرایط حاکم بر بازارها، نوسانات و عدم اطمینان از وضعیت آتی بازار همواره با ریسک‌هایی مواجه هستند که ممکن است آنها را در معرض زیان قرار دهد. با توجه به شرایط اقتصادی کشور و نوسانات موجود در انواع متغیرهای کلان اقتصادی و بالطبع تاثیر آن بر روی قیمت انواع اوراق بهادار و افزایش ریسک سرمایه‌گذاران، وجود ابزارهای مشتقه می‌تواند گزینه خوبی برای پوشش‌دهی ریسک، افزایش اطمینان و در نتیجه جذب سرمایه‌گذاران به سوی بازار سرمایه باشد. با مدیریت صحیح منابع تزریق‌شده به صنایع مولد، قطعاً شاهد تاثیر آن بر روی رونق اقتصادی نیز خواهیم بود. اما در خصوص چنین ابزاری نحوه استفاده و مهم‌تر از آن وجود بستر مناسب و تدوین فرآیند مناسب جهت پیاده‌سازی این ابزارها بسیار حائز اهمیت است. رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار نیز از ابتدای حضور خود به عنوان ریاست سازمان، راه‌اندازی
معاملات مشتقه و در صدر آن اختیارهای معامله را در دستور کار خود قرار دادند. امکان‌پذیر شدن معامله اوراق مشتقه از اقدامات بسیار مهم سازمان بورس است.
چرا اختیار فروش در مقطع کنونی وارد بازار نشد؟ آیا فقدان اختیار فروش، کارایی اختیار خرید را تحت تاثیر قرار نمی‌دهد؟ در حالت کنونی استراتژی‌های سرمایه‌گذاری به‌وسیله آپشن خیلی محدود نمی‌شوند؟
همان‌طور که پیشتر نیز عنوان شد، ایجاد بستر مناسب برای ورود ابزارهای جدید نظیر مشتقات، بسیار مهم است و در خصوص عدم ورود اختیارات فروش یکی از موانع، نبود بستر مناسب کنترلی و نظارتی است. قطعاً وجود هر دو ابزار (اختیار خرید و اختیار فروش) در کنار یکدیگر منجر به استفاده کاراتری از این ابزارها می‌شود. این موضوع نه‌تنها در خصوص آپشن بلکه هر ابزار دیگری نیز برقرار است. وجود هر دو ابزار (call option & put option) در موقعیت‌های Short& Long و ترکیب آنها با هم با اهداف مختلف، موجب پیاده‌سازی استراتژی‌های سرمایه‌گذاری مختلف خواهد شد. در دنیا عموماً اختیار خرید همزمان با فروش استقراضی و سایر مشتقات دارایی پایه انجام می‌شود. لذا به نظر می‌رسد تا اجرایی شدن فرآیند فروش استقراضی سهام، اختیار خرید کارایی لازم را نداشته باشد.
ایجاد بستر مناسب برای ورود ابزارهای جدید نظیر مشتقات، بسیار مهم است و در خصوص عدم ورود اختیارات فروش یکی از موانع، نبود بستر مناسب کنترلی و نظارتی است.
آیا در هر دو سوی خریدوفروش (Short and Long position) اختیار خرید وارد هسته معاملات می‌شود یا صرفاً یکی از آنها؟
بله، ورود هر دو موقعیت long & short در سامانه معاملات امکان‌پذیر است، منتها نکته اصلی این است که تنها به اندازه‌ای می‌توان موقعیت short اتخاذ کرد که حداقل به همان میزان موقعیت long داشته باشیم. به عبارت دیگر در حال حاضر فقط برخی از سهامداران عمده و اشخاص حقوقی می‌توانند موقعیت فروش را در این بازار داشته باشند.
آیا برای معامله اختیار، همانند آتی نیازمند احراز هویت شخص و گذر از فیلترهای خاصی است یا به همه مجوز معاملات آن داده می‌شود؟
در حال حاضر برای معامله قراردادهای اختیار معامله در بورس برای اشخاص ضوابط یا فیلترهای خاصی در نظر گرفته نشده است و اشخاص با دریافت کد معاملاتی از کارگزاران می‌توانند اقدام به معاملات این ابزار مالی کنند. همچنین در صورتی که اشخاص در حال حاضر دارای کد معاملاتی هستند، کافی است که درخواست خود را نسبت به معاملات قراردادهای آتی به کارگزار خود اعلام کنند.
مشخصات کلی اختیار معامله راه‌اندازی‌شده چیست؟ و نحوه معاملات آن به چه شکلی است؟ کارمزد هر نهاد چقدر است؟
مطابق دستورالعمل، بورس‌ها مشخصات اختیار معامله را تعیین و اعلام می‌کنند. فرابورس ایران حداقل دو روز پیش از اولین روز معاملاتی قرارداد اختیار معامله را در قالب اطلاعیه از طریق سایت این شرکت منتشر می‌کند. اشخاص می‌توانند اختیار را در قالب قرارداد منتشر‌شده معامله کنند. در حال حاضر مشخصات کلی اختیارهای معامله شامل نماد، اندازه، قیمت اعمال، سررسید، کارمزد، ساعت و روز معاملاتی و سایر مشخصات است. در حال حاضر اختیارهای معامله به صورت اروپایی بوده و اشخاص تنها در سررسید مجاز به اعمال اختیار هستند. همچنین همان‌طور که می‌دانید قراردادهای تعریف‌شده از نوع اختیار خرید هستند و سرمایه‌گذاران محترم می‌توانند فقط نسبت به اخذ موقعیت خرید در نمادهای ایجادشده اقدام کنند و اخذ موقعیت فروش تنها در صورت بستن موقعیت‌های قبلی اخذشده امکان‌پذیر خواهد بود. قیمت اعمال آپشن‌ها در سررسید، به سه شکل در سود، در زیان و بی‌تفاوت خواهد بود و مطابق دستورالعمل، اعمال به روش تسویه نقدی تنها برای قراردادهای اختیار معامله در سود ممکن خواهد بود. همچنین به سود ناشی از تسویه نقدی معاملات هیچ‌گونه مالیاتی تعلق نمی‌گیرد. نکته حائز اهمیت دیگر این است
که در مورد اختیار خرید به هیچ‌وجه لازم نیست که خریدار مالک سهم هم باشد و اشخاص می‌توانند بدون داشتن سهم پایه اختیار خرید آن را خریداری کنند. برای معامله در بازار مشتقه نیز لازم است اشخاص هزینه معاملاتی به علاوه ارزش معاملاتی قرارداد اختیار معامله یا وجه تضمین مورد نیاز را در حساب خود داشته باشند. ثبت سفارش در سامانه معاملاتی منوط به وجود وجه تضمین یا ارزش معاملاتی قرارداد در حساب عملیاتی کارگزار است و کارگزار مسوول ایفای تعهدات مشتریان خود در قبال اتاق پایاپای است. اجرای سفارش‌های ثبت‌شده در سامانه معاملاتی بر اساس اولویت قیمت و در صورت برابری قیمت‌ها بر اساس اولویت زمانی انجام می‌شود. کارمزدهای بازار قرارداد اختیار معامله، شامل کارمزد معاملات و کارمزد اعمال است. کارمزد اعمال از همه دارندگان موقعیت باز، که قرارداد اختیار معامله آنها تسویه نقدی یا فیزیکی شده است، اخذ می‌شود.
کارمزدهای مذکور در جدول زیر آمده است.
در حال حاضر برای معامله قراردادهای اختیار معامله در بورس برای اشخاص ضوابط یا فیلترهای خاصی در نظر گرفته نشده است و اشخاص با دریافت کد معاملاتی از کارگزاران می‌توانند اقدام به معاملات این ابزار مالی کنند.
تسویه اوراق در چه سررسیدهایی صورت می‌پذیرد و چه کسانی بر تسویه صحیح معاملات نظارت دارند؟
مطابق با بازارهای جهانی سررسید هر اختیار معامله به صورت دوماهه است.
شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه مسوول تسویه قراردادها در سررسید بوده و لذا به منظور پوشش ریسک‌های ناشی از عدم ایفای تعهدات، وثیقه‌ای را بر اساس ضوابط و مقررات مربوط از کارگزار دریافت می‌کند.
تسویه در قراردادهای اختیار معامله سهام به سه صورت امکان‌پذیر است که باید توسط دارندگان موقعیت بازخرید در صورت اعمال قرارداد و همچنین دارندگان موقعیت باز‌فروش به کارگزار مربوطه اعلام شود:
1- صرفاً نقدی: تسویه فقط به صورت نقدی انجام شود. 2-اول نقدی بعد فیزیکی: اولویت با تسویه نقدی است در غیر این صورت تسویه به‌طور فیزیکی انجام می‌گیرد. 3- صرفاً فیزیکی: تسویه فقط به صورت فیزیکی انجام شود. لازم به ذکر است که دارندگان موقعیت بازخرید امکان انتخاب هر سه گزینه را خواهند داشت، اما برای دارندگان موقعیت باز‌فروش تنها دو گزینه آخر قابل انتخاب است. همچنین زمان‌بندی فرآیند اعمال متعاقباً اعلام خواهد شد.
عموماً در بازارهای پیشرفته جهانی، ایفای تعهدات طرفین بر عهده شرکت‌های تسویه است و عموماً در بازارهای بزرگ مشتقه CCPها (Central Counterparty) نقش تسویه این ابزار مالی را دارند. بدین منظور این شرکت‌ها از دو طرف وثایقی را اخذ می‌کنند تا در صورت عدم ایفای تعهدات طرفین خود را پوشش داده باشند.
عده‌ای معتقدند راه‌اندازی آپشن با شرایط کنونی، به همان سرنوشت آتی سهام دچار خواهد شد. نظر شما چیست؟ آیا درس‌های لازم از تجربه آتی سهام در معاملات آپشن گرفته شده است؟
بدون شک به منظور داشتن بازاری کارا، نیازمند بسترهایی خواهیم بود. از جمله این بسترها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
1- مکانیزه شدن اطلاعات مالی 2- پیشرفت تخصص‌های علمی و فنی در داخل بورس
3- نظارت دقیق بر بازار 4- وجود یک مرکز تسویه وجوه قوی به منظور پوشش کلیه ریسک‌های ناشی از عدم ایفای تعهدات طرفین قرارداد.
با در نظر گرفتن موارد فوق طبعاً می‌توانیم بازار مشتقه کارایی داشته باشیم در غیر این صورت همچون تجربه آتی سهام، این پروژه نیز با شکست مواجه خواهد شد.
تسویه در قراردادهای اختیار معامله سهام به سه صورت صرفاً نقدی، اول نقدی بعد فیزیکی و صرفاً فیزیکی امکان‌پذیر است که باید توسط دارندگان موقعیت بازخرید در صورت اعمال قرارداد و همچنین دارندگان موقعیت باز‌فروش به کارگزار مربوطه اعلام شود.
علت اصرار بورس‌های سه‌گانه به پیش‌قدمی در راه‌اندازی آپشن چه بوده است؟ هماهنگی‌های لازم بین بورس‌ها و سپرده‌گذاری مرکزی چگونه صورت گرفته است؟
هرکدام از بورس‌های موجود در زمینه‌های متفاوتی فعالیت می‌کنند و بنابراین می‌توانند روی انواع کالاها و اوراق قابل معامله خود، انواع اوراق مشتقه را منتشر کنند. معمولاً و در تمامی موارد به این صورت است که وقتی ابزاری در بورسی بنیانش گذاشته می‌شود، به دلیل سیگنال‌هایی که به سرمایه‌گذاران می‌دهد، در جذب سرمایه‌گذار موثر خواهد بود. در خصوص هماهنگی‌های صورت‌گرفته با سپرده‌گذاری، باید این نکته را متذکر شد که در شرایط فعلی در ایران، با توجه به اینکه هنوز مقررات مربوط به settlement و Margin آن‌گونه که باید تدوین نشده است (و یکی از دلایل عدم ورود اختیار فروش نیز همین است)، همچنان بورس‌های سه‌گانه و شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه در حال تدوین شرایط و مقررات مربوطه هستند.
به نظر شما اختیار معامله بر روی اوراق صکوک چه ریسک‌هایی از اوراق را پوشش خواهد داد؟
اگر دارایی پایه اختیار معامله‌ای، صکوک یا اوراق بادرآمد ثابت باشد، در حقیقت حقی برای خریدار اختیار برای خرید یا فروش آن اوراق در سررسید مشخص و به قیمت معین ایجاد می‌کند. عموماً اختیارهای معامله روی صکوک برای پوشش ریسک نوسان قیمت اوراق مورد استفاده قرار می‌گیرند. برای مثال اگر سرمایه‌گذاران پیش‌بینی کنند که نرخ‌ها در آینده کاهشی خواهد بود، یک اختیار خرید را بر روی آن اوراق خریداری می‌کنند. بنابراین اختیارهای معامله بر روی صکوک، می‌تواند به خوبی ریسک نوسان نرخ سود را پوشش دهد.
انتشار اختیار معامله با اوراق چه مزایا و معایبی دارد؟
درواقع مزایا و معایب اختیارهای معامله روی صکوک با مزایا و معایب این ابزار مالی با دارایی‌های پایه دیگر تفاوت چندانی ندارد. همان‌طور که می‌دانید از اختیارهای معامله برای پوشش ریسک و همچنین معاملات سوداگرانه استفاده می‌شود بنابراین این ابزار مالی به خوبی می‌تواند ریسک تغییرات قیمت اوراق (ناشی از تغییرات نرخ سود) را پوشش داده و به سرمایه‌گذاران حرفه‌ای این اجازه را می‌دهد تا از تغییرات نرخ بهترین استفاده را در سودآوری ببرند. همچنین اختیارهای معامله ابزار بسیار خوبی برای پوشش ریسک بازارگردانان اوراق محسوب می‌شود. به این ترتیب که اگر بازارگردان در بازار اقدام به فروش دارایی کند. البته در دنیا بازارگردانان برای پوشش ریسک خود از قراردادهای آتی استفاده می‌کنند اما شاید در شرایط نبود این قراردادها، اختیار معامله بتواند جایگزین خوبی برای پوشش ریسک باشد. همچنین فروشنده اختیار نیز علاوه بر استفاده از منافع حاصل از فروش اختیار معامله، می‌تواند تا حد مطلوبی ریسک تغییرات قیمت دارایی را پوشش دهد. با این حال اگر سرمایه‌گذاران بدون تحلیل درست و علمی دست به معاملات این ابزار مالی بزنند بدون شک ممکن است متحمل زیان بزرگی
بشوند.
انتشار اختیار معامله جدای از اوراق چه مزایا و معایبی دارد؟
همان‌طور که اشاره شد، مزایا و معایب این ابزار مالی، فارغ از دارایی پایه، پوشش ریسک و ایجاد فرصت‌های کسب سود کوتاه‌مدت است.
به نظر شما عرضه‌کننده اختیار معامله چه کسانی می‌توانند باشند؟
عموماً بر روی همه اوراق بهاداری که به صورت عمومی مورد معامله قرار می‌گیرند می‌توان اختیار معامله، خریدوفروش کرد. معمولاً خود شرکت‌ها اقدام به ایجاد اختیارهای معامله نمی‌کنند و مسوولیتی نیز در قبال آن ندارند، در حقیقت ایفای تعهدات طرفین بر عهده شرکت‌های تسویه است و عموماً در بازارهای بزرگ مشتقه CCPها (Central Counterparty) نقش تسویه این ابزار مالی را دارند. بدین منظور این شرکت‌ها از دو طرف وثایقی را اخذ می‌کنند تا در صورت عدم ایفای تعهدات طرفین خود را پوشش داده باشند. عموماً اشخاص حقوقی که میزان قابل توجهی از دارایی پایه را در اختیار دارند امکان فروش اختیار را دارا هستند.
اختیار معامله از نظر شما می‌تواند نقش یا بخشی از نقش کدام یک از ارکان فعلی انتشار اوراق صکوک را ایفا کند؟
قاعدتاً وجود اختیارهای معامله می‌تواند به بازارگردان اوراق در ایفای نقش خود کمک چشمگیری داشته باشد.
به نظر شما قیمت‌گذاری اختیار معامله به چه صورتی می‌تواند انجام بگیرد؟
در دنیا نرم‌افزارهای زیادی جهت محاسبه قیمت اختیار معامله طراحی شده و در دسترس قرار دارد. نکته حائز اهمیت در قیمت‌گذاری اختیار معامله مبتنی بر صکوک، در نظر داشتن نرخ سود بدون ریسک و چشم‌انداز آن است.
به نظر شما بازار ثانویه اختیار معاملات صکوک چگونه می‌تواند باشد؟ اگر انتشار اختیار معاملات بازار ثانویه نداشته باشد، صدور و ابطال آن چگونه خواهد بود؟
در دنیا انواع اختیار معامله قابل معامله و غیرقابل معامله بر روی انواع صکوک طراحی و اجرایی شده است. سرمایه‌گذاران و ذی‌نفعان بازار با توجه به سلیقه و استراتژی‌های خود از بین چندین نوع موجود اختیار معامله آنها را برمی‌گزینند. اصولاً وجود بازار ثانویه، سبب می‌شود تا به صورت پیوسته، اطلاعات قیمت در اختیار کلیه ذی‌نفعان قرار بگیرد. در صورت نبود بازار ثانویه، کارایی اطلاعاتی این ابزار مالی از بین خواهد رفت.
دیدگاه تان را بنویسید