تاریخ انتشار:
دنیا چگونه با آلودگی هوا می‌جنگد؟
برندگان و بازندگان مبارزه با آلودگی
شرایط زندگی در دنیای مدرن صنعتی به گونه‌ای است که به جرات می‌توان گفت هیچ یک از کشورهای دنیا از خطر آلودگی هوا در امان نیستند.
عکس: هزینه تثبیت میزان آلودگی ناشی از حمل و نقل در لس‌آنجلس 16 میلیارد دلار برآورد شده است
اما به خوبی می‌توان دید نگاه هوشمندانه به عوارض و پیامدهای این امر و اتخاذ تدابیر پیشگیرانه یا درمانی، سبب شده است آلودگی در بسیاری از نقاط دنیا مغلوب اندیشه و عملکرد دولت‌ها شود و یا شهرهای گرفتار، از دام این هیولای مرگ‌آفرین رهایی یابند. نگاهی به سیاست‌ها و اقدامات این کشورها می‌تواند الگوی مناسبی باشد تا شاید روزی تهران و دیگر شهرهای آلوده ما نیز در آسمان آبی نفسی تازه کنند.
روش‌های نوین برای کنترل آلودگی هوا در لس‌آنجلس
کمتر از هفت سال پیش لس‌آنجلس منطقه آلوده‌ای محسوب می‌شد. روزانه 1650 تن مواد آلاینده که مولد ازن محسوب می‌شوند و 60 تن اکسید گوگرد، در هوای این شهر انتشار پیدا می‌کرد. همین امر مسوولان و قانونگذاران را بر آن داشت تا برای بهسازی وضعیت هوا و حفظ جان ساکنان شهر اقدامی جدی صورت دهند. در میان همه اقدامات، تامین بودجه کافی برای برنامه‌های کنترل هوا در محوریت قرار گرفت و به تکنولوژی‌های جدید مانند خودروهای هیدروژنی نیز توجه ویژه‌ای مبذول شد.
تدابیر سیاسی
بازگشت به قوانین فراموش‌شده
در سال 1997 هنگامی که مدیران جدید، اداره آژانس کنترل آلودگی هوا در ساوت کوست (AQMD) را بر عهده گرفتند برای پاکسازی هوا شعارهای زیادی دادند اما تنها هشت سال بعد، میزان آلودگی هوا به شدت رو به افزایش گذاشت و مطالعات مربوط به اندازه‌گیری ازن نیز متوقف شد. آژانس هیچ برنامه‌ای برای رسیدن به استانداردهای سلامت دولت فدرال در دستور کار نداشت. آژانس حفاظت محیط زیست کالیفرنیا (ARB) نیز در همین مدت دچار عدم تمرکز و کندی در روند قانونگذاری بود. از این رو اولین اقدام برای مجمع قانونگذاری وقت، سازماندهی مجدد دو نهاد نامبرده و نظارت بیشتر بر آن و نیز انتصاب مدیران جدیدی بود که بتوانند گام‌های جدیدی بردارند و از تغییرات ضروری برای ایجاد هوای پاکیزه حمایت کنند. در اواخر دهه 80 این مجمع توانست برنامه‌های بهبود کیفیت هوا را از سر بگیرد و پس از یک دوره رکود گام‌های محکمی در امر احیا و نوسازی محیط زیست بردارد. اما بار دیگر رکود و سستی بر کار حاکم شد. حالا دیگر زمان آن بود که قانونگذاران حرکتی جدی از خود نشان دهند. نیاز به ایده‌ها و افکار نو، سیاست‌ها و قدرت‌های قانونی جدید و منابع نو، بیش از پیش احساس می‌شد. سرانجام با اجرای مجدد قوانین فراموش‌شده، پاکسازی هوا از سر گرفته شد و به این ترتیب از ورود روزانه 41 تن آلاینده به هوا جلوگیری به عمل آمد.
اجرای مجدد طرح ترافیک، از المپیک 1984
در سال 1984 لس‌آنجلس به عنوان میزبان بازی‌های المپیک انتخاب شد. در این سال مسوولان شهرداری و آژانس کنترل آلودگی هوا با اجرای تمهیداتی از قبیل توسعه خطوط تاکسیرانی، ممنوعیت عبور و مرور کامیون در ساعات پرتردد و گسترش سامانه حمل و نقل عمومی توانستند هوای پاک‌تری را در اختیار ورزشکاران قرار دهند. در اواخر دهه 1980 و اوایل دهه 90 مدیریت جدید آژانس درصدد اعمال دائمی استراتژی‌های ارائه‌شده از سوی مجمع قانونگذاری بر مراکزی برآمد که اصطلاحاً با نام «منابع غیرمستقیم» آلودگی هوا خوانده می‌شدند. مراکز خرید، ساختمان‌های اداری و انبارهایی که خودروهای بسیاری در آنها رفت و آمد می‌کنند از منابع غیرمستقیم به شمار می‌روند. به عنوان مثال آژانس از صاحبان مجتمع‌های تجاری، ساختمان‌های اداری و سالن‌های کنسرت و مسابقات ورزشی خواست برای رفاه حال مشتریان خود اتوبوس‌های رایگان در اختیار آنان قرار دهند. اما پس از اعتراض صاحبان صنایع، مجمع تصمیم به عزل مدیر آژانس گرفت تا بتواند منابع غیرمستقیم را ساماندهی کند. آژانس حفاظت محیط زیست فدرال نیز اعلام کرده است طرح المپیک، کاهش 12درصدی میزان ازن در هوا را در پی داشته است. از دیگر نتایج مفید این طرح می‌توان به حذف 198 تن آلاینده در روز اشاره کرد.
تدابیر مالی
تخصیص بودجه به آژانس کنترل آلودگی هوا
در حال حاضر آژانس کنترل کیفیت هوای ساوت کوست نسبت به گذشته اصناف بیشتری را تحت نظارت قرار داده است اما همچنان با چالش کسر بودجه و کمبود نیروی کار مواجه است. با کاهش آلودگی ناشی از کارخانه‌ها، درآمد حاصل از «حق تولید آلودگی مجاز» نیز کاهش یافته و در نتیجه قدرت آژانس برای اعمال مقررات و اجرای برنامه‌های پاکسازی هوای کالیفرنیا تضعیف شده است. راه‌حلی که مطرح می‌شود افزایش نرخ حق تولید آلودگی مجاز از طریق ارتقای جزیی مالیات بر دارایی در منطقه تحت نظارت آژانس است. با وجود حدود پنج میلیون ساختمان در منطقه، ماهانه کمتر از یک دلار به نرخ مالیات بر دارایی افزوده می‌شود که این مبلغ بودجه قابل توجهی را در اختیار آژانس قرار خواهد داد. اعمال این قانون بر عهده مجمع قانونگذاری است. هرچه بودجه بیشتری به AQMD اختصاص داده شود به همان نسبت از تولید آلودگی بیش از حد مجاز کاسته خواهد شد. حتی در صورت مخالفت یک‌پنجم از صاحبان مشاغل از جمله صاحبان پمپ بنزین که روزانه حدود 10 تن آلودگی غیر‌مجاز تولید می‌کنند آژانس قادر است به کمک وجوه دریافت‌شده از سایر اصناف بازرسان بیشتری را به استخدام درآورد و تولید میزان قابل توجهی از آلاینده‌ها را متوقف سازد. به نظر می‌رسد با اجرای این قانون بتوان آسمان و نیز ریه‌های ساکنان لس‌آنجلس را از 80 تن آلودگی در روز پاک کرد.
تامین بودجه برای پاکسازی صنعت حمل و نقل
هزینه پاکسازی کامل دوده و اکسید نیتروژن حاصل از احتراق گازوئیل در قطارها، کامیون‌ها، کشتی‌ها و سایر وسایط نقلیه سنگین و تجهیزات مربوط به واردات کالا به طور دقیق مشخص نیست. طبق محاسبات انجام‌شده هزینه تثبیت میزان آلودگی ناشی از حمل و نقل در لس‌آنجلس 16 میلیارد دلار برآورد شده است. مجمع دولت‌های کالیفرنیای جنوبی پیش‌بینی می‌کند برای ساختن بزرگراه‌های جدید، خطوط آهن و دیگر امکانات حمل و نقل در جهت ارتقای سطح کیفی بنادر منطقه، 26 میلیارد دلار سرمایه لازم است. تصویب لایحه‌ای برای پرداخت مبلغی افزون بر کرایه حمل هر کانتینر با کشتی یکی دیگر از راه‌های تامین بودجه برای پاکسازی صنعت حمل و نقل است. با دریافت 30 دلار بیشتر برای هر کانتینر، سالانه مبلغی معادل 400 میلیون دلار جمع‌آوری می‌شود ضمن آنکه تاثیر بسیار اندکی بر بهای کالاهای وارداتی خواهد داشت.
پاکسازی حمل و نقل با کامیون نیز نیاز به صرف هزینه دارد. شهردار از این لایحه که با مخالفت شرکت‌های کشتیرانی و فرماندار رو به رو شد قاطعانه حمایت کرد. به علاوه پیشنهاد آژانس مبنی بر اخذ عوارض از شرکت‌های تاکسیرانی برای ایجاد امکانات جدید در زمینه حمل و نقل کاملاً بجا و شایسته بود و در نهایت عملی شد. دولت کالیفرنیا با تشویق نمایندگان دموکرات لس‌آنجلس موفق به اخذ بودجه از دولت فدرال برای بهبود اوضاع حمل و نقل و پاکسازی حمل با کشتی شده است. اقدامات فوق کاهش 20درصدی آلودگی در بنادر و حذف 30 تن آلاینده در روز را در پی داشته است.
اختصاص بودجه برای حذف خودروهای فرسوده
اتومبیل‌های فرسوده هیچ کدام مطابق با استانداردهای سختگیرانه امروز ساخته نشده‌اند. ARB اعلام کرده است با تعمیر و یا حذف این خودروها می‌توان از انتشار روزانه 51 تن آلاینده در هوا جلوگیری کرد. اغلب دارندگان این خودروها افرادی کم‌درآمد هستند که توانایی خرید خودرو جدید را ندارند. برای حل این مشکل و تامین بودجه برای خرید و یا تعمیر خودروهای فرسوده می‌توان مبلغی را از دارندگان وانت‌بارها و یا خودروهای شاسی‌بلند که در مقایسه با سایرین آلایندگی بیشتری دارند دریافت کرد. مصرف سوخت این خودروها که نیمی از اتومبیل‌های منطقه را تشکیل می‌دهند دو برابر خودروهای کوچک‌تر است. پمپاژ سوخت بیشتر در پالایشگاه‌ها و نیز در نازل اتومبیل‌ها آلودگی بیشتری را تولید می‌کند. از این رو مجمع قانونگذاری لایحه‌ای را برای اخذ بهای آلودگی در هنگام ثبت نام انواع خودروهای شاسی‌بلند به تصویب رسانده است. این اضافه بهای 100دلاری که با افزایش عمر خودرو کاهش می‌یابد هزینه سنگینی را به خریدار تحمیل نمی‌کند ضمن اینکه با جمع‌آوری این اضافه‌بها مبلغ چشمگیری برای پاکسازی و تعویض خودروهای فرسوده فراهم می‌شود. این راهکار نیز به تنهایی روزانه 236 تن آلاینده را از آسمان لس‌آنجلس محو می‌کند.
تامین بودجه برای نصب ایستگاه‌های سوخت هیدروژن در جاده‌ها
طرح آرنولد شوارتزنگر، فرماندار کالیفرنیا برای نصب ایستگاه‌های سوخت هیدروژن در جاده‌ها، آلودگی ناشی از خودروها را به حداقل رساند. با اجرای این طرح هوای آلوده لس‌آنجلس تصفیه شده و سهم آن در گرم کردن کره زمین به کمترین میزان می‌رسد. ضمن آنکه هیدروژن که سوختی قابل تجدید است جایگزین سوخت‌های فسیلی می‌شود. مجمع قانونگذاری با وضع مالیات (پنج سنت در 7/3 لیتر) بر بنزین این مسیر را هموار ساخت. مالیات‌های جمع‌آوری‌شده صرف ساخت و توسعه سوله‌های نوری و بادی هیدروژن و جبران تشویقی مالیاتی برای خریداران خودروهای هیدروژن‌سوز شد. در صورتی که جنبه اقتصادی برنامه مطابق آنچه پیش‌بینی شده است پیش برود مالیات جمع‌آوری‌شده حدود 800 میلیون دلار در سال برآورد می‌شود که برای سوخت‌گیری و فروش بیش از یک میلیون خودرو هیدروژن‌سوز تا قبل از سال 2020 کافی است. این اقدام میزان آلودگی را در سال 2020 تا مرز 30 تن در روز و مصرف نفت را تا هفت درصد کاهش می‌دهد.
آنچه چین را در کنترل آلودگی ناموفق می‌کند
چین سال‌هاست که با بحران آلودگی هوا رو به رو است. طبق گزارشی که «صلح سبز» در ماه دسامبر منتشر کرد وجود آلاینده‌های کمتر از 5/2 میکرون (PM2/5) در هوا، جان هشت هزار نفر را در چهار شهر چین گرفته است. این آلاینده‌ها منشاء بیماری‌های متعددی نظیر آسم و سرطان ریه به شمار می‌روند. در چین همچنان که مدرنیته و صنعت با سرعت تمام و با اتکا به زغال‌سنگ رشد می‌کند منابع آلودگی هوا نیز با شتاب سرسام‌آوری گسترش می‌یابند. در طول سال‌های گذشته رشد اقتصادی چین به قیمت بهره‌برداری بیش از حد از منابع طبیعی تمام شده است. رویدادی که طبیعت این کشور را به قهقرا سوق می‌دهد. شرایط هشداردهنده این محیط زیست در حال تخریب سبب شده است که دولت به جای اندیشیدن به رشد اقتصادی آن هم به هر بهایی اندکی نگاه خود را به تلاش‌های جدی‌تری برای حفاظت از محیط زیست معطوف کند. رئیس‌جمهور چین در هجدهمین کنگره ملی حزب کمونیست این کشور یادآور شد چین «می‌بایست برای پیشرفت زیست‌محیطی اولویت ویژه‌ای قائل شود» و «برای زیبا‌سازی کشور و دستیابی به توسعه پایدار بیشتر تلاش کند».
با این همه، همزمان با اجرای یازدهمین طرح پنج‌ساله (2010-2006) تولید اکسید نیتروژن حدود 40 درصد افزایش یافته و این بدان معنی است که حتی اگر میزان اکسید نیتروژن تا پایان برنامه دوازدهم با 10 درصد کاهش رو به رو شود هنوز هم در مقایسه با سال 2005، از حجم بیشتری برخوردار است. این در حالی است که دولت چین از پاسخگویی به این معضل طفره می‌رود.
در پی اعتراض عمومی نسبت به کیفیت نامناسب هوا در سال گذشته، دولت با تجدید نظر بر استانداردهای آلودگی، شاخص‌های جدیدی را برای ذرات کمتر از 5/2 میکرون و ازن معرفی و اصلاحاتی را نیز اعمال کرده است. با این همه مدرنیته شتابزده در چین رعایت استانداردها را با دشواری مواجه می‌کند. در اوایل دوره صنعتی‌سازی در آمریکا و اروپا نیز مشکلات مشابهی در این دو قاره ایجاد شده بود. در این دوره هوای دود‌آلود لندن را محاصره کرده بود به حدی که در سال 1952 در مدت کمتر از یک هفته 12 هزار نفر بر اثر آلودگی هوا جان خود را از دست دادند. مقایسه دقیق‌تر چین و آمریکا نکات مفیدی را به دولت این کشور یادآور شده است. بارزترین تفاوت بین این دو کشور در منابع موجود برای رسیدگی به معضل آلودگی هواست. به عنوان مثال آژانس EPA در آمریکا 18760 نیرو در اختیار دارد که از این تعداد 1400 نفر در بخش مدیریت کنترل کیفیت هوا در شهرهای مختلف آمریکا فعالیت می‌کنند. تنها در ایالت کالیفرنیا 1273 نفر در پست‌های مدیریتی و 35 حوزه، هر یک با هیات‌مدیره جداگانه مشغول به کار هستند. اما در چین تنها چند صد کارمند به استخدام وزارت محیط زیست درآمده‌اند که از این تعداد شمار اندکی سمت مدیریتی دارند. چنانچه جذب نیروی انسانی متناسب با نرخ جمعیت و یا میزان منابع آلاینده صورت می‌گرفت بی‌شک شرایط زیست‌محیطی چین با آنچه امروز مشاهده می‌شود، متفاوت بود. دولت ایالات متحده به ندرت تسهیلات مالی برای کنترل آلودگی در اختیار شرکت‌ها قرار می‌دهد و معتقد است این مسوولیت بر عهده خود شرکت‌هاست. وظیفه اصلی دولت فراهم آوردن بازاری متعادل و محیط زیست سالم برای شرکت‌های بزرگ است. صنایع آمریکا دریافته‌اند که تخلیه غیرقانونی مواد آلاینده روزانه جریمه‌ای معادل 250 هزار دلار در پی خواهد داشت. ضمن آنکه سود حاصل از این اقدام غیرقانونی نیز توقیف خواهد شد. در صورت وارد آمدن هر گونه آسیب به محیط زیست، دادخواهی مدنی صورت گرفته و میزان خسارت تعیین می‌شود. جریمه‌های تعیین‌شده برای نقض قانون در چین به مراتب بسیار کمتر از آمریکاست.
از سوی دیگر سیستم قانونی و نظارتی چین ایستا و غیر‌پویاست. زمانی یک استاندارد خاص برای آلاینده‌ها تعیین شده و دولت برای اجرای آن مهلتی را مشخص کرده است. در شهرهای مختلف چین روش‌های دستیابی به اهداف و برنامه به تصویب مقامات دولت مرکزی نمی‌رسد. به عبارت دیگر هیچ یک از اعضای دولت مسوول ارزیابی روش‌ها و نظارت بر بازدهی آنها نیستند. در مقایسه، سیستم اجرایی در آمریکا بسیار پویاتر است. طرح‌های جدید به تصویب EPA رسیده و بهترین فناوری موجود برای اجرای آن به کار گرفته می‌شود. شرکت‌های پیشتاز در امر فناوری زیست‌محیطی دعوت به همکاری شده و در صورت تایید توسط سازمان حفاظت محیط زیست محلی، پروژه‌های بعدی نیز به دست همان شرکت‌ها سپرده خواهد شد. چنین سامانه‌ای شرکت‌ها را برای ارائه محصولات بهتر و کسب منافع تجاری بیشتر ترغیب می‌کند، در نتیجه موجب رشد نوآوری در آنها می‌شود.
اخیراً مردم چین قاطعانه خواستار هوای پاک شده‌اند و دولت نیز درصدد پاسخگویی به این درخواست است. اما برای رسیدن به استانداردهای ضروری در سال 2025 می‌بایست در مدت هر طرح پنج‌ساله، 10 تا 15درصد از حجم PM10 و PM2/5 در 80 درصد از شهرهای چین کاسته شود. این میزان کاهش بسیار بیشتر از میزان مورد نظر برنامه‌های یازدهم و دوازدهم چین است.
چین و هیچ کشور دیگری ناگزیر نیستند راهی را که آمریکا و دیگر کشورها برای دستیابی به هوای پاک رفته‌اند دوباره طی کنند. در مراحل اولیه کنترل آلودگی در آمریکا، کارشناسان این کشور اطلاعات دقیقی از اثرات آلاینده‌های مختلف در دست نداشتند. سال‌ها تصور می‌شد ترکیبات آلی ناپایدار، عامل ایجاد ازن در سطح زمین هستند اما بعدها نقش اکسید نیتروژن در ایجاد ازن کشف و شناسایی شد. چین مدرن از فناوری‌های پیشرفته‌ای برای مقابله با آلودگی‌های مختلف برخوردار است. از جمله این فناوری‌ها می‌توان از تکنولوژی گوگرد‌زدایی در نیرو‌گاه‌های برق حرارتی که با سوزاندن زغال‌سنگ، انرژی مورد نیاز را تامین می‌کنند، نیتروژن‌دهی و غبارزدایی نام برد. این کشور می‌تواند با استفاده از فناوری مدرن در زمینه کنترل آلودگی ناشی از خودروها و نیز جایگزینی سوخت پاک به جای سوخت فسیلی حجم زیادی از آلاینده‌ها را از آسمان و از ریه‌های شهروندان خود بزداید.
هنگ‌کنگ، پیروز در جنگ با آلاینده‌ها
هنگ‌کنگ سال‌هاست با دو مشکل جدی رو به‌روست. مشکل نخست آلودگی هوای شهرهاست و دیگری، معضل وجود مه‌دود در منطقه است. خودروها مهم‌ترین عامل آلودگی هوای شهرها محسوب می‌شوند و تجمع آلاینده‌های ناشی از وسایل نقلیه موتوری، صنایع و نیروگاه‌ها نیز منشاء اصلی مه‌دود است. به همین سبب دولت محلی هنگ‌کنگ در سال‌های اخیر بیشترین اولویت را به کنترل آلودگی هوای کشور داده است. دو استراتژی عمده دولت در این راستا عبارتند از:
1- اجرای طیف گسترده‌ای از اقدامات برای کنترل محلی وسایل نقلیه موتوری، نیروگاه‌ها و فرآیندهای صنعتی و تجاری
2- همکاری مشترک با مسوولان استانی گوانگ دونگ برای حل مشکل مه‌دود.
به منظور کنترل دودزایی خودروها در هنگ‌کنگ، دولت اقدامات متعددی صورت داده است که از آن جمله می‌توان به جایگزین کردن اتوبوس‌های کوچک و تاکسی‌های دیزلی با وسایل نقلیه گازسوز، اتخاذ سیاست‌های سختگیرانه در تولید خودرو و بنزین، اعطای تسهیلات مالی به دارندگان خودروهای فرسوده برای خرید خودروهای جدید و غیرآلاینده و کاهش مالیات بر تولید وسایل نقلیه دوستدار محیط‌زیست اشاره کرد. با اجرای این برنامه ذرات معلق قابل تنفس (RSP)، دی‌اکسید گوگرد و اکسید نیتروژن از سال 1999 تا 2010 به ترتیب 33، 56 و 26 درصد کاهش پیدا کرده است.
در سال 1990 با اجرای قانونی که میزان گوگرد در سوخت صنعتی را محدود می‌کرد، آلودگی ناشی از دی‌اکسید گوگرد در هنگ‌کنگ به میزان قابل‌توجهی کاهش پیدا کرد. از سال 1997 نیز برای کاهش آلودگی ناشی از نیروگاه‌ها تاسیس نیروگاه‌هایی که با زغال‌سنگ انرژی تولید می‌کردند در این کشور ممنوع شد و استفاده از گاز طبیعی برای تولید برق مورد حمایت و تشویق دولت قرار گرفت.
کاهش آلاینده‌های ارگانیک ناپایدار (VOC)، اقدامات مشترک منطقه‌ای با دولت گوانگ دونگ و تعهد و التزام به پروتکل مونترال در حفاظت از لایه ازن، از دیگر گام‌های موثر این کشور در پاکسازی هوای منطقه بوده است؛ و جای تعجب نیست که در جدیدترین فهرست سازمان بهداشت جهانی از 10 شهر آلوده دنیا، دیگر نامی از هنگ‌کنگ مشاهده نمی‌شود.
اما به خوبی می‌توان دید نگاه هوشمندانه به عوارض و پیامدهای این امر و اتخاذ تدابیر پیشگیرانه یا درمانی، سبب شده است آلودگی در بسیاری از نقاط دنیا مغلوب اندیشه و عملکرد دولت‌ها شود و یا شهرهای گرفتار، از دام این هیولای مرگ‌آفرین رهایی یابند. نگاهی به سیاست‌ها و اقدامات این کشورها می‌تواند الگوی مناسبی باشد تا شاید روزی تهران و دیگر شهرهای آلوده ما نیز در آسمان آبی نفسی تازه کنند.
روش‌های نوین برای کنترل آلودگی هوا در لس‌آنجلس
کمتر از هفت سال پیش لس‌آنجلس منطقه آلوده‌ای محسوب می‌شد. روزانه 1650 تن مواد آلاینده که مولد ازن محسوب می‌شوند و 60 تن اکسید گوگرد، در هوای این شهر انتشار پیدا می‌کرد. همین امر مسوولان و قانونگذاران را بر آن داشت تا برای بهسازی وضعیت هوا و حفظ جان ساکنان شهر اقدامی جدی صورت دهند. در میان همه اقدامات، تامین بودجه کافی برای برنامه‌های کنترل هوا در محوریت قرار گرفت و به تکنولوژی‌های جدید مانند خودروهای هیدروژنی نیز توجه ویژه‌ای مبذول شد.
تدابیر سیاسی
بازگشت به قوانین فراموش‌شده
در سال 1997 هنگامی که مدیران جدید، اداره آژانس کنترل آلودگی هوا در ساوت کوست (AQMD) را بر عهده گرفتند برای پاکسازی هوا شعارهای زیادی دادند اما تنها هشت سال بعد، میزان آلودگی هوا به شدت رو به افزایش گذاشت و مطالعات مربوط به اندازه‌گیری ازن نیز متوقف شد. آژانس هیچ برنامه‌ای برای رسیدن به استانداردهای سلامت دولت فدرال در دستور کار نداشت. آژانس حفاظت محیط زیست کالیفرنیا (ARB) نیز در همین مدت دچار عدم تمرکز و کندی در روند قانونگذاری بود. از این رو اولین اقدام برای مجمع قانونگذاری وقت، سازماندهی مجدد دو نهاد نامبرده و نظارت بیشتر بر آن و نیز انتصاب مدیران جدیدی بود که بتوانند گام‌های جدیدی بردارند و از تغییرات ضروری برای ایجاد هوای پاکیزه حمایت کنند. در اواخر دهه 80 این مجمع توانست برنامه‌های بهبود کیفیت هوا را از سر بگیرد و پس از یک دوره رکود گام‌های محکمی در امر احیا و نوسازی محیط زیست بردارد. اما بار دیگر رکود و سستی بر کار حاکم شد. حالا دیگر زمان آن بود که قانونگذاران حرکتی جدی از خود نشان دهند. نیاز به ایده‌ها و افکار نو، سیاست‌ها و قدرت‌های قانونی جدید و منابع نو، بیش از پیش احساس می‌شد. سرانجام با اجرای مجدد قوانین فراموش‌شده، پاکسازی هوا از سر گرفته شد و به این ترتیب از ورود روزانه 41 تن آلاینده به هوا جلوگیری به عمل آمد.
اجرای مجدد طرح ترافیک، از المپیک 1984
در سال 1984 لس‌آنجلس به عنوان میزبان بازی‌های المپیک انتخاب شد. در این سال مسوولان شهرداری و آژانس کنترل آلودگی هوا با اجرای تمهیداتی از قبیل توسعه خطوط تاکسیرانی، ممنوعیت عبور و مرور کامیون در ساعات پرتردد و گسترش سامانه حمل و نقل عمومی توانستند هوای پاک‌تری را در اختیار ورزشکاران قرار دهند. در اواخر دهه 1980 و اوایل دهه 90 مدیریت جدید آژانس درصدد اعمال دائمی استراتژی‌های ارائه‌شده از سوی مجمع قانونگذاری بر مراکزی برآمد که اصطلاحاً با نام «منابع غیرمستقیم» آلودگی هوا خوانده می‌شدند. مراکز خرید، ساختمان‌های اداری و انبارهایی که خودروهای بسیاری در آنها رفت و آمد می‌کنند از منابع غیرمستقیم به شمار می‌روند. به عنوان مثال آژانس از صاحبان مجتمع‌های تجاری، ساختمان‌های اداری و سالن‌های کنسرت و مسابقات ورزشی خواست برای رفاه حال مشتریان خود اتوبوس‌های رایگان در اختیار آنان قرار دهند. اما پس از اعتراض صاحبان صنایع، مجمع تصمیم به عزل مدیر آژانس گرفت تا بتواند منابع غیرمستقیم را ساماندهی کند. آژانس حفاظت محیط زیست فدرال نیز اعلام کرده است طرح المپیک، کاهش 12درصدی میزان ازن در هوا را در پی داشته است. از دیگر نتایج مفید این طرح می‌توان به حذف 198 تن آلاینده در روز اشاره کرد.
تدابیر مالی
تخصیص بودجه به آژانس کنترل آلودگی هوا
در حال حاضر آژانس کنترل کیفیت هوای ساوت کوست نسبت به گذشته اصناف بیشتری را تحت نظارت قرار داده است اما همچنان با چالش کسر بودجه و کمبود نیروی کار مواجه است. با کاهش آلودگی ناشی از کارخانه‌ها، درآمد حاصل از «حق تولید آلودگی مجاز» نیز کاهش یافته و در نتیجه قدرت آژانس برای اعمال مقررات و اجرای برنامه‌های پاکسازی هوای کالیفرنیا تضعیف شده است. راه‌حلی که مطرح می‌شود افزایش نرخ حق تولید آلودگی مجاز از طریق ارتقای جزیی مالیات بر دارایی در منطقه تحت نظارت آژانس است. با وجود حدود پنج میلیون ساختمان در منطقه، ماهانه کمتر از یک دلار به نرخ مالیات بر دارایی افزوده می‌شود که این مبلغ بودجه قابل توجهی را در اختیار آژانس قرار خواهد داد. اعمال این قانون بر عهده مجمع قانونگذاری است. هرچه بودجه بیشتری به AQMD اختصاص داده شود به همان نسبت از تولید آلودگی بیش از حد مجاز کاسته خواهد شد. حتی در صورت مخالفت یک‌پنجم از صاحبان مشاغل از جمله صاحبان پمپ بنزین که روزانه حدود 10 تن آلودگی غیر‌مجاز تولید می‌کنند آژانس قادر است به کمک وجوه دریافت‌شده از سایر اصناف بازرسان بیشتری را به استخدام درآورد و تولید میزان قابل توجهی از آلاینده‌ها را متوقف سازد. به نظر می‌رسد با اجرای این قانون بتوان آسمان و نیز ریه‌های ساکنان لس‌آنجلس را از 80 تن آلودگی در روز پاک کرد.
تامین بودجه برای پاکسازی صنعت حمل و نقل
هزینه پاکسازی کامل دوده و اکسید نیتروژن حاصل از احتراق گازوئیل در قطارها، کامیون‌ها، کشتی‌ها و سایر وسایط نقلیه سنگین و تجهیزات مربوط به واردات کالا به طور دقیق مشخص نیست. طبق محاسبات انجام‌شده هزینه تثبیت میزان آلودگی ناشی از حمل و نقل در لس‌آنجلس 16 میلیارد دلار برآورد شده است. مجمع دولت‌های کالیفرنیای جنوبی پیش‌بینی می‌کند برای ساختن بزرگراه‌های جدید، خطوط آهن و دیگر امکانات حمل و نقل در جهت ارتقای سطح کیفی بنادر منطقه، 26 میلیارد دلار سرمایه لازم است. تصویب لایحه‌ای برای پرداخت مبلغی افزون بر کرایه حمل هر کانتینر با کشتی یکی دیگر از راه‌های تامین بودجه برای پاکسازی صنعت حمل و نقل است. با دریافت 30 دلار بیشتر برای هر کانتینر، سالانه مبلغی معادل 400 میلیون دلار جمع‌آوری می‌شود ضمن آنکه تاثیر بسیار اندکی بر بهای کالاهای وارداتی خواهد داشت.
پاکسازی حمل و نقل با کامیون نیز نیاز به صرف هزینه دارد. شهردار از این لایحه که با مخالفت شرکت‌های کشتیرانی و فرماندار رو به رو شد قاطعانه حمایت کرد. به علاوه پیشنهاد آژانس مبنی بر اخذ عوارض از شرکت‌های تاکسیرانی برای ایجاد امکانات جدید در زمینه حمل و نقل کاملاً بجا و شایسته بود و در نهایت عملی شد. دولت کالیفرنیا با تشویق نمایندگان دموکرات لس‌آنجلس موفق به اخذ بودجه از دولت فدرال برای بهبود اوضاع حمل و نقل و پاکسازی حمل با کشتی شده است. اقدامات فوق کاهش 20درصدی آلودگی در بنادر و حذف 30 تن آلاینده در روز را در پی داشته است.
اختصاص بودجه برای حذف خودروهای فرسوده
اتومبیل‌های فرسوده هیچ کدام مطابق با استانداردهای سختگیرانه امروز ساخته نشده‌اند. ARB اعلام کرده است با تعمیر و یا حذف این خودروها می‌توان از انتشار روزانه 51 تن آلاینده در هوا جلوگیری کرد. اغلب دارندگان این خودروها افرادی کم‌درآمد هستند که توانایی خرید خودرو جدید را ندارند. برای حل این مشکل و تامین بودجه برای خرید و یا تعمیر خودروهای فرسوده می‌توان مبلغی را از دارندگان وانت‌بارها و یا خودروهای شاسی‌بلند که در مقایسه با سایرین آلایندگی بیشتری دارند دریافت کرد. مصرف سوخت این خودروها که نیمی از اتومبیل‌های منطقه را تشکیل می‌دهند دو برابر خودروهای کوچک‌تر است. پمپاژ سوخت بیشتر در پالایشگاه‌ها و نیز در نازل اتومبیل‌ها آلودگی بیشتری را تولید می‌کند. از این رو مجمع قانونگذاری لایحه‌ای را برای اخذ بهای آلودگی در هنگام ثبت نام انواع خودروهای شاسی‌بلند به تصویب رسانده است. این اضافه بهای 100دلاری که با افزایش عمر خودرو کاهش می‌یابد هزینه سنگینی را به خریدار تحمیل نمی‌کند ضمن اینکه با جمع‌آوری این اضافه‌بها مبلغ چشمگیری برای پاکسازی و تعویض خودروهای فرسوده فراهم می‌شود. این راهکار نیز به تنهایی روزانه 236 تن آلاینده را از آسمان لس‌آنجلس محو می‌کند.
تامین بودجه برای نصب ایستگاه‌های سوخت هیدروژن در جاده‌ها
طرح آرنولد شوارتزنگر، فرماندار کالیفرنیا برای نصب ایستگاه‌های سوخت هیدروژن در جاده‌ها، آلودگی ناشی از خودروها را به حداقل رساند. با اجرای این طرح هوای آلوده لس‌آنجلس تصفیه شده و سهم آن در گرم کردن کره زمین به کمترین میزان می‌رسد. ضمن آنکه هیدروژن که سوختی قابل تجدید است جایگزین سوخت‌های فسیلی می‌شود. مجمع قانونگذاری با وضع مالیات (پنج سنت در 7/3 لیتر) بر بنزین این مسیر را هموار ساخت. مالیات‌های جمع‌آوری‌شده صرف ساخت و توسعه سوله‌های نوری و بادی هیدروژن و جبران تشویقی مالیاتی برای خریداران خودروهای هیدروژن‌سوز شد. در صورتی که جنبه اقتصادی برنامه مطابق آنچه پیش‌بینی شده است پیش برود مالیات جمع‌آوری‌شده حدود 800 میلیون دلار در سال برآورد می‌شود که برای سوخت‌گیری و فروش بیش از یک میلیون خودرو هیدروژن‌سوز تا قبل از سال 2020 کافی است. این اقدام میزان آلودگی را در سال 2020 تا مرز 30 تن در روز و مصرف نفت را تا هفت درصد کاهش می‌دهد.
آنچه چین را در کنترل آلودگی ناموفق می‌کند
چین سال‌هاست که با بحران آلودگی هوا رو به رو است. طبق گزارشی که «صلح سبز» در ماه دسامبر منتشر کرد وجود آلاینده‌های کمتر از 5/2 میکرون (PM2/5) در هوا، جان هشت هزار نفر را در چهار شهر چین گرفته است. این آلاینده‌ها منشاء بیماری‌های متعددی نظیر آسم و سرطان ریه به شمار می‌روند. در چین همچنان که مدرنیته و صنعت با سرعت تمام و با اتکا به زغال‌سنگ رشد می‌کند منابع آلودگی هوا نیز با شتاب سرسام‌آوری گسترش می‌یابند. در طول سال‌های گذشته رشد اقتصادی چین به قیمت بهره‌برداری بیش از حد از منابع طبیعی تمام شده است. رویدادی که طبیعت این کشور را به قهقرا سوق می‌دهد. شرایط هشداردهنده این محیط زیست در حال تخریب سبب شده است که دولت به جای اندیشیدن به رشد اقتصادی آن هم به هر بهایی اندکی نگاه خود را به تلاش‌های جدی‌تری برای حفاظت از محیط زیست معطوف کند. رئیس‌جمهور چین در هجدهمین کنگره ملی حزب کمونیست این کشور یادآور شد چین «می‌بایست برای پیشرفت زیست‌محیطی اولویت ویژه‌ای قائل شود» و «برای زیبا‌سازی کشور و دستیابی به توسعه پایدار بیشتر تلاش کند».
با این همه، همزمان با اجرای یازدهمین طرح پنج‌ساله (2010-2006) تولید اکسید نیتروژن حدود 40 درصد افزایش یافته و این بدان معنی است که حتی اگر میزان اکسید نیتروژن تا پایان برنامه دوازدهم با 10 درصد کاهش رو به رو شود هنوز هم در مقایسه با سال 2005، از حجم بیشتری برخوردار است. این در حالی است که دولت چین از پاسخگویی به این معضل طفره می‌رود.
در پی اعتراض عمومی نسبت به کیفیت نامناسب هوا در سال گذشته، دولت با تجدید نظر بر استانداردهای آلودگی، شاخص‌های جدیدی را برای ذرات کمتر از 5/2 میکرون و ازن معرفی و اصلاحاتی را نیز اعمال کرده است. با این همه مدرنیته شتابزده در چین رعایت استانداردها را با دشواری مواجه می‌کند. در اوایل دوره صنعتی‌سازی در آمریکا و اروپا نیز مشکلات مشابهی در این دو قاره ایجاد شده بود. در این دوره هوای دود‌آلود لندن را محاصره کرده بود به حدی که در سال 1952 در مدت کمتر از یک هفته 12 هزار نفر بر اثر آلودگی هوا جان خود را از دست دادند. مقایسه دقیق‌تر چین و آمریکا نکات مفیدی را به دولت این کشور یادآور شده است. بارزترین تفاوت بین این دو کشور در منابع موجود برای رسیدگی به معضل آلودگی هواست. به عنوان مثال آژانس EPA در آمریکا 18760 نیرو در اختیار دارد که از این تعداد 1400 نفر در بخش مدیریت کنترل کیفیت هوا در شهرهای مختلف آمریکا فعالیت می‌کنند. تنها در ایالت کالیفرنیا 1273 نفر در پست‌های مدیریتی و 35 حوزه، هر یک با هیات‌مدیره جداگانه مشغول به کار هستند. اما در چین تنها چند صد کارمند به استخدام وزارت محیط زیست درآمده‌اند که از این تعداد شمار اندکی سمت مدیریتی دارند. چنانچه جذب نیروی انسانی متناسب با نرخ جمعیت و یا میزان منابع آلاینده صورت می‌گرفت بی‌شک شرایط زیست‌محیطی چین با آنچه امروز مشاهده می‌شود، متفاوت بود. دولت ایالات متحده به ندرت تسهیلات مالی برای کنترل آلودگی در اختیار شرکت‌ها قرار می‌دهد و معتقد است این مسوولیت بر عهده خود شرکت‌هاست. وظیفه اصلی دولت فراهم آوردن بازاری متعادل و محیط زیست سالم برای شرکت‌های بزرگ است. صنایع آمریکا دریافته‌اند که تخلیه غیرقانونی مواد آلاینده روزانه جریمه‌ای معادل 250 هزار دلار در پی خواهد داشت. ضمن آنکه سود حاصل از این اقدام غیرقانونی نیز توقیف خواهد شد. در صورت وارد آمدن هر گونه آسیب به محیط زیست، دادخواهی مدنی صورت گرفته و میزان خسارت تعیین می‌شود. جریمه‌های تعیین‌شده برای نقض قانون در چین به مراتب بسیار کمتر از آمریکاست.
از سوی دیگر سیستم قانونی و نظارتی چین ایستا و غیر‌پویاست. زمانی یک استاندارد خاص برای آلاینده‌ها تعیین شده و دولت برای اجرای آن مهلتی را مشخص کرده است. در شهرهای مختلف چین روش‌های دستیابی به اهداف و برنامه به تصویب مقامات دولت مرکزی نمی‌رسد. به عبارت دیگر هیچ یک از اعضای دولت مسوول ارزیابی روش‌ها و نظارت بر بازدهی آنها نیستند. در مقایسه، سیستم اجرایی در آمریکا بسیار پویاتر است. طرح‌های جدید به تصویب EPA رسیده و بهترین فناوری موجود برای اجرای آن به کار گرفته می‌شود. شرکت‌های پیشتاز در امر فناوری زیست‌محیطی دعوت به همکاری شده و در صورت تایید توسط سازمان حفاظت محیط زیست محلی، پروژه‌های بعدی نیز به دست همان شرکت‌ها سپرده خواهد شد. چنین سامانه‌ای شرکت‌ها را برای ارائه محصولات بهتر و کسب منافع تجاری بیشتر ترغیب می‌کند، در نتیجه موجب رشد نوآوری در آنها می‌شود.
اخیراً مردم چین قاطعانه خواستار هوای پاک شده‌اند و دولت نیز درصدد پاسخگویی به این درخواست است. اما برای رسیدن به استانداردهای ضروری در سال 2025 می‌بایست در مدت هر طرح پنج‌ساله، 10 تا 15درصد از حجم PM10 و PM2/5 در 80 درصد از شهرهای چین کاسته شود. این میزان کاهش بسیار بیشتر از میزان مورد نظر برنامه‌های یازدهم و دوازدهم چین است.
چین و هیچ کشور دیگری ناگزیر نیستند راهی را که آمریکا و دیگر کشورها برای دستیابی به هوای پاک رفته‌اند دوباره طی کنند. در مراحل اولیه کنترل آلودگی در آمریکا، کارشناسان این کشور اطلاعات دقیقی از اثرات آلاینده‌های مختلف در دست نداشتند. سال‌ها تصور می‌شد ترکیبات آلی ناپایدار، عامل ایجاد ازن در سطح زمین هستند اما بعدها نقش اکسید نیتروژن در ایجاد ازن کشف و شناسایی شد. چین مدرن از فناوری‌های پیشرفته‌ای برای مقابله با آلودگی‌های مختلف برخوردار است. از جمله این فناوری‌ها می‌توان از تکنولوژی گوگرد‌زدایی در نیرو‌گاه‌های برق حرارتی که با سوزاندن زغال‌سنگ، انرژی مورد نیاز را تامین می‌کنند، نیتروژن‌دهی و غبارزدایی نام برد. این کشور می‌تواند با استفاده از فناوری مدرن در زمینه کنترل آلودگی ناشی از خودروها و نیز جایگزینی سوخت پاک به جای سوخت فسیلی حجم زیادی از آلاینده‌ها را از آسمان و از ریه‌های شهروندان خود بزداید.
هنگ‌کنگ، پیروز در جنگ با آلاینده‌ها
هنگ‌کنگ سال‌هاست با دو مشکل جدی رو به‌روست. مشکل نخست آلودگی هوای شهرهاست و دیگری، معضل وجود مه‌دود در منطقه است. خودروها مهم‌ترین عامل آلودگی هوای شهرها محسوب می‌شوند و تجمع آلاینده‌های ناشی از وسایل نقلیه موتوری، صنایع و نیروگاه‌ها نیز منشاء اصلی مه‌دود است. به همین سبب دولت محلی هنگ‌کنگ در سال‌های اخیر بیشترین اولویت را به کنترل آلودگی هوای کشور داده است. دو استراتژی عمده دولت در این راستا عبارتند از:
1- اجرای طیف گسترده‌ای از اقدامات برای کنترل محلی وسایل نقلیه موتوری، نیروگاه‌ها و فرآیندهای صنعتی و تجاری
2- همکاری مشترک با مسوولان استانی گوانگ دونگ برای حل مشکل مه‌دود.
به منظور کنترل دودزایی خودروها در هنگ‌کنگ، دولت اقدامات متعددی صورت داده است که از آن جمله می‌توان به جایگزین کردن اتوبوس‌های کوچک و تاکسی‌های دیزلی با وسایل نقلیه گازسوز، اتخاذ سیاست‌های سختگیرانه در تولید خودرو و بنزین، اعطای تسهیلات مالی به دارندگان خودروهای فرسوده برای خرید خودروهای جدید و غیرآلاینده و کاهش مالیات بر تولید وسایل نقلیه دوستدار محیط‌زیست اشاره کرد. با اجرای این برنامه ذرات معلق قابل تنفس (RSP)، دی‌اکسید گوگرد و اکسید نیتروژن از سال 1999 تا 2010 به ترتیب 33، 56 و 26 درصد کاهش پیدا کرده است.
در سال 1990 با اجرای قانونی که میزان گوگرد در سوخت صنعتی را محدود می‌کرد، آلودگی ناشی از دی‌اکسید گوگرد در هنگ‌کنگ به میزان قابل‌توجهی کاهش پیدا کرد. از سال 1997 نیز برای کاهش آلودگی ناشی از نیروگاه‌ها تاسیس نیروگاه‌هایی که با زغال‌سنگ انرژی تولید می‌کردند در این کشور ممنوع شد و استفاده از گاز طبیعی برای تولید برق مورد حمایت و تشویق دولت قرار گرفت.
کاهش آلاینده‌های ارگانیک ناپایدار (VOC)، اقدامات مشترک منطقه‌ای با دولت گوانگ دونگ و تعهد و التزام به پروتکل مونترال در حفاظت از لایه ازن، از دیگر گام‌های موثر این کشور در پاکسازی هوای منطقه بوده است؛ و جای تعجب نیست که در جدیدترین فهرست سازمان بهداشت جهانی از 10 شهر آلوده دنیا، دیگر نامی از هنگ‌کنگ مشاهده نمی‌شود.
دیدگاه تان را بنویسید