ارزیاب ریسک

تامین مالی از کانال بازارهای خارجی یکی از گزینه‌های پیش روی تمامی متقاضیان وجوه است. ایران نیز از این مستثنی نبوده و هفته گذشته علی طیب‌نیا وزیر اقتصاد از انتشار اوراق قرضه بین‌المللی خبر داده است. در هنگامه‌ای که کشور با تنگنای مالی بانک‌های داخلی و توانایی محدود بازار سرمایه مواجه است، به نظر می‌رسد تامین مالی خارجی گزینه‌ای جذاب به‌نظر برسد. وزیر اقتصاد و امور دارایی ایران گفته است ایران در حال مذاکره با موسسات رتبه‌بندی مودی و فیچ است تا رتبه‌بندی ایران را از نظر ریسک اعتباری از سر بگیرند. علی طیب‌نیا بدون اشاره به زمان‌بندی تعریف‌شده برای مذاکرات و اینکه ایران قصد دارد چقدر اوراق قرضه بین‌المللی منتشر کند، افزود: دولت ایران در حال مذاکره با این دو موسسه بین‌المللی است.
موسسات رتبه‌بندی اعتباری که قدمتی بیش از 100 سال در دنیا دارند، شرکت‌هایی هستند که احتمال نکول تعهدات ناشران اوراق را می‌سنجند. آنها با توجه به حجم زیاد اطلاعات در دسترس و اطلاعات خاص، ریسک معامله اوراق را پیش از انجام آن به خریداران اطلاع می‌دهند و از این بابت مخاطره اخلاقی را در بازارها کاهش می‌دهند. باوجود کمرنگ ‌شدن نقش این موسسات در خلال بحران مالی 2008 آمریکا، اما بسیاری کماکان معتقدند موسسات رتبه‌بندی و اعتبارسنجی همچنین کمک بسیار زیادی در جلوگیری از وقوع آن بحران‌ها انجام می‌دهند.
اعتبارسنجی اوراق منتشره ایران از آنجا مهم است که بتوان نرخ بازدهی این اوراق را به درستی تعیین و به نوعی فروش آنها را در بازارهای خارجی تسهیل کرد. حتی این‌گونه می‌توان گفت که شناسنامه این اوراق، همان رتبه اعتباری آنهاست. لذا بر این اساس تعیین رتبه اعتباری برای تعیین هویت اوراق ضروری است. ضمن اینکه تعیین رتبه اعتباری اوراق دولتی به عنوان سقف رتبه اوراق شرکتی کشور محسوب می‌شود. از این طریق نهادها و شرکت‌های متقاضی حضور در فضای بین‌الملل درمی‌یابند که حداکثر در چه رتبه‌ای قرار دارند و با حدود چه نرخ‌هایی می‌توانند از این بازارها به تامین مالی بپردازند. حضور این موسسات فضای تامین مالی را شفاف و قابل اجرا می‌کند. سرمایه‌گذاران در ابزار بدهی به اطلاعات شرکت دسترسی ندارند و احتمالاً در صورت دسترسی، تخصص تحلیل آن را ندارند. خریداران اوراق بدهی نگران بازپرداخت اصل اوراق در سررسید و پرداخت سود اوراق در موعدهای مشخص هستند و اینکه شرکت توان پرداخت دارد یا خیر را این موسسات بر اساس تحلیل‌های خود انجام می‌دهند. بدون وجود رتبه اعتباری، شرکت‌های تامین سرمایه نمی‌توانند به بازاریابی اوراق یا تعهد پذیره‌نویسی بپردازند. سه شرکت بزرگ دنیا در این زمینه مودیز، اس‌اند‌پی و فیچ هستند که موسسه فیچ در سال ۲۰۰۸ و موسسه مودیز در سال ۲۰۰۲ انتشار ارزیابی‌های خود از ریسک اعتباری ایران را متوقف کردند. آخرین رتبه اعتباری ایران که توسط موسسه فیچ منتشر شد B+ و رتبه اعتباری ایران از نظر موسسه مودی ‌B2 اعلام شده بود. اینک با رفع تحریم‌ها و امکان برقراری روابط مجدد، ضرورت همکاری دوباره با این موسسات بیش از پیش احساس می‌شود تا از این طریق بتوان به راه‌های بیشتری برای تامین مالی فکر کرد. با این حال با توجه به نفتی بودن اقتصاد کشور و پایین بودن درآمدهای ارزی ناشی از آن، احتمالاً رتبه خوبی نصیب اوراق منتشره دولتی نشود. عدم دریافت رتبه مناسب نیز خود زمینه‌ساز مشکلات دیگری خواهد شد که اصلی‌ترین آن عدم فروش و استقبال کافی از اوراق توسط خریداران معتبر است. لذا اگر رتبه اوراق در درجات نخست قرار نگیرند، بازارپذیری خوبی نخواهند داشت. با این حال رتبه‌بندی نشدن خود مشکل بزرگ‌تری است چرا که اوراق رتبه‌بندی‌نشده در بازارها جایگاهی نخواهند داشت، با توجه به ظرافت‌های این کار لزوم توجه همه‌جانبه دولتیان را می‌طلبد که در پرونده پیش رو سعی شده است این ریزه‌کاری‌ها به نحو مناسبی پوشش داده شود.